Η ημιμάθεια κυριαρχεί επί της αμάθειας και επί της πληρέστερης γνώσης. Και θα συνεχίσει να το κάνει, εις το διηνεκές. Τα δύο τελευταία έτη που είναι εξαιρετικά πυκνά σε γεγονότα προσφέρονται για κάθε είδους κοινωνιολογικό πείραμα και αποτελούν ιδανική τεκμηρίωση του παραπάνω συμπεράσματος. Ο καθένας εκφέρει αλόγιστα μία γνώμη, δίχως την αναγκαία γνώση για να την υποστηρίξει.

Τον Φεβρουάριο του 2020 ο χρόνος σταμάτησε , με την έλευση μίας τραγικής, πρωτόγνωρης κατάστασης. Η πανδημία έχει πολλά πρόσωπα, με διαστάσεις κοινωνικές, οικονομικές, ανθρωπιστικές, νομικές, για τις οποίες διατυπώθηκε πληθώρα διαφορετικών απόψεων, δίχως να μπορεί κανείς να προσδιορίσει σε απόλυτο βαθμό το ορθό και το λανθασμένο. Αυτή είναι μία ασφαλώς χρήσιμη διαδικασία. Ο δημόσιος διάλογος εμπλουτίζεται με νέες ιδέες, διαμορφώνονται συνειδήσεις και σφυρηλατείται μία σφαιρική εικόνα των ζητημάτων που μας απασχολούν άμεσα. Το εξωφρενικό της υπόθεσης εντοπίζεται αλλού: στον ζήλο με τον οποίο έσπευσαν πολλοί να προβούν σε κρίσεις αμιγώς ιατρικές. «Ο ιός δεν υπάρχει», «είναι μία ήπια γρίπη», «σκευωρίες φαρμακευτικών», «τσιπάκια στα εμβόλια». Η ιατρική, ο τομέας που απαιτεί την πλέον εξοντωτική εξειδίκευση, μοιραία κατέληξε να κακοποιείται από ανίδεους. Αντίστοιχα φαινόμενα παρατηρούνται στην περίπτωση της εισβολής στην Ουκρανία. Μακροσκελείς πολιτικές και γεωστρατηγικές αναλύσεις από ανθρώπους που η στενότερη επαφή τους με το ζήτημα είναι οι κουβέντες στο καφενείο της γειτονιάς.

Ποιος είναι όμως ο λόγος για τον οποίο θριαμβεύει η ημιμάθεια; Ποια είναι τα στοιχεία που την καθιστούν πιο ελκυστική, με αποτέλεσμα να υπερισχύει, να φανατίζει και να αποπροσανατολίζει; Η ημιμάθεια καλλιεργεί την ψευδαίσθηση της γνώσης. Λίγες, στοχευμένες πληροφορίες δημιουργούν στο άτομο την εντύπωση ότι κατέχει ένα ζήτημα εις βάθος και συνεπώς, οφείλει να μεταδώσει τα φώτα του στους «αμαθείς». Η ψευδαίσθηση αυτή εντείνεται στην περίπτωση που κάποιος είναι προκατειλημμένος και έχει προαποφασίσει να υπερασπιστεί μία θέση. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα εμφανές στην περίπτωση της πολιτικοποίησης των νέων. Κατά κύριο λόγο, οι νέοι διαμορφώνουν τον αξιακό τους κώδικα, τις ιδέες και τις πολιτικές τους πεποιθήσεις από πολύ μικρή ηλικία, ευρισκόμενοι υπό την άμεση επιρροή του στενού τους κοινωνικού περιβάλλοντος. Η ημιτελής αυτή πολιτικοποίηση, ορισμένες φορές συνοδεύεται από λίγα, σε καμία περίπτωση επαρκή, αναγνώσματα. Το άτομο αισθάνεται πλέον «νομιμοποιημένο» να εκφράσει την αντίληψή του χωρίς να έχει επαρκή γνώση, δίχως να έχει εξετάσει διαφορετικές απόψεις. Αρκεί για αυτόν το ελάχιστο της γνώσης, η ημιμάθεια. Το πλεονέκτημα λοιπόν της ημιμάθειας επί της αμάθειας είναι η ψευδής αίσθηση της γνώσης. Ως προς την πληρέστερη γνώση, η ημιμάθεια διατηρεί χρονικό πλεονέκτημα. Η πληρέστερη (και όχι πλήρης, διότι είναι αδύνατο να υπάρξει) γνώση είναι πιο κοπιώδες και χρονοβόρο να αποκτηθεί. Η ημιμάθεια προσφέρει απλούστερες και πιο εύληπτες λύσεις, οι οποίες συχνά είναι και ανακριβείς, μιας και η υπεραπλούστευση ενέχει κινδύνους.

Η λύση ασφαλώς δεν είναι να χάσουμε την παρρησία, το θάρρος της γνώμης μας ή να αναμένουμε να φθάσουμε σε ικανοποιητικό επίπεδο γνώσης πριν εκφράσουμε τη γνώμη μας. Αυτό θα ήταν ανέφικτο και αντιπαραγωγικό. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε και να διατηρήσουμε ως στάση ζωής, είναι να αποκτήσουμε διανοητική ταπεινοφροσύνη. Να αποδεχθούμε ότι δεν είμαστε παντογνώστες, να είμαστε ανοιχτοί σε νέες ιδέες και ανεκτικοί σε αντίθετες απόψεις. Να τολμήσουμε να πούμε «δε γνωρίζω». Κάτι παραπάνω θα ήξερε ο Σωκράτης.

* Ο Φίλιππος Τάρτας είναι πτυχιούχος του τμήματος Ιστορίας του ΕΚΠΑ Πηγή: Protagon.gr

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News