Γιατί σιωπά ο Banksy ενώπιον του δράματος των Ουκρανών; Ο διαβόητος και μυστηριώδης, αγνώστου ταυτότητος, καλλιτέχνης από τη Βρετανία που συνδυάζει με εξαιρετική ευστοχία τον πολιτικό και κοινωνικό ακτιβισμό με την τέχνη του δρόμου, προς το παρόν δεν έχει σχολιάσει τον πόλεμο που μαίνεται με ολοένα αυξανόμενη ένταση στην Ουκρανία.  

Σε άρθρο του στην Corriere della Sera ο Βιντσέντσο Τριόνε, καθηγητής Ιστορίας της Σύγχρονης Τέχνης στο Πανεπιστήμιο IULM του Μιλάνου, εικάζει πως η σιωπή του Banksy δεν αποτελεί «μια μορφή εγκατάλειψης, αλλά αναγνώριση της ίδιας της ανημποριάς. Καλύτερα να σφραγίζουμε τα χείλη ενώπιον του Κακού, το οποίο ξεφεύγει από κάθε άμεση οπτική αναφορά», γράφει ο ιταλός πανεπιστημιακός.

Υπάρχουν, όμως, καλλιτέχνες που ακολουθούν διαφορετική κατεύθυνση, καλλιτέχνες με διαφορετικές κουλτούρες και από διαφορετικές γενιές με διαφορετικές καταβολές που χρησιμοποιούν διαφορετικά εκφραστικά μέσα (ζωγραφική, περφόρμανς, βίντεο), πολλές διαφορετικές φωνές που άλλοτε μαρτυρικά, άλλοτε υπερρεαλιστικά και άλλοτε εξπρεσιονιστικά, εξηγεί ο ιταλός ειδικός, εκφράζουν το ίδιο μήνυμα εναντίωσης στη σφαγή και στην καταστροφή που μαίνεται στην Ουκρανία.

Μέσω βιντεοεγκαταστάσεων «εξαιρετικής αμεσότητας» η Γιόκο Ονο και η Τζένι Χόλτζερ προέβαλαν σε μεγάλες οθόνες μηνύματα υπέρ της ειρήνης, φράσεις απλές και άμεσες: «There is Evidence of Great Violence Today», η Χόλτζερ και «Imagine Peace» η Ονο.

Κάποιοι καλλιτέχνες επέλεξαν να αναμετρηθούν ονειρικά με το δράμα της Ουκρανίας, συνθέτοντας έργα στα οποία «σημαντικά αποσπάσματα της καυτής επικαιρότητας, ερμηνεύονται εκ νέου στα όρια μεταξύ δημοσιογραφικής καταγραφής και διάθεσης αποστασιοποίησης: στιγμές της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης αντιμετωπίζονται με λοξή ματιά που προτιμά τον σαρκασμό και περιτριγυρίζει τα εδάφη του μαύρου χιούμορ», γράφει ο Βιντσέντσο Τριόνε.

Στο άρθρο του κάνει λόγο για «παραμύθια από την ανάποδη», αναφερόμενος στον ρωσο-αμερικανό κινηματογραφιστή και visual artist Μαρκ Κέλνερ που έδεσε κίτρινα και μπλε μπαλόνια σε ένα άγαλμα του Αλεξάντρ Πούσκιν στην Ουάσιγκτον.

Τη δική του «Πιετά» συνέθεσε σε τοίχο της Σόφιας ο βούλγαρος Στανισλάβ Μπελόσκι, όχι, όμως, με την Παναγία να κρατάει τη σορό του Χριστού, αλλά με τον Πούτιν να κρατάει το δικό του άψυχο σώμα.

Στο Λβιβ της Δυτικής Ουκρανίας ο γάλλος εικαστικός JR επιστράτευσε εκατό ντόπιους εθελοντές για να ξεδιπλώσουν μια τεράστια φωτογραφία της Βαλέρια, μιας μικρής Ουκρανέζας που κατέφυγε μαζί με τη μητέρα της στην Πολωνία για να γλιτώσει από τους ρώσους εισβολείς.

Και ο Beeple, o σταρ των Nft, σχεδόν καθημερινά αναρτά στο Instagram καρέ μιας παραισθησιακής πραγματικότητας: σημαίες της Ουκρανίας που κυματίζουν σε ερειπιώνες, κτίρια τα θεμέλια των οποίων είναι φτιαγμένα από κρανία, ο Πούτιν μεταμορφωμένος σε γιγάντιο μωρό με ματωμένα χέρια, το κεφάλι του ρώσου προέδρου να επιπλέει σε μια λίμνη αίματος.

Εξπρεσιονιστική χαρακτηρίζει ο ιταλός ειδικός τη ματιά της Σάνα Σαχμουράντοβα, καλλιτέχνιδας από την Ουκρανία η οποία ζωγράφισε δίνες ανθρώπινων σωμάτων σε κομμάτια ταπετσαρίας. Η Ιρίνα Μπαμπένκο, επίσης Ουκρανή, μέσω των εικονογραφήσεών της αφηγείται τη δύναμη της ζωής και τις ιστορίες των ανθρώπων που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του πολέμου ενώ η Γιουλιάνα χρησιμοποιεί ως καμβά το ίδιο της σώμα για να αναδείξει το ακλόνητο φρόνημα της Ουκρανίας, όπως κάνουν και πάμπολλοι άλλοι καλλιτέχνες, αναρτώντας έργα τους στον λογαριασμό «Putinpeace» στο Instagram.

Ολοκληρώνοντας αυτήν τη σύντομη παρουσίαση ο Βιντσέντσο Τριόνε κάνει λόγο για διαφορετικές προτάσεις που θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν κάποια στιγμή σε ένα Μουσείο Πολέμου, σε μια πινακοθήκη που θα είναι γεμάτη εικόνες βγαλμένες από εκείνη την «αποθήκη φρικαλεοτήτων» που περιέγραψε επικά στα έργα της η λευκορωσίδα δημοσιογράφος και νομπελίστρια συγγραφέας Σβετλάνα Αλεξιέβιτς, γεμάτη στιγμιότυπα «της παρακμής της Δύσης, την οποία, όντας ανήμποροι, απλά παρακολουθούμε».

Πρόκειται για έργα που μαρτυρούν την «αναβίωση ενός Μεσαίωνα» εν μέσω της πιο προηγμένης περιόδου της σύγχρονης εποχής, για εικόνες μιας Αποκάλυψης η οποία «δεν είναι υπερβατική ούτε μυστικιστική αλλά ενυπάρχουσα» και εγκαθιδρύεται βάναυσα και απότομα στην καθημερινότητά μας και διαχέεται μέσω της ροής των ΜΜΕ.

Αν και ο καθένας με τον τρόπο του, οι καλλιτέχνες του Μουσείου του Πολέμου της Ουκρανίας καθίστανται «ακούσιοι και εκκεντρικοί χρονικογράφοι ενός φρικτού τελικού αγώνα. Ισοπεδωμένες πόλεις, κατεστραμμένες ζωές, θάνατος της ελπίδας, συλλογικό ναυάγιο. Σχεδόν ακούγεται η κραυγή της ανθρωπότητας», καταλήγει ο ιταλός ειδικός, επικαλούμενος τον Μίλαν Κούντερα. «Η αποκάλυψη (…) είναι το παρόν μας, μία από τις πιθανότητές του που μας κατασκοπεύει από το κρησφύγετό της, που μας παρατηρεί, που είναι εδώ», έγραψε ο τσέχος συγγραφέας.