Εκλαψες για την Μαρί Φρέντρισκον των «Rοxette» αλλά για τον Φερντινάντο Αγιούτι ούτε ένα δάκρυ; Βαρύ το πένθος για την μούσα του Γκοντάρ Αννα Καρίνα, αλλά κατάλαβες μήπως τι σημαίνει η απώλεια του Ρόμπερτ Μόιρ; Κρίμα για την αδελφή του Τζορτζ Μάικλ αλλά ξέρεις ότι αποδήμησε και ο άνθρωπος που προφήτεψε την κλιματική αλλαγή και έδωσε ζωή στο αντισυλληπτικό χάπι;

Με τόσο αμετροεπές πένθος καθημερινά στα social media, είναι καμιά φορά δύσκολο να ξεχωρίσεις ποιος αφήνει πραγματικά δυσαναπλήρωτο κενό. Ιδού ένας αυθαίρετος κατάλογος για το 2019 με ελάχιστους από εκείνους που αναμφίβολα δεν κλάψαμε διαδικτυακώς, γιατί δεν ήταν σταρ, γιατί δεν τους έβγαλε μπροστά ο αλγόριθμος, γιατί δεν έγραψαν κάποιο τραγούδι που μας έκανε να νοσταλγήσουμε αγεληδόν την εφηβεία μας, γιατί τυγχάνουν εξ επαγγέλματος ή εξ ιδιοσυγκρασίας αφανείς και όχι υπερφωτισμένοι.

1. Ο άνθρωπος πίσω από «το Χάπι»

Στις 15 Οκτωβρίου του 1951 ο Tζορτζ Ρόζενκραντς δημιούργησε μια σουφραζέτα σε δισκίο (μαζί με τον συνάδελφό του χημικό Καρλ Τζεράσι και τον βοηθό τους στο εργαστήριο τους στο Μεξικό Λουίς Ε. Μιραμόντες). Μέσα σε πέντε χρόνια από την κυκλοφορία του το 1960, πάνω από 11 εκατομμύρια γυναίκες ανά τον πλανήτη το είχαν συμπεριλάβει στο βιολογικό νεσεσέρ τους. Η σεξουαλική επανάσταση των 60ς βρήκε την καύσιμη ύλη της, το Βατικανό τον αποδιοπομπαίο τράγο του, ο φεμινισμός το αγαπημένο του φαρμακευτικό φοντάν. Το 2019, που ο ουγγροεβραίος χημικός και διεθνούς φήμης παίκτης του μπριτζ απεβίωσε στα 102 του χρόνια, πάνω από 100 εκατομμύρια γυναίκες στον κόσμο εξακολουθούσαν -παρά τις ενστάσεις, τα νέα «ανδρικά» σκευάσματα κοκ- να χρησιμοποιούν το αντισυλληπτικό χάπι.

2. Ο αληθινά πρώτος στο Διάστημα

Ολόκληρος ο Γαλαξίας γνωρίζει τον Γκαγκάριν και τον Αρμστρονγκ αλλά ο Αλεξέι Λεόνοφ ήταν ο πρώτος γήινος που περπάτησε στο Διάστημα. Στις 18 Μαρτίου του 1965 ο ρώσος κοσμοναύτης βγήκε έξω από το σκάφος του Voskhod 2 που βρισκόταν σε τροχιά γύρω από τη Γη με ταχύτητα 30.000 χλμ την ώρα και, δεμένος μόνο με ένα καλώδιο, περπάτησε για δώδεκα ατελείωτα λεπτά στο κενό. Ως βαθιά καλλιτεχνική φύση, το 1975 πήρε μαζί του τα μπλοκ και τα μολύβια του στην πρώτη κοινή αμερικανοσοβιετική αποστολή Apοllo Soyuz (πριν ξεκινήσει εκ νέου το ψυχοπροπολεμικό μπουνίδι). Ο βρετανός συγγραφέας Αρθουρ Κλαρκ θέλησε να τον γνωρίσει και έδωσε το όνομά του σε ένα διαστημόπλοιο στο μυθιστόρημά του «2010: Oδύσσεια Δύο»(1982), σίκουελ του «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος» (1968).

3. Ο προφήτης της κλιματικής δυστοπίας

Γκρέτα Τούνμπεργκ φάε τη σκόνη μου! Ο αμερικανός ωκεανολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια Γουάλας Σμιθ Μπρόκερ καθιέρωσε τον όρο «υπερθέρμανση του πλανήτη» («global warming») ήδη από το 1975 σε ένα επιστημονικό άρθρο στο περιοδικό «Science» με τίτλο «Κλιματική Αλλαγή: Μήπως βρισκόμαστε στο χείλος μιας έντονης υπερθέρμανσης του πλανήτη;» (σήμερα είναι σχεδόν τετριμμένος, τότε ήταν σενάριο φτηνής ταινίας καταστροφής). Λίγες ημέρες πριν αφήσει, τον περασμένο Φεβρουάριο, την τελευταία του πνοή, ο 87χρονος Μπρόκερ έστειλε στους συναδέλφους του ζωντανό διαδικτυακό μήνυμα στο οποίο προειδοποιεί ότι η ανθρωπότητα δεν κινείται αρκετά γρήγορα και παρακινεί την επιστημονική κοινότητα «να μελετήσει σοβαρά πιο ακραίες λύσεις για την κλιματική αλλαγή». Παλαιότερα είχε δώσει ευχή και κατάρα να μην γράψει κανείς στο τάφο του: «Ο πατέρας της υπερθέρμανσης του πλανήτη».

4. Ο γιατρός φιλούσε υπέροχα

Στις 2 Δεκεμβρίου του 1991, στη διάρκεια ενός ιατρικού συνεδρίου στο Κάλιαρι, ο ιταλός λοιμωξιoλόγος Φερντινάντο Αγιούτι φίλησε στο στόμα την 25χρονη οροθετική Ροζάρια Ιαρντίνο. Η ασπρόμαυρη φωτογραφία έκανε τον γύρο του κόσμου, ξορκίζοντας προς στιγμήν τον τρόμο γύρω από τους τρόπους μετάδοσης του HIV. Ο Αγιούτι ακολούθησε και πολιτική καριέρα, συνεχίζοντας να παλεύει την άγνοια μέχρι και τον θάνατό του στις αρχές της φετινής χρονιάς (οι αρχές δεν απέκλεισαν το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας). Σχεδόν τριάντα χρόνια από εκείνο το επεισοδιακό συνέδριο έχει σημειωθεί πρόοδος, η προσπάθεια για το εμβόλιο συνεχίζεται, η ελπίδα για τη θεραπεία υπάρχει στον ορίζοντα, η επιδημία όμως δεν λέει να κοπάσει ενώ κάποιοι ακόμα πιστεύουν ότι ιός HIV (ή «Χιμπ» για να θυμηθούμε και τον τέως υπουργό Υγείας) μπορεί και να κολλάει με ένα απλό φιλί.

5. Ο πιο μισητός χειρουργός στην Ιστορία

Σύμφωνα με τον πρώην διευθυντή του αμερικανικού Εθνικού Ινστιτούτου του Καρκίνου, ο Μπέρναρντ Φίσερ που αποδήμησε φέτος πλήρης ημερών ήταν «ο πιο μισητός χειρουργός στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οι συνάδελφοί του έρχονταν στο Ινστιτούτο και έλεγαν γι΄αυτόν τα χειρότερα». Σε μια εποχή που οι χειρουργοί πίστευαν με μανία ότι η μαστεκτομή ήταν ο μοναδικός τρόπος θεραπείας του καρκίνου του μαστού, ο Δρ. Φίσερ, του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ, επέμενε συχνά ότι η λιγότερη επιθετική αντιμετώπιση ήταν η ενδεικνυόμενη (προκρίνοντας την ογκεκτομή, τις κλινικές δοκιμασίες της ταμοξιφαίνης για την πρόληψή του, κοκ). Oπως θα γράψει το 2013 στο αμερικανικό περιοδικό Atlantic o δόκτωρ και ιστορικός της ιατρικής Μπάρον Χ. Λέρνερ: «Πριν από το 1971, αν είχες καρκίνο του μαστού, το πιο πιθανό ήταν να υποβληθείς σε μαστεκτομή. Οι χειρουργοί είχαν διδαχθεί ένα πράγμα: η ριζική χειρουργική επέμβαση σώζει ζωές. Ηταν ο Μπέρναρντ Φίσερ που τους άλλαξε γνώμη».

6.Ο χαμένος στη μετάφραση

Ο γερμανοεβραίος Τζορτζ Σακχάιμ, βετεράνος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ένας από τους ελάχιστους εναπομείναντες (μέχρι φέτος) διερμηνείς της Δίκης της Νυρεμβέργης έγινε τελικά ψυχολόγος (συνεχίζοντας τις σπουδές του στο Κολούμπια που είχε διακόψει στη διάρκεια του πολέμου). Δεν ξέχασε όμως ποτέ τους επτά μήνες που δούλεψε εθελοντικά στη Δίκη. Τότε που διέμενε στο μισοκατεστραμμένο «Grand Hotel». Τότε που όλοι μέσα στο δικαστήριο, οι διαφορετικών εθνικοτήτων δικαστές, διερμηνείς, κατηγορούμενοι, συνήγοροι, βασανιστές, μάρτυρες και δημοσιογράφοι, έβηχαν κατά ριπάς από τη σκόνη της βομβαρδισμένης πόλης. Τότε που στα 22 του μετέφρασε εθελοντικά σε πραγματικό χρόνο τις φρικαλεότητες του Χέρμαν Γκέρινγκ και του Ρούντολφ Ες. «Παρότι έχω πλέον πάνω από 50 χρόνια εμπειρίας ως κλινικός ψυχολόγος μετά τη Νυρεμβέργη» θα γράψει πολύ αργότερα στην The Jerusalem Post, «εξακολουθώ να παλεύω με αυτά που έπραξαν οι θύτες, με αυτά που είπαν σε εμάς στη διάρκεια της ανάκρισης και με τον τρόπο που τα είπαν». Πέθανε φέτος στα 96 του, αφήνοντας πίσω του ένα ημερολόγιο με όλα εκείνα που δεν κατάφερε ποτέ να αρθρώσει.

7. Το μοντέλο που έμεινε όρθιο

Το προσθετικό πόδι της το είχε μετατρέψει, αλά Φρίντα Κάλο, σε βαρύτιμο έργο τέχνης. Στην υπερβολικά σύντομη ζωή της (πέθανε πριν από λίγες μέρες στα 30 της χρόνια), η αμερικανοαϊτινή Mama Cax, μοντέλο, ακτιβίστρια πρόλαβε να εμφυσήσει στον κόσμο της μόδας λίγο αέρα «inclusivity», ενσαρκώνοντας διόλου Instagram friendly θεματικές. «Ηταν τόσο σουρεαλιστικό να μαθαίνω ότι υπήρχε για μένα μια θέση στην ομορφιά» είχε δηλώσει για την πρώτη της δουλειά στη διαφήμιση το 2017. «Από εκείνη τη στιγμή, γνώριζα ότι είχα τη δύναμη να σπάσω κάποια φράγματα». Ακόμα και να κάνει πασαρέλα με προσθετικό πόδι μέσα στον Λευκό Οίκο (#DesignforAll, 2016).«Rest in power, sis», αποχαιρέτησε στο tweet της η Ριάνα.

8. Τα σήματα Μόιρ

Κάτι σαν «Φόρεστ Γκαμπ του Αλτσχάιμερ» ήταν για το επιστημονικό κόσμο ο Ρόμπερτ Μόιρ, επίκουρος καθηγητής της Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης. Ο τύπος που μεγάλωσε στη μέση του πουθενά κάπου στη δυτική Αυστραλία , που δεν ήξερε να γράφει και να διαβάζει μέχρι τα δώδεκα και που ως επιστήμονας δεν έχανε ευκαιρία να λέει κακόγουστα σόκινγκ αστεία (που συχνά συμπεριελάμβαναν πρόβατα) είχε αρχίσει να γίνεται εκνευριστικός. Η δε θεωρία που διατύπωσε πριν από 12 χρόνια για τη λειτουργία των αμυλοειδών πρωτεϊνών του εγκεφάλου ήταν άνω ποταμών.

Διότι μέχρι τότε οι επιστήμονες πίστευαν ότι στη συγκέντρωσή τους οφειλόταν ένα σημαντικό κομμάτι της νόσου· ότι αν καθάριζαν τα βήτα αμυλοειδή θα βοηθούσαν τους ασθενείς. Ο Μόιρ επέμεινε ότι αυτά βρίσκονταν εκεί για κάποιο λόγο, καθώς δημιουργούν έναν κολλώδη ιστό που παγιδεύει τα μικρόβια.Το πρόβλημα είναι ότι ο εγκέφαλος κάποια στιγμή το παρακάνει και παράγει υπερβολική ποσότητα από αυτά τα βήτα αμυλοειδή. Σιγά σιγά η ανοιχτά κακόπιστη επιστημονική κοινότητα άρχισε να ενδίδει στον λοξό Αυστραλό. Σε λίγο ήρθε και η πολυπόθητη χρηματοδότηση της έρευνάς του για την οποία πάλευε χρόνια. Δυστυχώς, ο ίδιος «έφυγε» μέσα στο 2019 σε ηλικία μόλις 58 ετών. Την πρωτοποριακή μελέτη του θα συνεχίσει ο στενός φίλος και συνεργάτης του Ρούντολφ Ε. Τάνζι στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, που είναι πεπεισμένος ότι ο απλοϊκός Μόιρ είχε βρει το νήμα για τη θεραπεία της πολύπλοκης εκφυλιστικής νόσου του εγκεφάλου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News