Ο Nord Stream 2, ο σχεδόν ολοκληρωμένος αγωγός που καταλήγει στη Γερμανία κατευθείαν από τη Ρωσία, δεν έγινε για να εξασφαλίσει φθηνό φυσικό αέριο. Εγινε για το προσωπικό κέρδος και για το εθνικό συμφέρον αυτών των δύο χωρών.

Ο αγωγός της Βαλτικής έχει στρέψει τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ενωση εναντίον της Γερμανίας, ενώ διόγκωσε και το κύμα των διαμαρτυριών εναντίον της καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ μέσα στην ίδια τη χώρα της. Αν το ζήτημα ήταν απλώς το αέριο, το έργο μπορεί και να μην είχε γίνει ποτέ. Λοιπόν, γιατί έγινε;

Ας γυρίσουμε τα ρολόγια πίσω, στο 2005, τότε που ο Γκέρχαρντ Σρέντερ και ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έκλεισαν τη δουλειά, λίγο προτού παραιτηθεί ο πρώτος από τη θέση του καγκελαρίου. Λίγο μετά την παράδοση της εξουσίας στη Μέρκελ, ο ρωσικός ενεργειακός γίγαντας Gazprom, που στην πραγματικότητα είναι θυγατρική του Κρεμλίνου, έχρισε τον Σρέντερ πρόεδρο της επιτροπής μετόχων του κονσόρτσιουμ Nord Stream AG. Το 2016 ο Σρέντερ αναρριχήθηκε στην κορυφή του Nord Stream, καθώς η Gazprom ήταν πια η μοναδική μέτοχος.

Εκτοτε ο Σρέντερ ήταν ο ακάματος άνθρωπος-κλειδί του Πούτιν, αφού ουδέποτε κουράστηκε να επαναλαμβάνει: «Το έκανα για το καλό της Γερμανίας, η ενεργειακή επάρκεια διασφαλίστηκε, και δη σε αξιοπρεπείς τιμές».

Στην πραγματικότητα, η Γερμανία και η Δυτική Ευρώπη δεν χρειάζονται τον Nord Stream 2. Μετά το «πικ» του 2008, η τιμή του πετρελαίου έχει μειωθεί στο μισό και βάλε. Και καθώς όλο και περισσότερα «οικόπεδα» με φυσικό αέριο μπαίνουν στο παιχνίδι, ειδικά στη Μεσόγειο –για να μην αναφέρουμε και τη Βόρεια Αμερική–, η τιμή του φυσικού αερίου έχει μειωθεί αυτόν τον καιρό κατά 4/5 σχεδόν. Πρόκειται για κορεσμό που δεν μπορεί να θεωρηθεί προσωρινός, αφού όλο και περισσότερες ΑΠΕ εισέρχονται ταχύτατα στην αγορά.

Υπάρχουν ήδη 13 αγωγοί που έρχονται από τη Ρωσία στην Ευρώπη, μεταφέροντας κάπου 250 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Ο αγωγός Nord Stream 2 θα αυξήσει την εξάρτηση από τη Ρωσία, όμως διακυβεύονται πολύ περισσότερα καθώς ο αγωγός παρακάμπτει την Ουκρανία και την Πολωνία.

Για τον Πούτιν, η Ουκρανία, μια πρώην Σοβιετική Δημοκρατία, αυτοδικαίως ανήκει στη «Ροντίνα», στη ρωσική Μητέρα Πατρίδα δηλαδή, έτσι έχει ήδη αρπάξει δύο κομμάτια της: την Κριμαία και το Ντονμπάς. Αναλόγως φρονεί ότι και η Πολωνία, μια πρώην σατραπεία, πρέπει να ανήκει στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας. Ο Nord Stream 2 δίνει τη δυνατότητα στον Πούτιν να αποδυναμώσει και τις δύο αυτές χώρες, στερώντας τους τη δυνατότητα είσπραξης δασμών για τη διαμετακόμιση ενώ, ειδικά για την Ουκρανία, να της αφαιρέσει τον έλεγχο στον αγωγό.

Το 2020 η Ουκρανία εισέπραξε 3 δισ. δολάρια από τους δασμούς διαμετακόμισης περίπου 50 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου. Ο αγωγός Nord Stream 2 θα μπορούσε να μεταφέρει περίπου την ίδια ποσότητα αερίου – καθαρή σύμπτωση, βέβαια.

Η μανούβρα της Gazprom του Σρέντερ θα διευκόλυνε τον Πούτιν να στριμώξει και άλλο την Ουκρανία (και την Πολωνία) σε χρονική στιγμή κατά την οποία η κυβέρνηση του Κιέβου προσπαθεί απεγνωσμένα να αντισταθεί στην πίεση που ασκεί η Ρωσία στην ήδη αδύναμη ουκρανική οικονομία.

Ο Σρέντερ δεν σκεφτόταν τη Γερμανία ή την Ευρώπη όταν πήγε στον φίλο του τον Πούτιν για να του συμπληρώσει τη μέτρια σύνταξη καγκελαρίου, των 93.000 ευρώ ετησίως. Το πραγματικό «αίνιγμα» είναι η Μέρκελ. Οταν ο απελθών πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ της είπε «πρέπει να σταματήσετε να αγοράζετε αέριο από τον Πούτιν», αυτή δεν υποχώρησε. Ενας ανώνυμος γερμανός αξιωματούχος ορκίστηκε επισήμως: «Θα κάνουμε ό,τι απαιτείται ώστε να ολοκληρώσουμε αυτόν τον αγωγό».

Μάλλον ο ενεργειακός εφοδιασμός δεν έχει δεσπόζουσα θέση στη σκέψη της Μέρκελ. Εδώ δεν πρόκειται για τη «χαμηλή πολιτική» του φυσικού αερίου και του χρήματος, αλλά για την «υψηλή πολιτική» των κρατών που αναζητούν ισχύ και εξουσία. Ανεξάρτητα από το πόσο συχνά οι Γερμανοί και οι Ρώσοι διαφωνούν μεταξύ τους, ισχύει πάντα η ρήση του Μπίσμαρκ: «ποτέ μην κόβεις τους δεσμούς με την Αγία Πετρούπολη». Με άλλα λόγια, ας διατηρήσουμε την ειρήνη με τον γίγαντα στην ανατολική πλευρά της Γερμανίας.

Αν και τώρα προστατεύεται από το ΝΑΤΟ, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία τιμά τον Μπίσμαρκ με ασκήσεις κατευνασμού ή, τουλάχιστον, με καλοσυνάτη ουδετερότητα. Εχοντας μια λεπτή αίσθηση εξουσίας, η Μέρκελ δεν «συγκλονίζεται» με την υπόθεση του ρωσικού αερίου, ωστόσο εμμένει στον κλασικό κανόνα της γερμανικής διπλωματίας.

Ακόμη και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η Δυτική Γερμανία αγνόησε τρεις αμερικανούς προέδρους –τον Νίξον, τον Κάρτερ και τον Ρίγκαν– παζαρεύοντας ατσαλένιους αγωγούς για σοβιετική ενέργεια. Αλλά αυτό που θα μπορούσε να είχε κάποια οικονομική λογική μέσα στις παγκόσμιες πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του ’70, τώρα αντικατοπτρίζει  μόνο τη νουθεσία του Μπίσμαρκ: «Μην θυμώνετε τους Ρώσους».

Σήμερα πάντως η Μέρκελ ενεργεί σε μια νέα σκηνή, όχι μόνο λόγω της υπερπροσφοράς και της συρρίκνωσης της ζήτησης, αφού η βιομηχανία στρέφεται στην ηλιακή και αιολική ενέργεια και στην υψηλότερη απόδοση. Ξαφνικά η Μέρκελ είναι «μόνη στο σπίτι». Δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ, η Βρετανία και οι νευρικοί Ανατολικοευρωπαίοι που θέλουν να περιορίσουν τον αγωγό Nord Stream 2. Ακόμη και οι Γάλλοι στρέφονται κατά της συμφωνίας.

Η Γαλλία στηρίζεται στην πυρηνική ενέργεια και δεν έχει ανάγκη το ρωσικό φυσικό αέριο. Περισσότερο ανησυχεί για την «ειδική σχέση» της Γερμανίας και για τη ρωσική σκιά που πέφτει πάνω στην Ευρώπη. Μόλις αυτόν τον μήνα, ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ απείλησε να διαρρήξει τις σχέσεις με την ΕΕ σε περίπτωση που αυτή επιβάλλει νέες κυρώσεις στη χώρα του.

Επιπλέον, η Μέρκελ αντιμετωπίζει πρωτοφανή προβλήματα μέσα στην έδρα της, αφού διακεκριμένοι Χριστιανοδημοκράτες αλλά και οι ειρηνιστές Πράσινοι έχουν στραφεί κατά του Πούτιν. Μαζί με τμήματα των φιλελεύθερων media, τα οποία συνήθως εστιάζουν στην «ιμπεριαλιστική» Αμερική.

Γιατί; Μόνο δύο λέξεις: Αλεξέι Ναβάλνι. Αντιμέτωπος με τον πιο επικίνδυνο έως τώρα αντίπαλό του ο  Πούτιν το παράκανε.

Η από πλευράς Κρεμλίνου απόπειρα δολοφονίας του Ναβάλνι και, πλέον, η βαριά ποινή φυλάκισης που του επιβλήθηκε, έπληξαν το πολιτικό κατεστημένο της Γερμανίας. Στις δημοκρατίες η ηθική μεταστροφή βλάπτει τη realpolitik τύπου Μέρκελ.

Με τους χειρισμούς της η Μέρκελ οδήγησε τη Γερμανία στην απομόνωση. Ωστόσο ο Nord Stream 2 θα ολοκληρωθεί. Διότι μόνο 100 μίλια απομένουν για την ολοκλήρωσή του. Πράγματι είναι αδιανόητο να πιστέψουμε ότι ένα έργο 10 δισ. ευρώ θα θαφτεί στην άμμο της Βαλτικής. Και, τέλος πάντων, οι Γερμανοί δεν θα προσβάλουν τους Ρώσους, ο πρόεδρος  Μπάιντεν θα είναι πιο ανεκτικός με τη Γερμανία από ό,τι ο Τραμπ.

Το παζάρι ήδη άρχισε. Η Γερμανία δελεάζει τον Μπάιντεν, υποσχόμενη να αυξήσει τις επιδοτήσεις για την κατασκευή γερμανικών τερματικών σταθμών υγροποιημένου φυσικού αερίου που θα δεχθούν το αμερικανικό LNG.

Η Γερμανία δεσμεύεται επίσης να εργαστεί σκληρά για νέους κανόνες που θα διασφαλίζουν τη συνεχιζόμενη διέλευση φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας. Η Πολωνία θα λάβει κεφάλαια για τερματικούς σταθμούς LNG. Υπάρχουν συζητήσεις ότι η Γερμανία θα μπορούσε να κλείσει τον Nord Stream 2 σε περίπτωση που η Ρωσία θα παραβιάσει το διεθνές δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Θα υπάρξει συμφωνία. Αλλά ποιος θα «διαπραγματευτεί» με την αγορά ενέργειας; Το δικαστήριο προσφοράς και ζήτησης μπορεί να εκδώσει την εξής οριστική απόφαση: δεν χρειάζεται άλλος αγωγός. Αν το κάνει, ο Nord Stream 2 μπορεί να σαπίσει κάτω από τη Βαλτική – ένα μνημείο απληστίας και βλακείας.

• Ο Josef Joffe είναι συνεργάτης του Hoover Institution του Στάνφορντ, μέλος του Συντακτικού Συμβουλίου της εφημερίδας Die Zeit / Copyright: Project Syndicate, 2021. (www.project-syndicate.org)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News