Το απόγευμα της 14ης Αυγούστου 1945, ο Αλφρεντ Αϊζενστεντ τριγύριζε στους δρόμους της Νέας Υόρκης, παρατηρώντας μια χώρα σε κατάσταση ευφορίας. Αναμενόταν να επιβεβαιωθεί η νίκη των Συμμάχων και η παράδοση των ιαπωνικών στρατευμάτων και το περιοδικό Life είχε παραγγείλει στον διάσημο φωτορεπόρτερ να απαθανατίσει τη σημαντική στιγμή για τους αναγνώστες του.

Στις 5.51 μ.μ., στην Τάιμς Σκουέαρ, o φωτογράφος πρόσεξε έναν ψηλό, μελαχρινό άνδρα με στολή ναύτη να σκύβει πάνω από μια νοσοκόμα και προς τέρψη των θεατών, να της δίνει ένα θεατρικό φιλί στα χείλη. Ο Αϊζενστεντ στόχευσε το ζευγάρι με τη Leica του και τράβηξε τέσσερα στιγμιότυπα, τα μόνα που πρόλαβε μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα πριν χωριστούν. Μέσα στον συνωστισμό, δεν μπόρεσε να καταγράψει τα ονόματά τους.

Η φωτογραφία, γνωστή ως «VJ Day in Times Square», παρουσιάστηκε ολοσέλιδη στο Life που κυκλοφόρησε μια εβδομάδα αργότερα, για να γίνει έκτοτε μια από τις πιο αναγνωρίσιμες εικόνες στην ιστορία και να ανατυπωθεί –όσο καμιά άλλη– σε αφίσες, μαγνητάκια για το ψυγείο και πολλά άλλα αναμνηστικά, συμβολίζοντας την πιο θριαμβευτική στιγμή ενός έθνους: οι  ΗΠΑ ήταν εκείνη τη στιγμή στο κατώφλι μιας εποχής ανεξέλεγκτης μεταπολεμικής αισιοδοξίας.

Προκάλεσε επίσης ένα τρομερό κυνήγι για την αποκάλυψη της ταυτότητας των προσώπων που απεικόνιζε. Το μυστήριο λύθηκε μόλις το 2012, όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο «The Kissing Sailor» από τις εκδόσεις Naval Institute Press, γράφει η Telegraph, ενώ πιο πρόσφατα πυροδότησε μια δυσάρεστη συζήτηση σχετικά με το αν το μη συναινετικό φιλί του ναύτη σημαίνει στην πραγματικότητα κάτι πιο σκοτεινό.

«Τι θαυμάσιος τρόπος για να τερματιστεί ο πόλεμος, στην Τάιμς Σκουέαρ, στα σταυροδρόμια του κόσμου», είπε στον Λιουκ Μιντζ της Telegraph ο συγγραφέας του βιβλίου, Λόρενς Βέρια, ένας καθηγητής Ιστορίας που γοητεύτηκε από την εικόνα και έπειτα από επισταμένη έρευνα κατάφερε τελικά να αποκαλύψει τις ταυτότητες του ναύτη και της νοσοκόμας, «Υπάρχει πνεύμα και ενέργεια σε αυτήν τη φωτογραφία», λέει.

Οι φωτογραφίες είναι συχνά αυτές που μας θυμίζουν στιγμές μεγάλης ιστορικής σημασίας. To «Κορίτσι των Ναπάλμ» από το Βιετνάμ, ένας «Γαλατάς του Λονδίνου το 1940», που περπατάει πάνω στα ερείπια του βομβαρδισμού της προηγούμενης νύχτας για να παραδώσει κανονικά τα προϊόντα του, «ο νεαρός άνδρας με τα ψώνια του», που εμποδίζει την είσοδο των τανκς στην πλατεία Τιεν Αν Μεν στο Πεκίνο, ο «άγνωστος άνδρας που πέφτει» σαν βέλος από το φλεγόμενο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, είναι εικόνες που ανακαλεί εύκολα το μυαλό μας, και σε κάθε περίπτωση οι ιστορικοί έχουν καταβάλει μεγάλες προσπάθειες για να εντοπίσουν τους ανθρώπους που φαίνονται σε αυτές. Στην περίπτωση του ναύτη του Αϊζενστεντ, χρειάστηκαν τουλάχιστον έξι δεκαετίες.

Το 1980, η έκκληση, που δημοσίευσε το Life για να βρει τον μυστηριώδη ναύτη, έφερε μια πλημμύρα απαντήσεων, γράφει ο Βέρια.  Από όσους απάντησαν, 11 θεωρήθηκαν αξιόπιστοι από το περιοδικό. Στη συνέχεια, τη δεκαετία του 2010, ο ιστορικός πραγματοποίησε την πρώτη αυστηρή έρευνα, προσφεύγοντας σε κορυφαίους εμπειρογνώμονες των ΗΠΑ –μεταξύ αυτών και ο δρ Νόρμαν Σάουερ, ανθρωπολόγος-ιατροδικαστής στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν– οι οποίοι δημιούργησαν ακριβή αρχεία για το ανάστημα, τη γραμμή των μαλλιών, τα τατουάζ και τα ζυγωματικά τους.

Επειτα και από συνεντεύξεις με τους υποψήφιους, ο Βέρια διαπίστωσε ότι τα αποδεικτικά στοιχεία ήταν «συντριπτικά» για έναν από αυτούς: ο Τζορτζ Μεντόνζα από το Ρόουντ Άιλαντ στρατολογήθηκε στο Ναυτικό μερικούς μήνες μετά το Περλ Χάρμπορ και πιλοτάριζε ένα αντιτορπιλικό στον Ειρηνικό Ωκεανό το 1945, όταν το σκάφος του βυθίστηκε από καμικάζι. Βοήθησε περισσότερους από 100 ναύτες να φτάσουν με ασφάλεια στη στεριά και συγκινήθηκε όταν είδε νοσοκόμες να φροντίζουν τους τραυματίες.

«Πιστεύω ότι από εκείνη την ημέρα είχα μια ευαισθησία για τις νοσοκόμες», είπε σε συνέντευξη του 2005, εξηγώντας την αυθόρμητη απόφασή του να αγκαλιάσει μια άγνωστη νοσοκόμα την Ημέρα της Νίκης. Μάλιστα, ο Μεντόνζα ήταν τόσο σίγουρος ότι ήταν αυτός, που μήνυσε το Life επειδή δεν έγραψε το όνομά του (αλλά η υπόθεση δεν προχώρησε).

Η νοσοκόμα αποδείχθηκε πολύ πιο δύσκολο να βρεθεί, επειδή δεν φαίνεται καλά στη φωτογραφία. Για πολλά χρόνια, θεωρήθηκε λανθασμένα ότι ήταν η Εντιθ Σέιν, από την Καλιφόρνια, η οποία έγραψε στον Αϊζενστεντ το 1979 ισχυριζόμενη ότι αναγνώρισε τον εαυτό της στην εικόνα ήδη από τη δεκαετία του 1940, αλλά δεν εμφανίστηκε επειδή βρήκε τη φωτογραφία «ανάρμοστη». Ο Αϊζενστεντ δέχτηκε την ιστορία της και το Life δήλωσε ότι βρέθηκε επιτέλους η νοσοκόμα. Η Σέιν περιόδευε σε όλη τη χώρα κάνοντας ομιλίες, μέχρι τον θάνατό της το 2010, και το 2007 τιμήθηκε από τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους ως σύμβολο της παγκόσμιας ειρήνης.

Αλλά ο Βέρια δεν είχε πειστεί. «Η Σέιν δεν ταιριάζει με τον Μεντόνζα στο ύψος και ήταν πιο γεμάτη από τη γυναίκα της φωτογραφίας», γράφει. Η Σέιν, βέβαια, δεν είπε ψέματα ούτε προσπάθησε να τραβήξει την προσοχή, λέει ο Βέρια. Τα αρχεία δείχνουν ότι δόθηκαν πολλά αυθόρμητα φιλιά στη Νέα Υόρκη εκείνη την ημέρα. Πιθανότατα ένας άλλος άντρας την αγκάλιασε και νόμισε ότι ήταν εκείνη στη φωτογραφία. Το ίδιο ισχύει και για τους περισσότερους άντρες που ισχυρίστηκαν ότι ήταν ο ναύτης.

Αντ’ αυτής, τα αποδεικτικά στοιχεία οδηγούν στην Γκρέτα Τσίμερ Φρίντμαν, η οποία έγραψε στο Life λίγα χρόνια μετά τη Σέιν, ισχυριζόμενη ότι ήταν η νοσοκόμα. Εχοντας εγκαταλείψει την Αυστρία το 1939 ως εβραία πρόσφυγας, η Φρίντμαν εργαζόταν σε ένα οδοντιατρείο λίγα τετράγωνα από την Τάιμς Σκουέαρ και θυμάται ότι τη φίλησε ένας ναύτης εκείνο το βράδυ αφού έφυγε από τη δουλειά για να δει γιατί γινόταν φασαρία στους δρόμους.

Η Φρίντμαν πέθανε το 2016. Ο γιος της Τζόσουα, που ζει στη Βιρτζίνια, την περιέγραψε ως ενθουσιώδη ζωγράφο, που αγαπούσε το θέατρο, εντυπωσιαζόταν από τα φωτορεπορτάζ, και θαύμαζε ιδιαίτερα τις στοιχειωμένες εικόνες των στρατοπέδων συγκέντρωσης του Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν. Οσο  για τη φήμη της, δεν ήταν παρά ένα «διασκεδαστικό ανέκδοτο» που διηγούνταν στα πάρτι.

Το διάσημο φιλί με τον φακό του #MeToo

«Δεν ήταν κάτι που προκάλεσε ή δημιούργησε, νομίζω ότι έδωσε στον φωτογράφο την ευκαιρία να δημιουργήσει κάτι αξέχαστο και πίστευε ότι απλώς τής συνέβη από σύμπτωση», λέει ο 60χρονος Τζόσουα Φρίντμαν, ο οποίος κάθε χρόνο κρεμάει στο χριστουγεννιάτικο δέντρο του ένα στολίδι στολισμένο με την εικόνα του Αϊζενστεντ.

Και είναι εντυπωσιακό, δεδομένου ότι η φωτογραφία προκαλεί τώρα πιο σκοτεινούς συνειρμούς. Η Φρίντμαν ξεκαθάριζε πάντα  ότι δεν προκάλεσε εκείνη το φιλί ούτε το απόλαυσε ιδιαίτερα: «Δεν ήταν η επιλογή μου να φιληθώ», είπε σε μια συνέντευξη το 2005 και μετά πάλι το 2012. «Δεν τον είδα να πλησιάζει, και χωρίς να το καταλάβω βρέθηκα να με κρατάει σφιχτά».

Τώρα, λοιπόν, στην εποχή του #MeToo, φεμινίστριες συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η φωτογραφία απεικονίζει μια ενοχλητικά περιστασιακή επίθεση, λείψανο μιας εποχής στην οποία οι άντρες ήταν ελεύθεροι να αρπάξουν και να φιλήσουν τις γυναίκες με ελάχιστες συνέπειες. Και λίγο μετά τον θάνατο του Μεντόνζα πέρυσι, ένα άγαλμα στη Φλόριντα, που τιμούσε τη στιγμή, βανδαλίστηκε με κόκκινο γκράφιτι MeToo.

Ομως, η Φρίντμαν ήταν επίσης σαφής: δεν θεώρησε το φιλί επίθεση. Βρέθηκε, μάλιστα, με τον Μεντόνζα τα τελευταία χρόνια, και έμειναν φίλοι μέχρι τον θάνατό τους.

«Ηταν ακόμα ζωντανή όταν άρχισε αυτή η συζήτηση», θυμάται ο γιος της, «Της άρεσε η φεμινιστική ερμηνεία, αλλά σκέφτηκε ότι δεν ήταν όλη η ιστορία. Ηταν 21 ετών κι εκείνος 22, γιόρταζαν. Είχε χάσει μεγάλο μέρος της οικογένειάς της στην αρχή του πολέμου. Ηταν μια πολύ μοναδική στιγμή, δεν μπορείς να εφαρμόζεις πάντα τους σημερινούς κανόνες», λέει ο Τζόσουα Φρίντμαν και συμπληρώνει ότι για τη μητέρα του «το πιο σημαντικό πράγμα ήταν ότι ο πόλεμος τελείωσε», ένα συναίσθημα που μοιράστηκε με όλο τον κόσμο εκείνο το χαρούμενο καλοκαιρινό βράδυ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News