Τρεις δεκαετίες έχουν περάσει από την αιματηρή πολιορκία του Σεράγεβο από τους Σερβοβόσνιους, μια εξαιρετικά αιματηρή πολεμική σύγκρουση που έδειξε σε όλη την Ευρώπη ότι οι αγριότητες που είχε δει κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν ήταν και οι τελευταίες.

Από το 1992 ως το 1995 η πόλη ήταν η πρωταγωνίστρια του δράματος. Αποκορύφωμα ήταν η σφαγή 8.000 μουσουλμάνων ανδρών και παιδιών στη Σρεμπρένιτσα τον Ιούλιο του 1995. H Δικαιοσύνη αποδόθηκε: ο Ράντοβαν Κάρατζιτς και ο Ράτκο Μλάντιτς, οι ηγέτες των Σερβοβοσνίων, είναι στη φυλακή για τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξαν.

Η συμφωνία του Ντέιτον το 1995 περισσότερο πάγωσε τη διαμάχη παρά τη σταμάτησε. Δύο διαφορετικές κρατικές οντότητες θα συνυπήρχαν πλέον κάτω από ένα περιτύλιγμα εθνικών θεσμών και μια κοινή προεδρία. Στη Βοσνία εγκαταστάθηκαν ειρηνευτικές δυνάμεις και ένας –μονίμως αντιδημοφιλής– ύπατος αντιπρόσωπος με δύναμη να περνά νόμους που θα εγγυώνται την τήρηση της συνθήκης.

Και μετά ο κόσμος ξέχασε αυτό το μέρος, γράφει το BBC. Τότε ήταν που άρχισαν να ξυπνούν τα παλιά φαντάσματα του εθνικισμού.

Το 2022 μπήκε, στις 9 Ιανουαρίου, με μια διαδήλωση. Στην άτυπη πρωτεύουσα των Σερβοβόσνιων, την Μπάνια Λούκα, εορτάστηκε η 30ή επέτειος από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας των Σερβοβοσνίων, το 1992, όταν η Γιουγκοσλαβία ήταν υπό διάλυση και ο πόλεμος στη Βοσνία προ των πυλών.

Επικεφαλής ήταν ο Μίλοραντ Ντόντικ, που κάποτε εκθείαζαν οι Αμερικανοί σαν «πνοή καθαρού αέρα» στα βοσνιακά πράγματα, αλλά πλέον φαίνεται περισσότερο σαν τον άνθρωπο που θα ξυπνήσει τα παλιά φαντάσματα.

Μονίμως ασταθής ειρήνη

Τα σύνορα ανάμεσα στις οντότητες, τη Σερβική Δημοκρατία και την Ομοσπονδία της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, ακολουθούν λίγο ως πολύ τις γραμμές του μετώπου κατά την κατάπαυση του πυρός. Οι σχέσεις τους ποτέ δεν ήταν πολύ καλές, ενώ επιδεινώθηκαν πέρυσι με την αποχώρηση του ύπατου Βαλεντίν Ιντσκο, από την Αυστρία με γιουγκοσλαβικές ρίζες, που απαγόρευσε την άρνηση της γενοκτονίας. Αυτό εξόργισε τους Σερβοβόσνιους και τον Ντόντικ που σταμάτησε να συνεργάζεται με τους εθνικούς θεσμούς.

Ο νέος ύπατος, ο Γερμανός Κρίστιαν Σμιτ, άλλοτε υπουργός, τονίζει ότι η Βοσνία διέρχεται υπαρξιακή κρίση, τη μεγαλύτερη από το τέλος του πολέμου. Κατά τον ίδιο η απειλή του Ντόντικ να μετατρέψει την αστυνομία της οντότητάς του σε κανονικό στρατό μπορεί να φέρει ακόμη και τον πόλεμο.

Απέναντι στον Ντόντικ στέκονται και Σερβοβόσνιοι, όπως ο αντιπολιτευόμενος Βόιγιν Μιγάτοβιτς που τον κατηγορεί ότι τροφοδοτεί την εγκληματικότητα, ενώ τον κατηγορεί ότι έχει αποκομίσει «πολλά εκατομμύρια από διαφθορά».

Το ίδιο υποστηρίζει και ο Μπακίρ Ιζετμπέκοβιτς, ηγετική πολιτική φυσιογνωμία των Βόσνιων μουσουλμάνων και γιος του άλλοτε ηγέτη τους, Αλία. Λέει ότι ο Ντόντικ είναι οπορτουνιστής και επικίνδυνος, ότι «χρησιμοποιεί τη μαύρη ενέργεια του εθνικισμού. Ποτέ δεν το ξέρεις αν αφήνεις το τζίνι έξω από το λυχνάρι». Αλλά και ο ίδιος, λέει το BBC, μεταχειρίστηκε το όπλο του εθνικισμού για εκλογικούς λόγους.

Η γενοκτονία που δεν ξεχάστηκε

Το παρελθόν όμως στη Βοσνία ήταν και είναι ακόμη εξαιρετικά οδυνηρό.

Αυτό όμως που σε πολλούς Σερβοβόσνιους χτύπησε ένα ευαίσθητο νεύρο ήταν η απαγόρευση άρνησης της γενοκτονίας. Παρότι τα γεγονότα της Σρεμπρένιτσα έχουν τεκμηριωθεί εξαντλητικά και χωρίς να παραβλέπει κανένας τον μεγάλο αριθμό των ομαδικών τάφων που έχουν ανακαλυφθεί έκτοτε, πολλοί Σέρβοι πιστεύουν ότι οι κατηγορίες εναντίον τους είναι άδικες, ενώ βλέπουν και τον εαυτό τους ως θύμα της κατάστασης. Ή, τουλάχιστον, δεν πιστεύουν ότι οι θάνατοι ήταν τόσο πολλοί για να μιλάμε για «γενοκτονία».

Οσοι έζησαν τα γεγονότα κάνουν ευθείες αναφορές στους Ναζί και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τον οποίο και η Γιουγκοσλαβία υπέφερε πολλά.

Ο πρώην δήμαρχος της Σρεμπρένιτσα, Καμίλ Ντουράκοβιτς, ήταν ένας από τους επιζώντες της φυγής από την πόλη. Χιλιάδες ήταν αυτοί που έπεσαν σε ενέδρες Σέρβων και πέθαναν μέχρις ενός. Στο BBC είπε ότι «είναι σαν να υπάρχει η Γκεστάπο και το Τρίτο Ράιχ μετά το Ολοκαύτωμα και όλοι να λένε “ας διαπραγματευτούμε μαζί τους”». Θεωρεί ότι «οι Σέρβοι προσπαθούν να νομιμοποιήσουν ό,τι κέρδισαν με εγκλήματα πολέμου».

Κάτω από την επίπλαστη εικόνα των θεσμών που λειτουργούν, η διαφθορά και ο ο εθνικισμός, τα ισχυρά συμφέροντα που λειτουργούν ανεξέλεγκτα γιατί η Δικαιοσύνη δεν τους αγγίζει, υπονομεύουν τα πάντα.

Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη είναι δέσμια του παρελθόντος. Οι νέοι την εγκαταλείπουν για τη Γερμανία, την Αυστρία και τη Σλοβενία, κουρασμένοι από την κατάσταση. Με αυτούς τους ρυθμούς, από 3 εκατ. κατοίκους θα έχουν μείνει οι μισοί ως το 2050 – αν ως τότε δεν μπει η χώρα σε έναν νέο κύκλο βίας και πολέμου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News