Τα τελευταία χρόνια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια επιδημία είχε πλήξει τον κόσμο: «Τσαπλινίτιδα»… Εστίες της υπήρχαν παντού: στην τράπεζα του Σινσινάτι εμφανίστηκε κάποιος, που ήταν ολόιδιος με τον Τσάρλι Τσάπλιν. Σε πάρτι μεταμφιεσμένων, σύμφωνα με τον αμερικανικό Τύπο της εποχής, οι εννέα στους 10 άντρες ήταν «στραβοκάνηδες» με φαρδιά παντελόνια. Και σε τουρκικές εφημερίδες, ο θρυλικός «Αλητάκος» είχε αντικαταστήσει τον θείο Σαμ ως σύμβολο των ΗΠΑ, γράφει ο Μάθιου Σουίτ στην Telegraph.

Στο Δυτικό Μέτωπο, πάλι, η στρατιωτική ηγεσία απαγόρευε στους στρατιώτες να αφήνουν μουστάκι τύπου Τσάπλιν. Και στους κινηματογράφους, το κοινό συνωστιζόταν για να δει τις τελευταίες κωμωδίες ενός μικρόσωμου, ισχνού και νευρώδους, άγγλου ηθοποιού, ο οποίος χάρη σε ένα συμβόλαιο 670.000 λιρών με την εταιρεία Mutual, ήταν ο πιο ακριβοπληρωμένος σταρ στον κόσμο. Ολοι γνώριζαν το όνομά του. Ο Τσαρλς Σπένσερ Τσάπλιν είχε γίνει viral: «Δεν υπάρχει καμία γνωστή θεραπεία», έγραψε μια αμερικανική εφημερίδα, «εκτός από περισσότερες ταινίες του Τσάπλιν»…

Και τώρα, το ντοκιμαντέρ  «The Real Charlie Chaplin» («Ο πραγματικός Τσάρλι Τσάπλιν»)  των Πίτερ Μίντλετον και Τζέιμς Σπίνεϊ, ξεκινά με αυτή, ακριβώς, την επιδημία: «Σχεδόν αμέσως ο χαρακτήρας του Τσάπλιν στην οθόνη απέκτησε μια ζωή πέρα ​​από τον έλεγχό του», λέει ο Σπίνεϊ στην Telegraph. «Τον βρίσκουμε σε κάθε πτυχή της λαϊκής κουλτούρας: σε τραγούδια, πίνακες ζωγραφικής, κινούμενα σχέδια, κόμικς, παιχνίδια, σε ατελείωτους μιμητές του. Ακόμη και οι ταινίες του ήταν κατά κάποιο τρόπο επιρρεπείς σε εκμετάλλευση: ήταν τόσο δημοφιλείς που μετατράπηκαν σε νέα πειρατικά έργα. Οσο περισσότερο ψάχνεις, τόσες περισσότερες εκδοχές του Τσάπλιν βρίσκεις. Είναι ζαλιστικό», τονίζει. (Δείτε το trailer του νέου ντοκιμαντέρ)

Ο ίδιος, ωστόσο, ήταν πολύ δύσκολο να εντοπιστεί. «Οταν μας κοιτάζει από την οθόνη, νιώθουμε μια άμεση οικειότητα μαζί του. Αλλά εκτός οθόνης, ο Τσάπλιν ήταν άπιαστος», εξηγεί ο Σπίνεϊ. «Η κόρη του Τζέιν μας είπε: “Μεγάλωσα με την εμβληματική  μορφή του αλλά δεν είχα ιδέα ποιος ήταν σαν άνθρωπος”». Και φαίνεται ότι αυτό ήταν κάτι που άρεσε στον Τσάπλιν. Σπάνια έγραφε γράμματα. Αλλαξε την λονδρέζικη προφορά του με μαθήματα φωνητικής. Χαιρόταν να ανταλλάσσει σύντομες λέξεις με τα πλήθη των δημοσιογράφων, αλλά δεν του άρεσε να δίνει ουσιαστικές συνεντεύξεις. Στην αρχή της καριέρας του, άλλωστε, κάτι τέτοιο δεν ήταν μέρος της κινηματογραφικής κουλτούρας. Αργότερα, βέβαια, όταν ο Τύπος θέλησε να τον ρωτήσει σχετικά με το υποτιθέμενο σεξουαλικό του ενδιαφέρον για έφηβες (ένοχος) ή τη φημολογούμενη συμμετοχή του στην Αριστερά (όχι ένοχος), είχε έναν καλό λόγο να τους κρατάει μακριά.

Ο Τσάρλι Τσάπλιν υπήρξε μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του περασμένου αιώνα, ωστόσο υπάρχουν εκπληκτικά λίγα πλάνα, που τον δείχνουν να μιλάει με ειλικρίνεια. Η λύση των Μίντλετον και Σπίνεϊ σε αυτό το πρόβλημα ήταν αυτή που εφάρμοσε πρώτος ο Νικ Παρκ στη σειρά κόμικ «Creature Comforts» (1989), συντονίζοντας τις κινήσεις των ζώων από πλαστελίνη την ώρα που έδιναν συνεντεύξεις σε ανθρώπους για τις συνθήκες της ζωής τους.

Οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ βρήκαν στο αρχείο του Κέβιν Μπράουνλοου, βραβευμένου με Οσκαρ κινηματογραφιστή και ιστορικού κινηματογράφου, μια ζωντανή συνέντευξη, που είχε ηχογραφήσει ο Μπράουνλοου με την Εφι Γουίσντομ, μια παιδική φίλη και γειτόνισσα του Τσάπλιν.

Στη συνέχεια, κινηματογράφησαν δύο ηθοποιούς ενώ συγχρόνιζαν τα χείλη τους με την κασέτα. Οι Μίντλετον και Σπίνεϊ έκαναν το ίδιο σε μια συνέντευξη, που είχε δώσει ο Τσάπλιν στο περιοδικό Life το 1966, και στο ηχητικό αρχείο μιας διαβόητης εχθρικής συνέντευξης Τύπου, που έκανε ο διάσημος κωμικός για την προώθηση της ταινίας του «Ο κύριος Βερντού» (1947), όταν το FBI του Εντγκαρ Χούβερ προσπαθούσε να τον εκθέσει ως κρυφό κομμουνιστή: «Νομίζαμε ότι μόνο ένα κομμάτι της ηχογράφησης είχε σωθεί», λέει στην Telegraph ο Σπίνεϊ, «αλλά μετά από μεγάλη αναζήτηση φθάσαμε στις αρχικές μπομπίνες που ήταν κλειδωμένες κάπου στο Σαν Φρανσίσκο». Τα αποτελέσματα, μετά από ενδελεχή ψηφιακό καθαρισμό, είναι τρομακτικά πειστικά.

Εν τω μεταξύ, μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, ένας βιετναμέζικος λογαριασμός στο Twitter άρχισε να δημοσιεύει φωτογραφίες του Τσάρλι Τσάπλιν με μια ομάδα δημοσιογράφων, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο Ανόι το 1936, στον μήνα του μέλιτος με την τρίτη σύζυγό του, Πολέτ Γκοντάρ.

Σε ένα από τα αντίστοιχα άρθρα βιετναμέζικων εφημερίδων που δεν τα έχουν αγγίξει οι μελετητές του Τσάπλιν, ο Θαχ Λαμ, δημοσιογράφος του σατιρικού περιοδικού Phong Hóa, ρώτησε τον Τσάπλιν –ή τον «Sác Lô» όπως τον αποκαλούσαν στην Ινδοκίνα– για τη νέα του ταινία «Μοντέρνοι Καιροί». Ο Τσάπλιν περιέγραψε τη δεινή τραυματική κατάσταση του ήρωα, ενός εργάτη σε γραμμή παραγωγής: «Στη χώρα μας», απάντησε ο Θαχ, «δεν υπάρχουν μηχανήματα, δεν υπάρχουν καθόλου εργοστάσια». Με άλλα λόγια, προβλήματα του προηγμένου «πρώτου» κόσμου.

Μπορεί να ήταν και Ρομά…

Από την άλλη πλευρά υπάρχει ένα μεγάλο κενό στη βιογραφία του Τσάπλιν: Υποτίθεται ότι γεννήθηκε στο νότιο Λονδίνο το 1889, αλλά πιστοποιητικό γέννησης που να το αποδεικνύει δεν υπάρχει, προς μεγάλη ενόχληση του FBI, το οποίο, τη δεκαετία του 1950, ζήτησε από την MI5 να ελέγξει αν ο Τσάπλιν ήταν, κρυφά, Εβραίος ονόματι Ισραελ Θόρνσταϊν.

Το 1915, ο Τσάπλιν –ή κάποιος που ενεργούσε για λογαριασμό του– ισχυρίστηκε ότι ο τόπος γέννησής του ήταν το Φοντενεμπλό στη Γαλλία. Υπάρχουν, μάλιστα, στοιχεία, που δείχνουν ότι αυτή η ασάφεια ενοχλούσε και τον ίδιο. Το 2011, ο γιος του Τσάρλι Τσάπλιν, Μάικλ, αφηγήθηκε στον δημοσιογράφο της Telegraph, πως όταν η μικρότερη αδερφή του, Βικτόρια, κατάφερε να ανοίξει ένα κλειδωμένο συρτάρι στο γραφείο του πατέρα τους, βρήκε ένα γράμμα του 1971 από έναν άνδρα ονόματι Τζακ Χιλ: «Τσάρλι», του έγραφε, «δεν είμαι κάποιος που προσπαθεί να σε εκβιάσει ή να σου αποσπάσει χρήματα. Δεν το κάνω για λεφτά. Νομίζω ότι είμαι ο μόνος εν ζωή, ο οποίος μπορεί να σου πει γι’ αυτό που αναρωτιέσαι τόσα χρόνια».

Ο Χιλ του εξήγησε ότι είχε διαβάσει τα απομνημονεύματα του Τσάπλιν και μπερδεύτηκε με τον ισχυρισμό του ότι είχε γεννηθεί στο Λονδίνο. «Γεννήθηκες σε ένα τροχόσπιτο όπως κι εγώ. Ηταν καλό, ανήκε στην βασίλισσα τσιγγάνα που ήταν η θεία μου, γεννήθηκες στο Μπλακ Πατς στο Σμέθγουικ κοντά στο Μπίχαμ, το ίδιο και εγώ…» του έγραφε ο Τζακ Χιλ.

Την επόμενη χρονιά, ο δημοσιογράφος της Telegraph Μάθιου Σουίτ, ο Μάικλ Τσάπλιν και η σύζυγός του Πατρίσια πήγαν στο «Black Patch Park» –όπως είναι σήμερα γνωστή η περιοχή- όπου συναντήθηκαν με τον ιστορικό Τεντ Ρουτζ και την 96χρονη κόρη του Τζακ Χιλ, Αϊβι Ντίβιλ. Ο ιστορικός τούς μίλησε για τις συνθήκες στο Μπλακ Πατς, κάποτε άγονο κομμάτι γης γεμάτο με απόβλητα από τα τοπικά χυτήρια, και τη ζωή της βασίλισσας Σεντίνια Χέντι Σμιθ, η οποία προήδρευε σε μια κοινότητα 300 οικογενειών. Η Αϊβι μίλησε για τη Ρομά κληρονομιά του πατέρα της και είπε ότι δεν ήταν ο τύπος που στέλνει γράμματα για να κάνει φάρσα: αν πίστευε ότι ο Τσάπλιν είχε γεννηθεί στο Σμέθγουικ, ήταν ειλικρινής. Και ο Μάικλ Τσάπλιν πρόσθεσε «Ισως είναι αλήθεια. Γιατί όχι;»

Η επιστροφή τους ήταν εξίσου αποκαλυπτική. Η περιοχή Φάουντρι Λέιν, που κάποτε ήταν γεμάτη με μύλους και εργοστάσια, ήταν πλέον μια σειρά από βιομηχανικά ερείπια. Στο κουφάρι ενός παλιού εργοστασίου, όπου κάποτε κατασκευάζονταν σωλήνες ακτίνων Χ, υπήρχαν ακόμα στοιβαγμένα κιβώτια, σαν να είχε μόλις φύγει το προσωπικό. Ωστόσο πριν από έναν αιώνα, αυτό ήταν το κοινό του Τσάρλι Τσάπλιν, βιομηχανικοί εργάτες, που ζούσαν στα πραγματικά, φτωχικά σπίτια και στα αδιέξοδα, που παρουσίαζε ο σταρ στις ταινίες του. Εκείνοι ήταν και τα πραγματικά «κρούσματα» της… τσαπλινίτιδας.

Οπως ανέφερε η εφημερίδα Lincoln Star, η μεγαλύτερη και πιο περίεργη «έξαρση» συνέβη στις 12 Νοεμβρίου 1916, όταν ένα «κύμα Τσάπλιν» σάρωσε τις Ηνωμένες Πολιτείες, μεταδίδοντας μια μαζική ψευδαίσθηση. Το όνομα του Τσάρλι, είπαν, εμφανίστηκε στο λόμπι 800 αξιοσέβαστων ξενοδοχείων. Πλήθη έτρεξαν στους σιδηροδρομικούς σταθμούς, περιμένοντας να κατέβει ο ηθοποιός από το επόμενο τρένο. Ανθρωποι, που υποστήριζαν ότι τον είδαν, καταγράφηκαν από τον Ατλαντικό μέχρι τις ακτές του Ειρηνικού και από τα καναδικά σύνορα μέχρι τον Κόλπο του Μεξικού. Και μια εγκύκλιος, που εκδόθηκε από την Society for Psychical Research (Εταιρεία Ψυχικών Ερευνών) της Βοστώνης, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν το αποτέλεσμα «μιας ξαφνικής νοητικής παρόρμησης που εκδηλώθηκε ταυτόχρονα σχεδόν, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης».

Το φαινόμενο αναφέρεται στη βιογραφία του Ντέιβιντ Ρόμπινσον, «Chaplin: His Life and Art»(1985), με αυτό αρχίζει, εξάλλου, το «Sunnyside» (2010), το μυθιστόρημα του Ντέιβιτ Γκλεν Γκολντ για τον Τσάπλιν, αλλά και το ντοκιμαντέρ των Μίντλετον και Σπίνεϊ. Ολα αυτά, ωστόσο, δεν οδηγούν παρά στο μοναδικό άρθρο της Lincoln Star, που τσιτάρει έναν –μάλλον- ανύπαρκτο ερευνητή παραφυσικών φαινομένων, τον σερ Μπάμφιλ Μορ Κέαριου, ενώ  η Boston Society for Psychical Research δεν ιδρύθηκε παρά το 1925…

Το 1916, ο Τσάπλιν δεν ήταν απλώς διάσημος. Ηταν ταυτισμένος με τη διασημότητα. Ο πυρετός εκείνης της εποχής έχει πλέον περάσει, αλλά η εικόνα του –με το μουστάκι, το  καπέλο, το μπαστούνι και τα μάτια βαμμένα με κολ– εξακολουθεί να είναι μια από τις πιο αναγνωρίσιμες στον κόσμο. Με άλλα λόγια, η πανδημία τελείωσε, αλλά ο ιός παραμένει…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News