Τι ήταν τα «Φολί Μπερζέρ», το 1882; Ενα καμπαρέ που πουλούσε «τρέλα», όπως υποσχόταν το όνομά του, δίπλα στην οδό Μπερζέρ, στην καρδιά της παρισινής νύχτας, όταν και η ημέρα φάνταζε όμορφη. Τα χρόνια της Μπελ Επόκ ήταν ξέγνοιαστα (για την ευρωπαϊκή αστική τάξη).

Στο πέρασμα του χρόνου, βέβαια, το μαγαζί έγινε σύμβολο του Paris by night και, πλέον, τουριστική ατραξιόν για λεφτάδες τουρίστες, αφού κράτησε τις εμπορικές προδιαγραφές του: δροσερά κορίτσια με απίθανες ενδυμασίες χορεύουν ακόμη στα «Φολί Μπερζέρ», μπαίνοντας στο πετσί του ρόλου τους. Μπαλαρίνες πάντα, διασκεδάστριες, όμως τότε, στο τέλος του 19ου αιώνα, είχαν πελάτες το ανφάν γκατέ της γαλλικής μπουρζουαζίας. Ε, ένας από εκείνους τους άνδρες ήταν και ο κορυφαίος ιμπρεσιονιστής ζωγράφος Εντουάρ Μανέ.

Θέλοντας να ανταποδώσει τις θερμές εντυπώσεις (ιμπρεσιονιστής γαρ) από το μαγαζί, ο Μανέ ζωγράφισε έναν πίνακα που τον ονόμασε «Μπαρ στα Φολί Μπερζέρ» («Un bar aux Folies-Bergère»). Είναι όμορφος και διέπεται από οξυδέρκεια επειδή δεν πρόκειται μόνο για το πορτρέτο της κοπέλας που σερβίρει στον πάγκο: ο καθρέφτης πίσω από την εργαζόμενη νέα αντικατοπτρίζει τη μεγάλη σάλα κατάμεστη από χαροκόπους, δείχνει όμως και έναν μυστακοφόρο κύριο με ημίψηλο που έχει απαγκιάσει στον μπουφέ και προφανώς πολιορκεί ερωτικά την σερβιτόρα.

Γύρω από τη μύτη του ανδρός, ο ευφυής ζωγράφος προσέθεσε το κατάλληλο ερύθημα, μία πινελιά που συνδέεται με το πράσινο μπουκάλι στον πάγκο, δίπλα στη φρουτιέρα, δηλαδή με το αψέντι. Η μορφή της κοπέλας δεν είναι ξαναμμένη, ενώ το ύφος της είναι βαρύ – μπορεί από την πολύωρη ορθοστασία για το μεροκάματο, μπορεί και από πολύ ή ελάχιστα ρομαντικά λόγια που είναι αναγκασμένη να ακούει στη δουλειά της από τον κάθε επίδοξο «Δον Ζουάν».

Το έργο του Μανέ βρίσκεται στη λονδρέζικη Πινακοθήκη Κουρτό (Courtauld Gallery), του ομωνύμου Ινστιτούτου Τέχνης, και, αν σήμερα μιλάμε για αυτό, το χρωστάμε στο συμπαντικό βέτο της πολιτικής ορθότητας η οποία θέλει να φορέσει βρακάκι ακόμη και στον «Μικρό» των Βρυξελλών που ουρεί καθημερινώς σε δημόσια θέα. Οπως καταλάβατε, έχει ξεσπάσει καβγάς μεγάλος σχετικά με το «Μπαρ των Φολί»: είναι ένας φαλλοκρατικός πίνακας, περιέχων στοιχεία μισογυνισμού, ή όχι; Το τεράστιο ζήτημα προέκυψε ύστερα από την απόφαση της πινακοθήκης να αλλάξει την περιγραφή του έργου επί το σεμνοπρεπέστερον, δηλαδή να τον περιγράψει σύμφωνα με τις επιταγές της πολιτικής ορθότητας (ο Μανέ, που πέθανε από σύφιλη, αν μάθαινε τα καθέκαστα θα έδινε στην αρρώστια που τον σκότωσε καινούργιο περιεχόμενο). Φυσικά, υπήρξαν αντιδράσεις από πλευράς ζώντων εραστών της Τέχνης, μια και το ίδιο ιδεολογικό ρετούς έχει κάνει η συγκεκριμένη πινακοθήκη και σε άλλα καλλιτεχνικά έργα.

Στο φάντασμα του Πολ Γκογκέν φόρτωσε μεταθανάτιες ενοχές, καθώς «εκμεταλλεύτηκε τη θέση του ως ευρωπαίου αποικιοκράτη» στην Ταϊτή, έγραψε η Repubblica. Δίπλα στον πίνακά του «Te Rerioa», έργο του 1897 που δείχνει ημίγυμνες γυναίκες της Πολυνησίας, ο ανταποκριτής του ιταλικού Μέσου, Αντονέλο Γκουερέρα, διάβασε την πληροφορία ότι «η ζωγραφική προοριζόταν τότε για το λευκό ευρωπαϊκό κοινό». Η πινακοθήκη χαρακτηρίζει «παραδείγματα ρατσισμού» ακόμη και τα απομνημονεύματα («Πριν και μετά»/«Avant et Après») του μεγάλου καλλιτέχνη, τα οποία απέκτησε προσφάτως. Βέβαια, και άλλοι χώροι τέχνης στη Βρετανία κάνουν τα ίδια, έγραψε ο ανταποκριτής, και η μπάλα του MeToo έχει πάρει παραμάζωμα έργα του Μπαλτίς σαν «παιδεραστικά», του Ουίλιαμ Χόγκαρθ σαν «ρατσιστικά και αντισημιτικά», ενώ έργα του Φράνσις Μπέικον σημάνθηκαν από επιμελητές εκθέσεων σαν «περιεχόμενο μόνο για ενήλικες».

Το θέμα του πίνακα του Μανέ, πάντως, αποδόθηκε κάποτε και από τον ημέτερο τραγουδιστή, συνθέτη και στιχουργό Γιάννη Φλωρινιώτη, τον οποίο είχε προβάλει το 1979 και ο Μάνος Χατζιδάκις, στο τραγούδι «Το κορίτσι του μπαρ» ως εξής:

«- Ενα ουίσκι, με λίγο πάγο και Coca Cola.

– Μάλιστα κύριε, τι θέλετε άλλο, έχουμε απ’ όλα.

– Εσύ τι πίνεις, να σε κεράσω; Ξέρω πως θέλεις…

– Είμαι του μπαρ και είναι δουλειά μου, αφού το ξέρεις…».

Ευτυχώς ή δυστυχώς, ούτε ο Χατζιδάκις ούτε ο Φλωρινιώτης υπήρξαν ποτέ επιμελητές εικαστικών έργων.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News