Μεταξύ των βιβλίων Φυσικής Β’ Λυκείου που κυκλοφόρησαν στο πρώτο (και αποτυχημένο) πείραμα πολλαπλού βιβλίου κάπου στο 2000 ήταν και ένα βιβλίο που γράφτηκε με την καθοδήγηση του Εμ. Δρη, καθηγητή Φυσικής και κάποτε αντιπρύτανη του ΕΜΠ. Στο βιβλίο αυτό (το υψηλότερου επιπέδου βιβλίο Φυσικής στην ελληνική εκπαίδευση) υπήρχε μεταξύ άλλων μία σημείωση που εξηγούσε ότι τα νούμερα των ασκήσεων ήταν συχνά δεκαδικοί αριθμοί (ugly numbers, λένε οι Αγγλοσάξονες) επειδή είναι καλό να συνηθίσουν οι μαθητές ότι έτσι είναι στον πραγματικό κόσμο, «γιατί η φύση δεν είναι καλή μαζί μας».

Εννοείται ότι αυτή η επιλογή εγκαταλείφθηκε ώστε, στις ημέρες μας, αν ένας μαθητής δεν βρει ακέραιο νούμερο όταν λύνει μια άσκηση, θεωρεί ότι έκανε λάθος. Αυτή η στάση αντανακλά ουσιαστικά την απλοϊκή παραδοχή ότι ο κόσμος είναι κάτι βολικό, χωρίς δυσκολίες και γεμάτος κανονικότητες χωρίς πολυπλοκότητα. Μια παραδοχή που φάνηκε επίσης στην έκπληξη που ακολούθησε τις πρώτες ώρες ευχαρίστησης, τότε που, δύο εβδομάδες πριν, επιτέλους χιόνισε, αλλά, καθώς προχωρούσε η μέρα, οι όμορφες εικόνες της χιονισμένης χώρας που έμοιαζαν με τις ειδυλλιακές χειμωνιάτικες καρτ ποστάλ έσβησαν από τα σοβαρά προβλήματα που έρχονταν το ένα πάνω στο άλλο.

Η παντελής έλλειψη προετοιμασίας από την πλευρά των αρχών, όσο και οι εκτός τόπου ατομικές συμπεριφορές, όπως π.χ. οι μετακινήσεις με αυτοκίνητο χωρίς αλυσίδες, αποκαλύπτουν πόσο έχει φτάσει να θεωρείται αυτονόητο ότι η φύση ακολουθεί και υποστηρίζει τις δικές μας επιλογές και ανάγκες, με ελάχιστη ή και καθόλου ανθρώπινη προσπάθεια, ενώ κάποιες φυσικές καταστροφές είναι η εξαίρεση στον κανόνα. Ομως αυτή η θεώρηση της φύσης ως κάτι εξωτερικό, στο οποίο προβάλλονται ανθρώπινα αισθήματα και ανθρώπινη αισθητική, με ταυτόχρονη απομάκρυνση από το οπτικό πεδίο της σκληρής πραγματικότητας που επιβάλλουν τα στοιχεία της φύσης, είναι σχετικά πρόσφατη εξέλιξη και έχει τις ρίζες της στην επικράτηση του ρομαντισμού στις δυτικές κοινωνίες από το τέλος του 18ου αιώνα.

Τότε, σε αντίδραση με το πνεύμα του ορθολογισμού (που φάνηκε να διαψεύδεται) τόσο η λογοτεχνία, όσο και η ζωγραφική και η μουσική στράφηκαν στη φύση σαν αντίδοτο στην κουλτούρα της μαζικής αστικοποίησης που είχε αρχίσει να αναδύεται. Ετσι, στη θέση του ιδεώδους του Υψηλού που πρόβαλλε ο ορθολογισμός, εμφανίστηκε η άγρια ομορφιά των στοιχείων της φύσης με τις θύελλες και τα παγωμένα τοπία. Τους «άγριους ιερούς και μαγεμένους τόπους» θαυμάζει ο άγγλος ποιητής Σάμιουελ Κόλριτζ και ο Ουίλιαμ Τέρνερ ζωγραφίζει το «Ατμόπλοιο μέσα σε χιονοθύελλα» (1842). Για το έργο αυτό ο Γκόμπριτς στο «Χρονικό της Τέχνης» γράφει πως, βλέποντας στον πίνακα τη μάχη του σκοτεινού σκάφους με το μαινόμενο πέλαγος και την απειλητική καταιγίδα, με τη σημαία που κυματίζει θαρραλέα στον ιστό, «νιώθουμε σχεδόν την ορμή του ανέμου και τη δίνη των κυμάτων… και όταν διαβάζουμε ένα ποίημα ρομαντικό ή όταν ακούμε ρομαντική μουσική, μια τέτοια καταιγίδα τρομακτική και συγκλονιστική φανταζόμαστε». Και προσθέτει ότι «στον Τέρνερ η φύση καθρεφτίζει πάντα και εκφράζει τα συναισθήματα του ανθρώπου».

Τονίζω ιδιαίτερα αυτό το στοιχείο της υποκειμενικής θεώρησης της φύσης από την πλευρά του καλλιτέχνη, επειδή θεωρώ ότι αυτή η στροφή στην άγρια φύση είναι ουσιαστικά συμπληρωματική της ανάπτυξης του τεχνικού πολιτισμού: οι ρομαντικοί άγγλοι καλλιτέχνες πήγαιναν στη Λίμνη Ντίστρικτ, στα Κόστγουολντς (βάζοντας τα θεμέλια του τουριστικού ρεύματος στην περιοχή) χρησιμοποιώντας τον σιδηρόδρομο που είχε εξαπλωθεί ήδη στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, ενώ η ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού στις ελβετικές και αυστριακές Αλπεις θα ήταν αδύνατη χωρίς την πληθώρα των τεχνολογικών εφαρμογών που έκαναν όλο και πιο εύκολη τη διαμονή στα παγωμένα τοπία (πράγματι αξίζει να δει κανείς τη διαφορά ανάμεσα στις σημερινές ειδυλλιακές εικόνες των χιονισμένων Αλπεων με τις περιγραφές της σκληρής ζωής στα ίδια βουνά μέχρι και τρεις αιώνες πριν).

Αλλωστε αυτή την απομάκρυνση του ανθρώπου από τη φύση, την ίδια στιγμή που θαυμάζει την απεραντοσύνη της, εκφράζει και ο περίφημος πίνακας του Κάσπαρ Φρίντριχ με τον «Περιπλανώμενο πάνω από την πάχνη», του 1817.

Οπως είναι φανερό από το ντύσιμο και τη στάση του, ο περιπλανώμενος αυτός ατενίζει το τοπίο ενώ βρίσκεται ουσιαστικά έξω από αυτό.

Ετσι, φυσικά φαινόμενα όπως η έντονη χιονόπτωση, που ζήσαμε προ δύο εβδομάδων, έρχονται να μας θυμίσουν πως η πραγματική μας ζωή βρίσκεται μέσα στη φύση και πως μπορούμε να την απολαμβάνουμε με ασφάλεια μόνο μέσα από μία διαρκή μάχη με τη βοήθεια του τεχνικού πολιτισμού, σε συνδυασμό με καλό σχεδιασμό και οργανωμένη δράση. Και για να θυμηθούμε λίγο τη θερμοδυναμική, η διατήρηση και βελτίωση του επιπέδου ζωής απαιτεί ουσιαστικά τη συνεχή μάχη εναντίον της αύξησης της εντροπίας. Αντίθετα, ο εφησυχασμός που βασίζεται στην πλάνη ότι το κατακτημένο επίπεδο ζωής είναι κάτι αυτονόητο και δοσμένο από τη φύση, είναι καταστροφικός (όπως αποδείχθηκε και πρόσφατα). Γιατί η φύση δεν είναι καλή μαζί μας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News