Είναι όντως πολύ πιθανό στην ιστορία των εμβολίων να εμπεριέχεται μία από τις πιο συναρπαστικές περιπέτειες της ανθρώπινης εφευρετικότητας. Αφορά τον αγώνα και τη νίκη της ανθρωπότητας εναντίον ενός εχθρού αόρατου, μεταβαλλόμενου και φονικού. Ενός εχθρού άγνωστης προέλευσης που πλήττει τα θύματά του αναπάντεχα, ύπουλα και σιωπηλά.

Οπότε είναι απόλυτα κατανοητό το ότι κατά το παρελθόν οι πανδημίες αποτελούσαν για τους ανθρώπους μία μορφή θεϊκής τιμωρίας για τις αμαρτίες τους αλλά και πως ακόμα και σήμερα, κατά τον 21ο αιώνα, υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που επικαλούνται τα θεία ενώπιον της επέλασης του κορονοïού.

Περισσότερο, όμως, από τα θεία το συσχετισμό δυνάμεων υπέρ της ανθρωπότητας άλλαξαν τα εμβόλια, υπενθυμίζει ο διακεκριμένος ιταλός συγγραφέας και δημοσιογράφος Κοράντο Αουτζας σε κείμενό του στην La Repubblica, αναφέροντας: «Οταν διαβάζω για τις τρεμάμενες ψυχές που αρνούνται τα εμβόλια, έχω την επιβεβαίωση ότι η ηλεκτρονική εποχή δεν εξάλειψε τις προκαταλήψεις – περιορίστηκε στο να τις επικαιροποιήσει».

Στα τέλη του 18ου αιώνα ο άγγλος γιατρός Εντουαρντ Τζένερ εργαζόταν στο Μπέρκλεï της νοτιοδυτικής Αγγλίας, μια αγροτική περιοχή, με τους περισσότερους ασθενείς του να είναι γεωργοί και αγελαδοτρόφοι. Κάποια στιγμή ο νεαρός επιστήμονας παρατήρησε ότι οι κτηνοτρόφοι δεν προσβάλλονταν σχεδόν ποτέ από τον ιό της ευλογιάς, καθώς είχαν σχεδόν όλοι τους νοσήσει από την ευλογιά των αγελάδων, τα συμπτώματα της οποίας ήταν ηπιότερα στους ανθρώπους. Οπότε ο Τζένερ αποφάσισε να διεξάγει «ένα πείραμα βάναυσο και επικίνδυνο, αδιανόητο σήμερα», γράφει ο ιταλός δημοσιογράφος.

Τι ακριβώς έκανε ο άγγλος γιατρός; Πήρε πύον από τι εξελκώσεις που είχαν σχηματιστεί στο χέρι της Σάρα Νελμς, μιας νεαρής αγρότισσας η οποία είχε προσβληθεί από ευλογιά των αγελάδων και, τον Μάιο του 1796, το χορήγησε στον Τζέιμς Φιπς, τον απόλυτα υγιή οκτάχρονο γιο του κηπουρού του. Μερικές εβδομάδες μετά, ο γιατρός εισήγαγε στο παιδί τον ιό της ευλογιάς, αλλά ο μικρός Τζέιμς δεν αρρώστησε, είχε αποκτήσει ανοσία, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για το εμβόλιο κατά της ευλογιάς, αλλά και κάθε άλλης μολυσματικής νόσου.

Προς τιμήν των αγελάδων της αγγλικής υπαίθρου οι οποίες συνέβαλαν σημαντικά στην καταπολέμηση μιας τρομακτικής νόσου, το εμβόλιο ονομάστηκε στα αγγλικά «vaccine» και ο εμβολιασμός «vaccination», από το «Variolae vaccinae», που σημαίνει στα λατινικά «ευλογιά των αγελάδων».

Η ευλογιά εξαλείφθηκε δια παντός το 1979 (σύμφωνα με τον ΠΟΥ) ενώ εκτιμάται ότι μόνον κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα σκότωσε από 300 έως 500 εκατομμύρια ανθρώπους. Ο Εντουαρντ Τζένερ έμεινε στην ιστορία ως ο πατέρας τoυ εμβολιασμού, «αλλά η ιδέα ότι μια μικρή ποσότητα κακού μπορεί να μας προστατέψει από ένα μεγαλύτερο κακό είναι πανάρχαια», σημειώνει ο Αουτζας.

Υπενθυμίζει πως μια πρωτόγονη μορφή εμβολιασμού κατά της ευλογιάς εφαρμοζόταν στην Κίνα ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ.. Οι ειδικοί της εποχής εμφυσούσαν στις μύτες των μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας που νοσούσαν θραύσματα αποξηραμένων μολυσμένων πληγών με στόχο την εξασθένιση του ιού.

«Αυτή είναι η φράση – κλειδί για την κατανόηση της λειτουργίας ενός εμβολίου: εξασθένιση του ιού», αναφέρει ο Αουτζας, υπενθυμίζοντας πως ένας από τους πρώτους που εστίασε σε αυτήν τη διαδικασία στο τέλος του 19ου αιώνα ήταν ο γάλλος μικροβιολόγος Λουί Παστέρ.

Μελετώντας τα βακτήρια της χολέρας των πουλερικών ανακάλυψε τυχαία πως μιας εξασθενημένη καλλιέργειά τους δεν κατάφερε να προκαλέσει την ασθένεια στα πουλερικά που μολύνθηκαν με αυτήν. Μολύνοντας τα ίδια πτηνά με νέες καλλιέργειες βακτηρίων της νόσου, ο Παστέρ διαπίστωσε πως τα εξασθενημένα βακτήρια είχαν καταστήσει τα πουλερικά άνοσα. Επρόκειτο για μία από τις πιο πειστικές εφαρμογές του εμβολίου

Ανατρέχοντας στην ιστορία της αιώνιας μάχης της ανθρωπότητας κατά των ιών ο Αουτζας στέκεται στη φονική επιδημία πανούκλας που έπληξε τη Βόρεια Ιταλία και ειδικά το Μιλάνο από το 1629 έως το 1631. Οχι τόσο επειδή έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι αλλά γιατί για πρώτη φορά το κακό δεν ερμηνεύτηκε ως θεία τιμωρία αλλά ως «συνέπεια της ανθρώπινης μοχθηρίας ή ανοησίας».

Εκείνη την περίοδο αναπτύχθηκε στο Μιλάνο μια θεωρία σύμφωνα με την οποία την ευθύνη για το ξέσπασμα της πανδημίας έφεραν οι αποκαλούμενοι «untori», άτομα που εσκεμμένα μετέδιδαν την πανώλη. Ωστόσο στον αποδεκατισμό των τοπικών πληθυσμών από τη θανατηφόρο νόσο συνέβαλε και η ολιγωρία των τοπικών αρχών.

Αλλά το ότι οι άνθρωποι πήραν την πανώλη από τον ουρανό και την κατέβασαν στη γη, αποτέλεσε τρόπον τινά προϋπόθεση για να μπορέσουν κάποιοι να φανταστούν τη θεραπεία της, παρότι δεν υπήρχαν ακόμα τα κατάλληλα εργαλεία (κυρίως το μικροσκόπιο), τα οποία εφευρέθηκαν παράλληλα με την ανακάλυψη του μικροσκοπικού κόσμου.

Σε αντίθεση με το Γαλιλαίο ο οποίος έστρεψε το βλέμμα του στο «απείρως μεγάλο», καταλήγει ο Αουτζας, μια ομάδα ανθρώπων εστίασε στο «απείρως μικρό». Κάποια στιγμή ανακάλυψαν και τους αόρατους εχθρούς, τους ιούς, και έμαθαν πώς να τους αναλύουν και πώς να τους πολεμούν: με τα εμβόλια τα οποία σήμερα αποτελούν για ακόμη μια φορά την μεγαλύτερη ελπίδα της ανθρωπότητας ενώπιον ενός αόρατου και φονικού εχθρού.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News