Μπορεί ένα βιβλίο για την ιστορία του 19ου αιώνα να επηρεάζει άμεσα την πολιτική συμπεριφορά της καγκελαρίου Μέρκελ έναντι της Ελλάδας; Ο ίδιος ο ιστορικός που το έγραψε απορρίπτει την ιδέα ότι το βιβλίο του έχει άμεση επίδραση στις πολιτικές της. Όμως, πολλά τμήματα του έργου που αφορούν στην παγκοσμιοποίηση, τη μετανάστευση και την τεχνολογία, διαβάζονται διαφορετικά υπό το φως των αποφάσεων που αυτή έλαβε αφότου διάβασε το βιβλίο, όπως η διαχείριση της Ελλάδας στο αποκορύφωμα της κρίσης στην Ευρωζώνη, ισχυρίζεται (εδώ) ο ανταποκριτής του Guardian στο Βερολίνο Φίλιπ Όλτερμαν.

Ο βρετανός δημοσιογράφος είχε δύο καλές πληροφορίες. Πρώτον ότι το 2013 όταν η καγκελάριος έσπασε το πόδι της στο σκι διάβασε το βιβλίο του γερμανού ιστορικού Γιούργκεν Οστερχάμελ με τίτλο «Η μεταμόρφωση του κόσμου» και δεύτερον ότι στα 60α γενέθλιά της τον κάλεσε στο πάρτι της και μιλούσε μαζί του μία ώρα! Από εκεί και πέρα η δουλειά ήταν στρωμένη. Μάλλον διάβασε το 1.500 σελίδων βιβλίο και επικοινώνησε μέσω μέιλ με τον ιστορικό. Ο Οστερχάμελ, αν και ψηφοφόρος του SPD, δήλωσε φαν της Ανγκελα Μέρκελ, αλλά δεν πιστεύει ότι το διάβασε ολόκληρο το βιβλίο και αμφιβάλλει αν αυτό είχε κάποια άμεση επιρροή στις πολιτικές της. Πάντως, εκτιμά πως αντιλαμβάνεται την παγκόσμια τάξη (ή και αταξία) των πραγμάτων σε μακροχρόνια βάση και κατανοεί την ιστορική σημασία της μετανάστευσης και της κινητικότητας των προσώπων.

Το Βερολίνο επιχειρεί να μετασχηματίσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και να τις υποτάξει στη μέθοδό του, τον λεγόμενο ordoliberalism, δηλαδή, την παρέμβαση του κράτους για να λειτουργήσει ο ελεύθερος ανταγωνισμός με λιτότητα στο κοινωνικό κράτος και στους μισθούς, και με τον περιορισμό των εργασιακών δικαιωμάτων

Στις  πολιτικές της κυρίας Μέρκελ για την δημοσιονομική πειθαρχία στην Ευρωζώνη και την λιτότητα στην Ελλάδα σίγουρα κάποιος μπορεί να βρει συσχετισμούς με την ιστορία του Οστερχάμελ. Το ίδιο ισχύει και στη διαχείριση του μεταναστευτικού. Γνωρίζοντας ότι τα ρεύματα αυτά δεν μπορούν να ανακοπούν, προσπάθησε να τα ελέγξει, τόσο στην ελληνική είσοδο, όσο και γενικά με την αντίθεσή της στους τοίχους που υψώθηκαν από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Δηλαδή δεν θέλησε να εμποδίσει το φαινόμενο, αλλά να βάλει κανόνες. Επίσης, ευνόησε και ευνοεί την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων υποδεχόμενη 5.000  έλληνες γιατρούς στην Γερμανία.

Χωρίς αμφιβολία, η συνειδητοποίηση των μηχανισμών του μετασχηματισμού των λαών και των κρατών είναι κρίσιμη για τους πολιτικούς ηγέτες, ιδιαίτερα σε μια Ευρώπη που μεταμορφώνεται εδώ και δεκαετίες, όμως τώρα διέρχεται μια βαθιά κρίση μετασχηματισμού ταυτόχρονα με εξωγενή μείζονα προβλήματα, όπως το μεταναστευτικό και οι τεχνολογικές αλλαγές. Κι αν αυτό το βιβλίο έχει βοηθήσει την κυρία Μέρκελ να κατανοήσει τους αυτοματισμούς των μηχανισμών αυτών θα είναι προς όφελος όλων. Διότι και η λαμπρή ιστορία του 19ου αιώνα παρήγαγε, εκτός από σπουδαία για την ανθρωπότητα πράγματα, και το βιομηχανικό προλεταριάτο, τις αποικιοκρατικές δυνάμεις που μακέλεψαν την Ασία και την Αφρική κ.ο.κ.  Γι’ αυτό σημασία έχει να μην συγχέει κανείς τους μηχανισμούς -που άλλωστε εξελίσσονται συνεχώς-, με τις εκάστοτε ιδιαιτερότητες των υπό μεταρρύθμιση υποκειμένων.

Η παγκοσμιοποίηση, τονίζει στο βιβλίο του ο Οστερχάμελ, δεν είναι μια ομαλή και χαλαρή διαδικασία. Είναι πάντα άνιση, ασυνεχής, αναστρέψιμη, αντιφατική, που παράγει νικητές και ηττημένους. Είναι ανθρωπογενής και όχι αποτέλεσμα της φυσικής τάξης

Η Γερμανία σήμερα επιχειρεί να μετασχηματίσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση με την γερμανική και κυρίως να τις υποτάξει στη γερμανική μέθοδο (τον λεγόμενο ordoliberalism, δηλαδή, την παρέμβαση του κράτους για να λειτουργήσει ο ελεύθερος ανταγωνισμός με λιτότητα στο κοινωνικό κράτος και στους μισθούς, και με τον περιορισμό των εργασιακών δικαιωμάτων). Αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκη ιμπεριαλιστικό, αλλά είναι μια εγγενής αδυναμία της γερμανικής κατάστασης που αδυνατεί να λειτουργήσει εκτός βιβλίου. Όμως, η τυφλή υποταγή στη μέθοδο και στην ηγεσία έχει πληρωθεί ήδη πολύ ακριβά. Άλλωστε, οι σύγχρονες θεωρίες εγκωμιάζουν την ποικιλία καθώς εκτιμούν ότι δι’ αυτής διασφαλίζεται η επιβίωσης και αυξάνεται η αποτελεσματικότητα. Ως εκ τούτου η γερμανοποίηση μιας περιφερειακής οικονομίας και κατ’ επέκταση μιας κοινωνίας, όπως η ελληνική, δεν μπορεί παρά να έχει «στιγμιαία» θετικά αποτελέσματα και όχι μόνιμα και ουσιαστικά.

Πάντως, το επίμαχο βιβλίο του Οστερχάμελ έχει χαρακτηριστεί από τους κριτικούς ως «μνημειώδης ιστορία του 19ου αιώνα» καθώς ξεπερνάει τον ευρωκεντρισμό και την χρονολογική αφήγηση και δημιουργεί μια πραγματικά παγκόσμια ιστορία, ένα πανόραμα, αναδεικνύοντας τις περίπλοκες δυνάμεις που άλλαξαν τον κόσμο, γι’ αυτό και πολλοί  χαρακτηρίζουν τον Οστερχάμελ ως τον Μπρωντέλ¹ που ανέλυσε σε βάθος τον 19ο αιώνα.

Για παράδειγμα, εκτιμά πως αν η Ευρώπη αναπτύχθηκε πολύ περισσότερο οικονομικά από την Κίνα τον 19ο αιώνα ήταν επειδή η κινεζική αυτοκρατορία εμποδίστηκε από ένα χαοτικό διπλό νομισματικό σύστημα με νομίσματα από ασήμι και χαλκό, ενώ σε ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης είχε de facto επικρατήσει το ενιαίο νόμισμα της Λατινικής Νομισματικής Ένωσης² του 1866. Ο Οστερχάμελ, καθηγητής σήμερα στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντίας (Konstanz), έκανε την διδακτορική διατριβή του πάνω στις εμπορικές σχέσεις της Βρετανίας με την Κίνα και έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα τόσο στην πρωτοφανή δημιουργία δικτύων (τηλέγραφος, σιδηρόδρομοι κλπ), όσο και στις πολιτισμικές διαφορές μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Επισημαίνει ότι η Βρετανική Αυτοκρατορία μετέφερε το πρότυπο της συνταγματικής διακυβέρνησης, που έμεινε κληρονομιά στο Χονγκ Κόνγκ, και συσχετίζει την χυδαιότητα των νεόπλουτων κοινωνιών του πετρελαίου με τις θηριωδίες στο Χαλέπι, τη Βαγδάτη και την Καμπούλ.

Η παγκοσμιοποίηση, τονίζει, δεν είναι μια ομαλή και χαλαρή διαδικασία. Είναι πάντα άνιση, ασυνεχής, αναστρέψιμη, αντιφατική, που παράγει νικητές και ηττημένους. Είναι ανθρωπογενής και όχι αποτέλεσμα της φυσικής τάξης. Η μεταμόρφωση του κόσμου δείχνει πώς η ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων και εμπορευμάτων μεταξύ κρατών και ηπείρων αυξάνονταν συνεχώς κατά τα πρώτα δύο τρίτα του 19ου αιώνα και ότι τα διαβατήρια, οι συνοριακοί έλεγχοι και οι δασμοί εφευρέθηκαν μόνο όταν η Ευρώπη πλησίασε το 1900. Λίγο αργότερα ακολούθησαν οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι.

¹Ο Φερνάν Μπρωντέλ (1902–1985), ήταν ο σπουδαιότερος γάλλος ιστορικός της μεταπολεμικής περιόδου, και εξέχουσα μορφή της Σχολής Annales, διεθνώς γνωστός από τρεις μεγάλες και χρονοβόρες εργασίες: «Η Μεσόγειος» (1923-49, έπειτα 1949-66), «Πολιτισμός και Καπιταλισμός» (1955-79), και το ανολοκλήρωτο, «Ταυτότητα της Γαλλίας» (1970-85).

²Η Λατινική Νομισματική Ένωση (1865-1927) ιδρύθηκε από τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ιταλία και την Ελβετία τον 19ο αιώνα, σε μια προσπάθεια για ενοποίηση των νομισμάτων τους, με πρότυπο κάθε νομισματική μονάδα του κάθε κράτους να ισούται με 4,5 γραμμάρια αργύρου ή 0,290322 γραμμάρια χρυσού και θα ήταν ελεύθερα ανταλλάξιμα. Στην ένωση προσχώρησαν η Ισπανία και η Ελλάδα το 1868, και η Ρουμανία, η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Βενεζουέλα, η Σερβία, το Μαυροβούνιο, το Σαν Μαρίνο και το Παπικό κράτος το 1889.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News