Τι είναι η φινλανδοποίηση; Πώς εμπλέκεται ο Ιωάννης Καποδίστριας στο σκηνικό των ημερών; Τι εννοούμε ως «κατάχρηση εξουσίας», όταν μιλάμε για τον Βλαντίμιρ Πούτιν; Πώς ερμηνεύεται ο αναθεωρητισμός που επιχειρεί η Ρωσία; Τι προβλέπει η Συνθήκη του Μοντρέ – και άρα τι επιδιώκει ο Ερντογάν με την ενεργοποίησή της; Νέες φράσεις, έννοιες και όροι της διεθνούς πολιτικής σκηνής έχουν παρεισφρήσει στην επικαιρότητα των ημερών μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Το Protagon, με την πολύτιμη συνδρομή δύο πανεπιστημιακών, του Πέτρου Λιάκουρα, καθηγητή Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, και του Σωτήρη Σέρμπου, αναπληρωτή καθηγητή Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, επιχειρεί να αποσαφηνίσει το δυσνόητο τοπίο, φτιάχνοντας ένα ιδιότυπο εννοιολογικό πλαίσιο, που θα καθιστά ίσως ευκολότερη την παρακολούθηση των εξελίξεων. 

Αναθεωρητισμός: Το αρχικό γράμμα της λέξης είναι παρεμπιπτόντως το άλφα και το ωμέγα της εισβολής στη Ρωσία. Η προσπάθεια του Πούτιν να αλλάξει μονομερώς τα σύνορα της Ουκρανίας, αμφισβητώντας το status quo στην περιοχή, συνιστά την ερμηνεία της έννοιας του αναθεωρητισμού. Δυστυχώς, διδασκόμαστε στην πράξη τη σημασία της, αντιμετωπίζοντας τη χειρότερη και πιο έντονη μορφή της. Την παραβίαση ενός κανόνα του Ρωμαϊκού Δικαίου που λέει ex injuria, jus non oritur. Με λόγια απλά: μια αδικία δεν μπορεί ποτέ να δημιουργήσει δίκαιο, κάτι νόμιμο. Το προϊόν μιας τέτοιας ενέργειας θα παραμένει εσαεί άκυρο και ανυπόστατο. 

Το κρεσέντο του αναθεωρητισμού προκύπτει πάντως εκ του γεγονότος ότι παραβιάζονται τα –απαραβίαστα κατά κανόνα– σύνορα που έχουν δημιουργηθεί το 1991, μετά τη διάλυση της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, και δη με χρήση βίας, λέξη απαγορευμένη στον κόσμο του Διεθνούς Δικαίου. 

Οι μελετητές του όρου θα πρέπει να προσθέσουν στο λήμμα του αναθεωρητισμού, για την καλύτερη κατανόησή του, τη στρατηγική των σταδιακών βημάτων που έχει ακολουθήσει ο Πούτιν στο σχέδιο περί Ουκρανίας. Πρώτο βήμα, με την Αμπχαζία και την Οσετία, το 2008, δεύτερο με την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, τρίτο με την απόσχιση του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ και την αναγνώριση της ανεξαρτησίας τους. 

Ο κ. Σέρμπος θεωρεί κομβικό χρονικό σημείο το 2014 και την πτώση του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, εξέλιξη που επηρέασε την πρόσληψη –από τον Πούτιν– της πραγματικότητας στην περιοχή, και δη της αίσθησης ότι η «απώλεια» της Ουκρανίας είναι πιο κοντά παρά ποτέ. Τότε φάνηκε εξάλλου ο φιλοδυτικός προσανατολισμός της Ουκρανίας και χάθηκαν οριστικά οι ισορροπίες, με πολλούς φιλοδυτικούς να μετακινούνται στα δυτικά της χώρας, φοβούμενοι το ανατολικό μέτωπο της και τους ρωσόφωνους. 

Και τώρα; Προφανής στόχος, τονίζει ο κ. Λιάκουρας, η συνένωση των περιοχών (περιλαμβανομένης της Μαριούπολης) που αλλάζουν χέρια, και η μετατροπή τους σε μονοπάτι που θα δίνει στους ρώσους αποκλειστικότητα ως προς την πρόσβαση στην Αζοφική Θάλασσα. 

Σε αυτό δυνητικά θα συνέβαλαν αργότερα και τα puppet – regimes: Κυβερνήσεις, καθεστώτα – μαριονέτες. Τέτοιες θέλει να εγκαταστήσει η Ρωσία στις περιοχές που θα κατακτήσει. Υπό μανδύα δήθεν ανεξαρτησίας. 

Κατάχρηση εξουσίας: O προσδιορισμός «μπρούτος» προσλαμβάνει νέα σημασία όταν μιλάμε για τον ρώσο πρόεδρο και τον επιχειρούμενο κατακερματισμό της περιοχής καθώς και την αποστρατιωτικοποίησή της, κατά τρόπον ώστε να μην έχει πλέον λόγο ύπαρξης κάτω από την ομπρέλα του ΝΑΤΟ. Αυτό είναι εξάλλου το «διά ταύτα» όλης αυτής της βίαιης ιστορίας. Το εξόφθαλμο στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η κατάχρηση –από τη Ρωσία– της εξουσίας της ως μονίμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας. Ακύρωση, κατάργηση μιας απόσχισης δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς προηγούμενη απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας. Και τέτοια απόφαση δεν μπορεί να ληφθεί καθώς θα θέσει προφανώς βέτο η Ρωσία. Ο,τι γίνεται αυτή τη στιγμή, γίνεται εκ του ασφαλούς και θεωρείται τετελεσμένο… 

Πολεμικό παράδοξο: Ενυπάρχει στις διαπραγματεύσεις που διεξάγονται μεταξύ Ρωσίας – Ουκρανίας και είναι η μη εκεχειρία. Το γεγονός ότι η Ουκρανία δεν έχει αιτηθεί έστω μερική εκεχειρία προκειμένου να προχωρήσει στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης και ενδεχομένως σε συμφωνία, δεν ακούγεται εύλογο. Οπως και το αντίστροφο: η Ρωσία καλεί σε διαπραγμάτευση, ενώ παράλληλα συνεχίζει τον πόλεμο. Εχει πάντως συμβεί ξανά, στη διάρκεια των γιουγκοσλαβικών πολέμων. Κάτι αντίστοιχο δηλαδή είχαν κάνει οι Σέρβοι στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το 1994. Προσπαθούσαν με τη συνέχιση του πολέμου, να καταλάβουν όσο το δυνατόν περισσότερα εδάφη, ώστε τυχόν συμφωνία κατά τη διαπραγμάτευση, να τους βρει «κερδισμένους». Η Σερβία βρέθηκε να κατέχει 35%-40% του εδάφους της περιοχής, από το 15%-16% που κατείχε προτού ξεκινήσει ο πόλεμος στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Τακτική πολέμου. 

Σύμβαση του Μοντρέ: Αποκαλείται και Σύμβαση για το Καθεστώς των Στενών, με παραπομπή στα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων. Εχει υπογραφεί το 1936 στην ελβετική πόλη Μοντρέ και αφορά κυρίως τον ελεύθερο διάπλου των Στενών. Παραχωρεί τον έλεγχό τους στη διακριτική ευχέρεια της Τουρκίας, εν πολλοίς ρυθμίζει και τη στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή. Βάσει του άρθρου 21 της Σύμβασης, εν καιρώ πολέμου επιτρέπεται μεν η διέλευση των πλοίων που ελλιμενίζονται στη Μαύρη Θάλασσα, πλην όμως αυτών και μόνο. Η ενεργοποίησή της Σύμβασης από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ερμηνεύεται με θετικό πρόσημο, καθώς κρίνεται ότι περιορίζει τη διασπορά του πολέμου. Οσο λιγότερα πλοία υπάρχουν σε μια κλειστή θάλασσα, όπως είναι η Μαύρη Θάλασσα, τόσο το καλύτερο, για ευνόητους λόγους. 

Ελβετική ουδετερότητα: Η κίνηση της Ελβετίας να σπάσει την ουδετερότητα με την οποία έχει συνδεθεί τους δυο τελευταίους αιώνες, επιβάλλοντας κυρώσεις στη Ρωσία, κρίνεται ως εξαιρετικά σημαντική, μόνο αν αναλογιστεί κανείς το διακύβευμα, με βάση τα επίσημα στοιχεία: Φυσικά και νομικά πρόσωπα ρωσικής «καταγωγής» κατέχουν 11 δισ. δολάρια σε ελβετικές τράπεζες, ενώ πλείστες όσες ρωσικές εταιρείες έχουν την επιχειρηματική έδρα τους στην Ελβετία.

Το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο υπό τον πρόεδρο Ιγνάσιο Κασίς αποφάσισε να παγώσει πόρους που ανήκουν στον Βλαντίμιρ Πούτιν, τον πρωθυπουργό Μιχαήλ Μισούστιν, τον υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ και άλλα 367 πρόσωπα για τα οποία είχαν επιβληθεί κυρώσεις από την ΕΕ. «Σφραγίστηκε» δε ο εναέριος χώρος της Ελβετίας για τα ρωσικά αεροσκάφη, με εξαίρεση τις πτήσεις ανθρωπιστικής βοήθειας και τις διπλωματικές πτήσεις. 

Η Ελβετία θεωρείται η πρώτη χώρα που δήλωσε μόνιμη ουδετερότητα το 1815. Το ενδιαφέρον είναι ότι στην ουδετερότητα αυτή έχει συμβάλει καθοριστικά ο Ιωάννης Καποδίστριας και η Ρωσία. Ο Καποδίστριας έφθασε στην Ελβετία μόλις δυο χρόνια νωρίτερα, έφερε δε τον τίτλο του έκτακτου απεσταλμένου και εξουσιοδοτημένου αντιπροσώπου του ρώσου τσάρου. Παρά το γεγονός ότι στην υπόθεση αυτή είχαν αναμειχθεί τόσοι και τόσοι διπλωμάτες, εντούτοις ο Καποδίστριας αναδείχθηκε ο πιο επιδραστικός – με σημερινούς όρους. Για την Ιστορία και μόνο, αξίζει να γνωρίζει κανείς ότι τον Σεπτέμβριο του 1813, η Ελβετία ήταν κατακερματισμένη, στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου. Ο Καποδίστριας έγινε γρήγορα γνώστης της ελβετικής πραγματικότητας (δεν υπήρχε ακόμη ομοσπονδιακό κράτος) και ανέπτυξε στενή φιλία και συνεργασία με τον Σαρλ Πικτέ ντε Ροσμόν, κομβικό πρόσωπο στην πολιτική ζωή της Γενεύης. Η περιώνυμη ουδετερότητα συνιστά μεγάλη επιτυχία του ντουέτου αυτού, του 60χρονου Πικτέ – του 39χρονου Καποδίστρια. 

Αποκλεισμός από το SWIFT: Ακρωνύμιο του Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication. Πρόκειται για κλωτσιά της Ρωσίας από το σύστημα διακρατικών τραπεζικών συναλλαγών, μια εφαρμογή βελγικού σχεδιασμού ανταλλαγής τραπεζικών μηνυμάτων. Το SWIFT συνδέει 11.000 τραπεζικούς οργανισμούς και θεωρείται ένα τρόπον τινά τραπεζικό Gmail, για την ασφαλή αποστολή οικονομικών μηνυμάτων – υπολογίζονται σε 42 εκατομμύρια την ημέρα. Μηνύματα πάσης φύσεως: Παραγγελίες, επιβεβαιώσεις πληρωμών, συναλλαγές και ανταλλαγές συναλλάγματος.  Ως εκ τούτου, μπορεί να περιορίσει την ικανότητα της χώρας να πραγματοποιεί διεθνείς συναλλαγές, υποχρεώνοντας εισαγωγείς, εξαγωγείς και τράπεζες να βρουν εναλλακτική μέθοδο ενημέρωσης συναλλαγών (με το βλέμμα προς την  Κίνα).

Ο αποκλεισμός από το SWIFT ενδέχεται να προκαλέσει σοβαρούς κραδασμούς στη Ρωσία, με την επιβολή του ωστόσο ελλοχεύει ο κίνδυνος επηρεασμού των παγκόσμιων αγορών.  Την Τετάρτη 2 Μαρτίου, ανακοινώθηκε ότι αποκλείονται επτά ρωσικές τράπεζες από το διεθνές αυτό σύστημα, συμπεριλαμβανομένης της δεύτερης μεγαλύτερης τράπεζας της Ρωσίας,  της VTB. Εξαιρείται η Sberbank, με διαφορά η μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, και η Gazprom Bank, προκειμένου να μην διαταραχθεί η αγορά ρωσικού αερίου. Κατά το παρελθόν, αποκλεισμός είχε επιβληθεί στο Ιράν, μία από τις κυρώσεις της Ε.Ε. για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Σε κάθε περίπτωση, οι κυρώσεις που αποφάσισαν να επιβάλουν στη χώρα οι ΗΠΑ και η ΕΕ θέτουν την οικονομία της Ρωσίας σε περιδίνηση: μαζικές εκροές από το Χρηματιστήριο της Μόσχας και σοβαρά νομισματικά προβλήματα. 

Τάγμα Αζόφ: Εθελοντική Μονάδα της εθνικής φρουράς της Ουκρανίας που απαρτίζεται από ακροδεξιούς και νεοναζιστές. Εδρεύει στη Μαριούπολη, στην παράκτια περιοχή της Αζοφικής θάλασσας. Παραπέμπει στα Φράικορπς, τις παραστρατιωτικές οργανώσεις που συγκροτήθηκαν στη Γερμανία μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.  Το ουκρανικό Τάγμα Αζόφ έχει διαδραματίσει ρόλο στις μάχες του 2014, με βασικό εχθρό τις φιλορωσικές αυτονομιστικές δυνάμεις. Έχει μάλιστα ενσωματωθεί στην Εθνική Φρουρά. Ο πρώτος διοικητής του συντάγματος ήταν ο ακροδεξιός Αντρίι Μπιλέτσκι, ο οποίος ηγήθηκε της νεοναζιστικής οργάνωσης Patriot of Ukraine και της Εθνικοσοσιαλιστικής Συνέλευσης. Κατά καιρούς, έχουν διατυπωθεί διαφορετικές και αντικρουόμενες θεωρίες περί υποδαύλισης της δράσης του Τάγματος τόσο από τη Δύση, όσο και από τη Ρωσία, ιδίως τους ρώσους νεοναζί. Σε κάθε περίπτωση, η Ακροδεξιά έναν στόχο φαίνεται να έχει, την πολιτική αποσταθεροποίηση.

Φινλανδοποίηση: Είδος τρόπον τινά πολιτικού και στρατιωτικού ευνουχισμού μιας χώρας, «ουδετερότητας» που συνεπάγεται μη συμμετοχή σε ενώσεις και οργανισμούς, στρατιωτικές – αμυντικές συμμαχίες. Συμβαίνει όταν μια χώρα υποχρεούται να κάνει εκπτώσεις στις αποφάσεις της, υπό τον φόβο αντιδράσεων ισχυρών «άλλων», στερείται δηλαδή άτυπα μα εν τοις πράγμασι την κυριαρχία της. 

Ο όρος στοιχίζει ακόμη και στις μέρες μας πολύ στους Φινλανδούς, οι οποίοι υπέστησαν τις συνέπειες του μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έναντι των καχύποπτων Σοβιετικών (σ.σ.: η ανεξαρτησία της Φινλανδίας από το 1917 αντιπροσώπευε σοβαρό κίνδυνο, λόγω της εγγύτητας της μεθορίου), και αφού προηγουμένως η χώρα τους ακρωτηριάστηκε εδαφικά. Ο πόλεμος ήλθε, δε, να προστεθεί στο απώτερο βεβαρημένο παρελθόν τους, καθώς είχαν ζητήματα με κτήσεις –με τη Σουηδία φέρ’ ειπείν και τα νησιά Ολαντ– που παραμένουν μέχρι και σήμερα αποστρατιωτικοποιημένες. 

Σημασία έχει ότι οι Φινλανδοί θεωρούν απολύτως υποτιμητική την έννοια και εκρήγνυνται συχνά εξαιτίας της. Ο Αλεξάντερ Στουμπ, πρώην πρωθυπουργός της Φινλανδίας, είναι το πλέον πρόσφατο παράδειγμα. «Η ουδετερότητά μας δεν ήταν επιλογή, ήταν αναγκαιότητα αφού πολεμήσαμε τη Σοβιετική Ένωση στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η φινλανδοποίηση είναι η απόλυτη προσβολή για μια χώρα που αναγκάστηκε να συμβιβάσει τις δημοκρατικές της αξίες απέναντι σε έναν επιτιθέμενο», σχολίασε απέναντι σε άστοχο tweet του Γιάνη Βαρουφάκη. 

Στρατός Wagner (Βάγκνερ): χιλιάδες μισθοφόροι, με βασικό χρηματοδότη τον ρώσο ολιγάρχη Γεβγκένι Πριγκοσίν, πρόσωπο με εγγύτητα στον Βλαντίμιρ Πούτιν. Αριθμητικά υπολογίζονται στους 10.000 όσοι τον απαρτίζουν, με επικεφαλής τον Ντμίτρι Ούτκιν. Ούτε λίγο ούτε πολύ, ο ιδιαίτερος αυτός στρατός φέρεται να κινείται κάθε φορά που έχει την επίνευση του ρώσου προέδρου. Το Κρεμλίνο –υποστηρίζουν οι Times του Λονδίνου– έχει εντάξει περισσότερους από 400 επίλεκτους από την ιδιωτική αυτή πολιτοφυλακή, σε επικίνδυνη αποστολή, τη δολοφονία του ουκρανού προέδρου Βολόντομιρ Ζελένσκι. 

Ο Πριγκοσίν έχει πάντως «θητεία» στον χώρο της εστίασης. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 διατηρούσε εστιατόριο, στο οποίο συχνά πυκνά δειπνούσαν πολιτικές προσωπικότητες, από τον ίδιο τον Πούτιν ως τον αμερικανό πρόεδρο Τζορτζ Μπους, ενώ αργότερα τροφοδοτούσε μέσω υπηρεσιών catering το Κρεμλίνο, κατακτώντας τον τίτλο του «σεφ» του ρώσου προέδρου. 

Τσετσένων απειλή: Μισθοφόροι (επίσης), ενταγμένοι ως επίλεκτα σώματα στις ρωσικές δυνάμεις. Χωρίζονται χονδρικά στους Τσετσένους του Καντίροφ, τους αποκαλούμενους και ομοσπονδιακούς, προσκείμενους στον Πούτιν, και στους Τσετσένους ισλαμιστές, εχθρούς του Κρεμλίνου και του ίδιου του Καντίροφ, αυτονομιστές. Στο παρελθόν, οι δυο αυτές ομάδες έχουν συγκρουστεί και μεταξύ τους πολύ σκληρά, στο πλαίσιο του εμφυλίου πολέμου στην Τσετσενία. Σήμερα, η κρίση φαίνεται να έχει αποσοβηθεί. 

Ο ίδιος ο Καντίροφ, επικεφαλής της φιλορωσικής κυβέρνησης της Τσετσενίας, δεν φείδεται σχολίων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τα κατορθώματα των ανδρών του, παραδέχθηκε ωστόσο και την απώλεια ορισμένων εξ αυτών. Την είδηση περί αποστολής στην Ουκρανία «δύναμης 10.000 Τσετσένων», ουδείς την υποδέχθηκε με ψυχραιμία… Οι Τσετσένοι θεωρούνται πολεμοχαρείς, ακραίοι και ιδιαιτέρως βίαιοι. Και αυτοί φέρονται να αναζητούν τον πρόεδρο Ζελένσκι. Η ψυχολογία έχει βαρύνοντα ρόλο και στις πολεμικές επιχειρήσεις. 

Blitzkrieg: «Πόλεμος-αστραπή», γερμανικός όρος που αναφέρεται σε πολεμική τακτική, εφαρμοσμένη πρώτη φορά στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εμπνευστής και εκτελεστής της, ο –γερμανός– στρατηγός Χάιντς Γκουντέριαν. H Wikipedia αναφέρει ότι οφείλει το όνομα της «στις αιφνιδιαστικές επιθέσεις, ταχύτατες προωθήσεις δυνάμεων στην εχθρική περιοχή με συντονισμένη ισχυρή υποστήριξη από αεροπορικές δυνάμεις, που χτυπούσαν και αιφνιδίαζαν τον εχθρό όπως ακριβώς θα έκανε ένας κεραυνός». Δεν θέλει ασφαλώς κανείς να θυμάται ότι χάρη στην τακτική αυτή, οι δυνάμεις του Χίτλερ κατάφεραν να κατακτήσουν σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη. 

Σημασία έχει ότι η τακτική αυτή άρχισε να αναπτύσσεται στη στρατιωτική σκέψη στον αντίποδα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, της τακτικής χαρακωμάτων και του στατικού πολέμου.

Σημείωση: Ενα τέτοιο «λυσάρι» πολέμου, με αφορμή την εισβολή στην Ουκρανία, δεν θα μπορούσε να μην εμπεριέχει και όρους που εμπίπτουν σε τομείς άλλους, πέραν αυτών της Ιστορίας και της Διεθνούς Πολιτικής. Που σχετίζονται με μεγαλοϊδεατισμούς και οράματα, με παραληρήματα μεγαλείου και σύνδρομα αναμέτρησης με τον τσάρο του παρελθόντος. Ποιος ξέρει, ίσως ο Πούτιν να θέλει να επιστρέψει η Ρωσία στην τσαρική εκδοχή της…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News