«Το μέλλον των ΜΜΕ θα είναι υβριδικό». Ο Ζακ Αταλί είναι ένας φανατικός αναγνώστης εφημερίδων. Στο νέο του βιβλίο, «Histoire des Médias», που κυκλοφόρησε τον περασμένο Ιανουάριο, ο διακεκριμένος γάλλος οικονομολόγος, συγγραφέας και διανοούμενος που διετέλεσε σύμβουλος του Φρανσουά Μιτεράν επί μία δεκαετία, καταγράφει την ιστορία των μίντια, από τα σήματα καπνού έως τους αλγορίθμους και τα ολογράμματα.

Κατά τη διάρκεια συνέντευξης που παραχώρησε στην Αναΐς Τζινόρι, ανταποκρίτρια τη La Repubblica στο Παρίσι, ο Αταλί μίλησε για τις τεχνολογικές καινοτομίες που θα αλλάξουν περαιτέρω το τοπίο των μίντια, απευθύνοντας, συγχρόνως, έκκληση στις κυβερνήσεις να προστατέψουν τους εκδότες από το ολιγοπώλιο των Big Tech. «Ο Μπάιντεν πρέπει να διασπάσει την Google, το Facebook και τις υπόλοιπες εταιρείες, διαιρώντας τες σε διάφορους κλάδους δραστηριότητας, ούτως ώστε να αποκατασταθούν οι κανόνες ανταγωνισμού», υποστήριξε.

Οσον αφορά την πορεία της ειδησεογραφίας και της ενημέρωσης ανά τους αιώνες, «το πρώτο από τα ΜΜΕ, ο έντυπος Τύπος, φοβόταν ότι θα πεθάνει όταν ήρθε το ραδιόφωνο. Και μετά ξανά όταν εμφανίστηκε η τηλεόραση. Αλλά έως τη δεκαετία του 1990 έντυπα, ραδιόφωνο και τηλεόραση συνέθεταν έναν ενάρετο κύκλο. Από τη δεκαετία του 2000 άλλαξαν όλα: το Διαδίκτυο απορροφά τα πάντα σε έναν ενιαίο παγκόσμιο και αρρύθμιστο χώρο. Σήμερα η κυκλοφορία των εφημερίδων έχει συρρικνωθεί στο 25% της κυκλοφορίας πριν από είκοσι χρόνια. Δεν υπάρχουν πλέον ευρωπαϊκές εφημερίδες στην πρώτη δεκάδα του κόσμου, ακόμα και οι New York Times βρίσκονται στην 12η θέση. Παράλληλα, οι διαφημίσεις που κατέληγαν στις εφημερίδες απορροφήθηκαν από τους “over the top” οι οποίοι ελέγχουν ποσοστό άνω του 50% της παγκόσμιας αγοράς», εξήγησε ο Αταλί.

Ο ίδιος θεωρεί πως οι εφημερίδες άρχισαν να σκάβουν μόνες τον λάκκο τους, «καθώς έσπευσαν να προσφέρουν δωρεάν τα περιεχόμενά τους στο Διαδίκτυο, ποντάροντας κατά πάσα πιθανότητα στα έσοδα από τις διαφημίσεις». Στη συνέχεια, ωστόσο, οι εφημερίδες παρακάμφθηκαν από τους κολοσσούς του Διαδικτύου. «Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μετατράπηκαν σε ΜΜΕ, σχεδόν δίχως να το αντιληφθούμε. Δεν επιθυμούν να χαρακτηρίζονται εκδότες, λόγω των ευθυνών που φέρουν οι εκδότες, αλλά εν τω μεταξύ οικειοποιήθηκαν το περιεχόμενο της πληροφόρησης. Πλέον οδεύουμε προς μία συγχώνευση του έντυπου τύπου, της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου και του Διαδικτύου. Οι εκδότες αποπειρώνται να αναγκάσουν τις Big Tech να πληρώνουν για τα ψηφιακά περιεχόμενά τους, ωστόσο είναι πολύ δύσκολο να προστατευτούν από το ολιγοπώλιο των τεχνολογικών κολοσσών», σημείωσε.

Αναφερθείς στην οδηγία για τα ψηφιακά πνευματικά δικαιώματα που ενέκρινε η ΕΕ και στην Digital Services Act (νομοθετική πράξη για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες) του ευρωπαίου επιτρόπου Εσωτερικής Αγοράς Τιερί Μπρετόν, ο Αταλί  χαρακτήρισε «αξιέπαινες» τις εν λόγω προσπάθειες. Προβλέπει, ωστόσο, ότι «οι αμερικανικοί κολοσσοί θα μπλοκάρουν τα πάντα. Διαθέτουν ορδές δικηγόρων και λομπιστών για να επιβραδύνουν και να αποφύγουν τους ελέγχους των Βρυξελλών και των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων».

Σχολιάζοντας τη νίκη του Ρούπερτ Μέρντοκ εναντίον του Facebook στην Αυστραλία, ο Αταλί έκανε λόγο για ένα «καλό αποτέλεσμα. Αλλά μιλάμε πάντα για αντισταθμιστικά μέτρα που συνοδεύονται από αμελητέα ποσά. Πρόκειται για κάτι ελάχιστα παραπάνω από ελεημοσύνη. Οσα καταβάλλει η Google σε κάποιες εφημερίδες, επαρκούν μόνον για την κηδεία τους», ανέφερε χαρακτηριστικά.

Σύμφωνα με τον γάλλο στοχαστή και πολυγραφότατο συγγραφέα περισσότερων από ογδόντα βιβλίων, μόνον ο Τζο Μπάιντεν έχει τη δυνατότητα να περιορίσει την ανείπωτη ισχύ των κυρίαρχων του Διαδικτύου. Η αμερικανική κυβέρνηση μπορεί και πρέπει να καταστρώσει ένα σχέδιο με στόχο τη διάσπαση των Big Tech και την αποκατάσταση του υγιούς ανταγωνισμού. «Στο βιβλίο μου προτείνω να διαιρεθεί η Google σε τέσσερις κλάδους – μηχανή αναζήτησης, Android, τμήμα διαφημίσεων και λοιπές δραστηριότητες. Το ίδιο ισχύσει για το Facebook, την Amazon, την Microsoft και την Apple. Κατ’ εμέ, η μοναδική λύση είναι να θεωρήσουμε ότι τα μέσα κοινωνική δικτύωσης ασκούν πλέον δημόσιο λειτούργημα και πρέπει, οπότε, να συμμορφώνονται με κανόνες υπέρ της κοινότητας».

Ο Αταλί υπενθύμισε πως το ζήτημα του ελέγχου της ισχύος των διαδικτυακών κολοσσών δεν αφορά μόνον τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. «Το κινεζικό καθεστώς έχει ήδη ξεκινήσει να θίγει το πρόβλημα. Επειδή είχε πάρα πολλές φιλοδοξίες, ο Τζακ Μα (ο ιδρυτής της Alibaba) κατέληξε να παίζει γκολφ. Κανένα κράτος, δημοκρατικό ή μη, δεν μπορεί να επιτρέπει σε ιδιωτικές εταιρείες να έχουν τεράστια ισχύ. Ο Μπάιντεν πρέπει να δράσει τώρα, πριν αυτές οι αμερικανικές επιχειρήσεις καταστούν περισσότερο παγκόσμιες και άπιαστες, ακόμη και για την αμερικανική κυβέρνηση», σημείωσε ο Αταλί.

Σχετικά με το μέλλον των δημοσιογράφων και το ενδεχόμενο να αντικατασταθούν στο απώτερο μέλλον από ρομπότ, ο 77χρονος στοχαστής υπενθύμισε πως «αυτό συμβαίνει ήδη. Στην Γαλλία κάποιες περιφερειακές εφημερίδες και η L’Equipe συντάσσουν σύντομα άρθρα με αυτοματοποιημένο τρόπο. Στο ραδιόφωνο ακούγονται συνθετικές φωνές. Στη Νότια Κορέα σε κάποιους τηλεοπτικούς σταθμούς τις ειδήσεις τις παρουσιάζουν ψηφιακά ολογράμματα. Το επόμενο βήμα είναι προς την τρισδιάστατη και επαυξημένη πραγματικότητα. Θα παρακολουθούμε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα ωσάν να είμαστε στο γήπεδο, θα εισερχόμαστε μέσα σε έναν πόλεμο. Δεν πρόκειται για επιστημονική φαντασία, θα συμβεί το αργότερο κατά την επόμενη εικοσαετία».

Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι θα εξαφανιστούν οι δημοσιογράφοι καθώς καλούνται μαζί με τους «διδάσκοντες» – υπογράμμισε ο Αταλί – να συνεχίσουν να αναζητούν και να υπερασπίζονται την αλήθεια. «Παρά τις τεχνολογίες, πάντα θα πρέπει να επαληθεύονται τα γεγονότα στη μάχη κατά της παραπληροφόρησης. Κάθε μέσο πρέπει να καταστεί παγκόσμιο εάν δεν θέλει να εξαφανιστεί. Ο έντυπος τύπος επανεφευρίσκεται με podcasts, με newsletters, με βιντεοέρευνες, με υπηρεσίες ολοένα πιο πολυμεσικές. Ωστόσο αυτή η αλλαγή ενδέχεται να μην επαρκεί. Πρέπει να συνοδευτεί από θαρραλέα μέτρα για τη ρύθμιση της αγοράς», επανέλαβε ο Αταλί.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News