Τι να πρωτορωτήσεις έναν επίμονο ευρωπαϊστή, μαχητή για την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα, συνομιλητή προσωπικοτήτων που έχουν γράψει Ιστορία στη Γηραιά Ηπειρο τα τελευταία 60 χρόνια, και βάλε –  κάποιον που γνωρίζει την Ελλάδα από τη μετεμφυλιακή της περίοδο, θυμάται τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στο Καλλιμάρμαρο μετά τη χούντα, και ξέρει καλά ποιος είναι ο Μάνος Χατζιδάκις.

Ο Ντούσαν Ζιντάνσκι, με εμφάνιση, ρώμη και διαύγεια εντυπωσιακές για τα 93 χρόνια του, ξετυλίγει στο Protagon το προσωπικό του αφήγημα, μιλώντας στο πρώτο πληθυντικό, σε κάθε αναφορά του στην Ελλάδα.

Εχει αίμα σέρβικο και αύρα Γενεύης, δεύτερη πατρίδα του μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κουνάει ωστόσο με νόημα το διαβατήριό του: ήλθε στη χώρα για να ψηφίσει στις εθνικές εκλογές – αφού είναι Ελληνας! Με αξιοζήλευτη χρήση της ελληνικής γλώσσας, ο Ζιντάνσκι εξηγεί ότι έχει πολιτογραφηθεί ημεδαπός ενόσω ακόμη Πρόεδρος της Δημοκρατίας ήταν ο Κάρολος Παπούλιας και υπερηφανεύεται ότι έχει βάλει τη χώρα στο ίδιο του το σπίτι · ο πρώτος γάμος του ήταν με Ελληνοπούλα.

«Οταν ήλθα εδώ πρώτη φορά το 1954 είχα συμμετάσχει στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κίνησης στην Ελλάδα, με πρωταγωνιστές τον Γιάγκο Πεσμαζόγλου (σ.σ.: είχε πρωτοστατήσει στις διαπραγματεύσεις για τη σύνδεση της χώρας με την ΕΟΚ, οι οποίες και οδήγησαν στην υπογραφή της Συμφωνίας των Αθηνών, το 1961), τον καθηγητή Στρατή Καλογερόπουλο, τον πρεσβευτή Αργυρόπουλο. Τυπώναμε και περιοδικό, ήμασταν σε συνεργασία τότε με την πανεπιστημιακή κοινότητα» λέει ο ίδιος, αναφερόμενος στην περίοδο κατά την οποία καταβάλλονταν οι πρώτες προσπάθειες ώστε η χώρα να αποκτήσει ευρωπαϊκό προσανατολισμό. «Από τότε, έχω έλθει ξανά και ξανά, με κορυφαίες στιγμές τα εγκαίνια του Μουσείου της Ακρόπολης, του καλύτερου Μουσείου στον κόσμο, και τους Ολυμπιακούς Αγώνες».

Τα Γλυπτά (τα Μάρμαρα, όπως συνηθίζουν να τα λένε οι ξένοι αλλά και ο συνομιλητής μας) εξελίχθηκαν σε στόχο και όραμα, επί του πρακτέου, τα τελευταία δέκα χρόνια, οπότε και η Ελβετία σύστησε επιτροπή για την επιστροφή τους στην Ελλάδα – ο καθηγητής είναι επικεφαλής της. Η θέση του είναι συγκεκριμένη, στέρεη, πλην όμως μετριοπαθής.

«Ο στόχος δεν είναι να γυρίσουν στην Ελλάδα όλα τα ελληνικά αγάλματα-εκθέματα που φιλοξενούνται σε ξένα μουσεία ανά τον κόσμο, αλλά μόνον η κληρονομιά του Παρθενώνα. Κάθε φορά που μπαίνω στο Μουσείο της Ακρόπολης σκέφτομαι ότι τα Mάρμαρα δεν μπορούν να μη βρίσκονται στην Ελλάδα, είναι σαν να κόβεις μια κινηματογραφική ταινία, με αλληλουχία, συνέχεια και συνοχή, σε κομμάτια. Μπορείς;»

Ναι, αλλά ο νυν διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου έχει δηλώσει ρητώς και κατηγορηματικώς «δεν τα δανείζω, δεν τα γυρίζω…»

«Μιλάτε για τον Γερμανό Χάρτβιχ Φίσερ, θυμηθείτε όμως και τον Τζέρεμι Κόρμπιν (σ.σ.: ηγέτη του κόμματος των Εργατικών), που έχει τοποθετηθεί υπέρ της επιστροφής τους. Συγκεντρώστε στο μυαλό σας και τα τόσα ενθαρρυντικά άρθρα του βρετανικού Guardian. Θα τα γυρίσουν τα Μάρμαρα στην Ελλάδα! Αυτή η επιστροφή δεν αφορά μόνον την Ελλάδα, αφορά ολόκληρη την Ευρώπη».

Λέει: «Τα Μάρμαρα είναι η αρχή – τα σπάργανα του ευρωπαϊκού Πολιτισμού. Σε μια Ευρώπη στην οποία μοιραζόμαστε τις ίδιες αρχές και αξίες, δεν μπορούν παρά να βρίσκονται στη θέση τους. Αυτή ξέρετε ήταν και η βασική μου διαφορά με τη δράση της Μελίνας Μερκούρη – με τον αδελφό της οποίας, Σπύρο, διατηρούσα στενή φιλία. Η επιστροφή των Μαρμάρων πρέπει να είναι διεθνής πρόταση, σε συνεργασία με τον ΟΗΕ και διεθνείς φορείς, όχι μόνον ελληνική. Ειλικρινά, δεν καταλαβαίνω γιατί στο Μουσείο της Ακρόπολης δεν κυματίζει και η σημαία της Ευρώπης πλάι στην ελληνική».

Ο Ντούσαν Ζιντάνσκι τίθεται, πάντως, ευθέως κατά της δικαστικής διεκδίκησης. «Οταν ήλθε ο Τζορτζ Κλούνει, με την Αμάλ Αλαμουντίν, να δουν τον Σαμαρά, είχα φροντίσει και εγώ να τον συναντήσω. Και νομίζω ότι ακολουθήσαμε τη σωστή κατεύθυνση. Η Ελλάδα είναι μικρή χώρα για να πάει στο Διεθνές Δικαστήριο. Μπορεί όμως να αποταθεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο έχει συστήσει Συμβούλιο για τα Μάρμαρα. Να δούμε, τώρα που οι εκλογές έχουν τελειώσει, ποιος θα είναι νέος Επίτροπος και να επιδιώξουμε συντονισμό κινήσεων».

Προσωπικές φιλίες και φεντεραλισμός

Ο καθηγητής είναι κομμάτι της Ιστορίας της Ευρώπης. Εχει σταθεί πλάι στον Ντενί ντε Ρουζμόν, πατέρα της πολιτιστικής Ευρώπης και τον Mορίς Ντιβερζέ, τον αποκαλούμενο και πάπα» των Πολιτικών Επιστημών · έχει συνεργαστεί με τον Ζακ Ντελόρ, υπήρξε καθηγητής και μετέπειτα σύμβουλος του Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο (αμφότεροι πρόεδροι της Κομισιόν κατά το παρελθόν), διατηρεί προσωπική φιλία με τον επίτροπο Μισέλ Μπαρνιέ · αλληλογραφεί με τον γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν.

Από τα συμφραζόμενα αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο Ντούσαν Ζιντάνσκι δεν θα στενοχωρηθεί ιδιαίτερα, όταν η Ανγκελα Μέρκελ απομακρυνθεί από το ευρωπαϊκό τοπίο. «Είναι βεβαίως πολιτικό ταλέντο, αλλά δεν ξέρει από Οικονομία – φυσικός ήταν». Ο ίδιος θεωρεί αγκάθι και τη στάση που η γερμανίδα καγκελάριος τήρησε κάποτε απέναντι στον πολιτικό της μέντορα Χέλμουτ Κολ.

Σε κάθε περίπτωση, η ματιά του στο μέλλον της Ευρώπης είναι εντυπωσιακά αισιόδοξη. «Η επιλογή των νέων προσώπων είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να συμβεί. Είναι γνώστες, είναι ικανοί, είναι βαθύτατα ευρωπαϊστές». Ο λόγος για την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και την Κριστίν Λαγκάρντ · αλλά και τον Μισέλ Μπαρνιέ, νυν διαπραγματευτή της ΕΕ για το Brexit.

Ο Ζιντάνσκι πίνει νερό στο όνομα της πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης – «αυτό είναι το πιο σπουδαίο στοίχημά της». Και δεν θέλει ούτε να ακούει για την προοπτική ένταξης της Τουρκίας στο οικοδόμημα της ΕΕ.

«Το πολιτικό έλλειμμα της Ευρώπης, στην παρούσα φάση, είναι που την καθιστά αδύναμη ως προς τις όποιες κρίσιμες αποφάσεις. Κανένα μεγάλο πρόβλημα, με κορυφαία αυτά του Μεταναστευτικού και της Τρομοκρατίας, δεν το ‘προβλέπει’ ευρωπαϊκή Συνθήκη. Πώς θα χαραχθεί στρατηγική;» διερωτάται.

«Υπάρχει ωστόσο ένα ενδιαφέρον σημείο στη Συνθήκη της Λισαβόνας, που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί: αυτό που αναφέρεται στην ενισχυμένη συνεργασία (enhanced cooperation) μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ – όπως ακριβώς γίνεται με άξονα το ευρώ. Το τονίζω, όλα τα μεγάλα προβλήματα που έχουμε αυτή τη στιγμή, είναι έξω από τη Συνθήκη, και είναι αμιγώς πολιτικά. Θα πρέπει 9-10 κράτη να φτιάξουμε έναν ισχυρό πυρήνα, ένα σχήμα που θα τραβήξει και άλλους, και το οποίο -με θάρρος- θα διαμορφώσει το έδαφος για τις απαιτούμενες πολιτικές αποφάσεις».

Τη συμπαγή του θέση για τα ευρωπαϊκά, μοιάζει να περιβάλλει μόνο η ανησυχία του για θέματα δημοκρατίας. «Ασφαλώς, δεν σκέφτονται όλοι όπως εμείς – διαφορετικές κοινωνίες, διαφορετικές οικονομίες, άλλου επιπέδου δημοκρατίες. Στην Κροατία, μέχρι χθες, ο υπουργός Πολιτισμού ήταν νεοναζί. Φοβερά πράγματα συμβαίνουν με τη Λέγκα στην Ιταλία, και το AFD στη Γερμανία. Ο εθνικισμός, ο φασισμός, ο λαϊκισμός είναι αποκύημα της κρίσης. Και η κρίση ξεκίνησε από την Αμερική, όχι από την Ευρώπη».

Οπως και να ‘χει, ο ίδιος συνιστά «τον νου μας στο ευρώ – πρέπει να διαφυλαχθεί, σκεφθείτε ότι αφορά το ¼ των κοινωνιών διεθνώς · αν πεθάνει, θα επέλθει κοσμικό χάος».

Και η ιδιότυπη σύζευξη Ανατολής και Δύσης επί ευρωπαϊκού εδάφους; Τι γνώμη έχει για την πολυσυζητημένη συγκατοίκηση διαφορετικών θρησκειών;

«Πιστεύω στα πολλά επίπεδα, με αυτονομίες, όχι σε ένα κεντρικό κράτος. Για αυτό είμαι φεντεραλιστής. Η διαφορετικότητα είναι η ουσία της Ευρώπης. Πώς έζησαν καλά τόσα χρόνια χριστιανοί και μουσουλμάνοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία; Θυμάμαι τον εαυτό μου, ως παιδί ποτέ δεν σκέφθηκα τον διαχωρισμό αυτό…»

Οι μνήμες τον κατακλύζουν, βλέπει τον Ντούσαν έφηβο, 14 χρόνων, να δακρύζει μπροστά στο τέρας του πολέμου. Πώς πέρασε από τη χώρα του στην Ιταλία και από κει στην Ελβετία. Το αρχικό σχέδιο, του πατέρα, ήταν φυγή στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ζωή όμως τα ‘φερε αλλιώς: «Ταξιδεύαμε με το τρένο, φθάνοντας στο Μιλάνο με τις βαλίτσες στα χέρια. Το σοκ ήταν μεγάλο: ο τόπος ήταν γεμάτος από φασίστες, ντυμένους στα μαύρα, με το σήμα των SS. Καρδιοχτυπούσαμε γιατί ένα μέλος της ευρύτερης οικογένειας, ο άντρας μιας θείας μου, δεν ήταν απλώς Εβραίος, είχε πρόσωπο που τον έκανε να θυμίζει εβραϊκή καρικατούρα… Σταθήκαμε απείρως τυχεροί · κανείς δεν μας σταμάτησε, κανείς δεν μας ρώτησε το παραμικρό. Σωθήκαμε».

Η Ελβετία του ταίριαξε – ακόμη συνηθίζει να κάνει σκι στα βουνά της. Και ήταν αυτός που ίδρυσε το Τμήμα Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, φοιτήτρια του ήταν μάλιστα η Μαργαρίτα Λάτση, θυγατέρα της γνωστής επιχειρηματικής οικογένειας, στην οποία οφείλεται η σχέση του με όλα τα μέλη της, αλλά και η θεσμοθέτηση ετήσιων ομώνυμων βραβείων, από τη δεκαετία του 1980 – ύψους 25.000 ελβετικών φράγκων σε ένα έκαστο από τέσσερα ελβετικά Πανεπιστήμια, και έτερο, ύψους 100.000 ελβετικών φράγκων σε ερευνητές κάτω των 40 ετών, βασισμένο σε μια ιδέα του Σπύρου Λάτση.

Ο Ζιντάνσκι, με προνόμιο ένα τόσο πλούσιο καλειδοσκόπιο εμπειριών και εντυπώσεων, έχει άποψη, αλλά όχι στεγανά, στερεότυπα, ιδεοληψίες. Το αποδεικνύει καθ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησης στις κρίσεις που διατυπώνει για πρόσωπα και καταστάσεις γύρω από την Ευρώπη. Και ξαφνιάζει, όταν αναφέρεται στον πρώην υπουργό Οικονομικών, νυν γραμματέα του ΜέΡΑ25 και πλέον βουλευτή: «Δεν τον χωνεύω τον Βαρουφάκη, αλλά πρέπει να ομολογήσω πως αυτά που έχει γράψει είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα!»

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News