Εχετε παρατηρήσει τι γίνεται τα τελευταία χρόνια στα μουσεία; Από το Λούβρο μέχρι την Τέιτ και από το Ερμιτάζ μέχρι το MoMA είναι μάλλον δύσκολο να θαυμάσει κανείς τα αριστουργήματα της τέχνης αφού συνήθως τα περισσότερα μισοφαίνονται πίσω από ένα τοίχο από smartphones. Οι επισκέπτες φωτογραφίζουν και φωτογραφίζονται με πάθος μπροστά από διάσημα έργα, θέλοντας να κρατήσουν για πάντα στη μνήμη του τηλεφώνου τους την ανάμνηση της επίσκεψής τους.

Για πολλούς ανθρώπους το να βγάλουν εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, φωτογραφίες είναι πλέον βασικό κομμάτι των διακοπών τους, αφού ξοδεύουν πολύτιμο χρόνο «τεκμηριώνοντας» με το κινητό τους κάθε λεπτομέρεια του ταξιδιού και ανεβάζοντας τη στη συνέχεια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πώς, όμως,επηρεάζει  όλο αυτό τις πραγματικές αναμνήσεις μας και πώς βλέπουμε τον εαυτό μας;

Δυστυχώς, οι έρευνες που έχουν γίνει μέχρι στιγμής για το θέμα αυτό είναι  ελάχιστες, γράφει στην ιστοσελίδα The Conversation, η Τζουλιάνα Ματσόνι, καθηγήτρια ψυχολογίας στο βρετανικό πανεπιστήμιο του Hull. Αλλά μερικά πράγματα είναι ήδη γνωστά. Χρησιμοποιούμε «έξυπνα τηλέφωνα» και νέες τεχνολογίες ως «αποθήκες» μνήμης, κάτι που δεν είναι καινούργιο. Ανέκαθεν οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν εξωτερικές συσκευές για να καταγράψουν πληροφορίες και αναμνήσεις.

Το γράψιμο σίγουρα εξυπηρετεί αυτή τη λειτουργία. Τα ιστορικά αρχεία, για παράδειγμα, είναι συλλογικές εξωτερικές μνήμες. Μαρτυρίες μεταναστεύσεων, διακανονισμών ή μαχών βοηθούν ολόκληρα έθνη να ανιχνεύσουν το παρελθόν τους και την ταυτότητά τους. Στη ζωή ενός ατόμου, εξάλλου, τα γραπτά ημερολόγια εξυπηρετούν μια παρόμοια λειτουργία.

Εφέ μνήμης

Σήμερα έχουμε την τάση να εμπιστευόμαστε ελάχιστα τη μνήμη μας καταθέτοντας έναν τεράστιο αριθμό δεδομένων στο cloud, ακόμα και τα πιο προσωπικά γεγονότα καταγράφονται στα κινητά τηλέφωνα μας. Αντί να θυμόμαστε τι φάγαμε σε κάποιο γάμο, κοιτάζουμε τα αρχεία μας για να δούμε όλες τις φωτογραφίες που πήραμε από το φαγητό.

Αυτό, όμως, έχει σοβαρές συνέπειες. Η λήψη φωτογραφιών κατά τη διάρκεια ενός γεγονότος αντί να μας κάνει να εμβαθύνουμε σε αυτό έχει αποδειχθεί ότι οδηγεί σε φτωχότερη ανάκληση πληροφοριών, καθώς η προσοχή μας διασπάται κατά τη διαδικασία της φωτογράφισης, επισημαίνει η Κάθριν Λαβντέι, νευροψυχολόγος στο πανεπιστήμιο του Γουέστμινστερ.

Παρόμοιο αποτέλεσμα έχει και το να βασιζόμαστε σε φωτογραφίες για να θυμηθούμε ένα γεγονός. Η μνήμη πρέπει να ασκείται σε τακτική βάση ώστε να λειτουργεί καλά. Υπάρχουν πολλές μελέτες που τεκμηριώνουν τη σημασία της εξάσκησης για την ανάκληση της μνήμης, για παράδειγμα σε φοιτητές. Η μνήμη είναι και θα παραμείνει ουσιαστική για τη μάθηση. Και υπάρχουν ήδη κάποια στοιχεία που δείχνουν ότι η αποθήκευση σχεδόν όλης της γνώσης και των αναμνήσεων στο cloud θα μπορούσε να εμποδίσει την ικανότητά μας να θυμόμαστε, αναφέρει σχετική έρευνα.

Ωστόσο, υπάρχει κάτι που δεν πρέπει να αγνοούμε. Ακόμα κι αν μερικές μελέτες υποστηρίζουν ότι όλα αυτά μας κάνουν όλο και πιο «ηλίθιους», αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι μετατοπίζουμε την δεξιότητά μας από το να θυμόμαστε στο ότι μπορούμε να διαχειριστούμε πιο αποτελεσματικά τον τρόπο με τον οποίο θυμόμαστε. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται «μεταγνώση», αναφέρει η Τζουλιάνα Ματσόνι, και είναι μια γενική δεξιότητα επίσης απαραίτητη, στους φοιτητές, για παράδειγμα, όταν προγραμματίζουν τι και πώς να μελετήσουν. Ακόμη, υπάρχουν αξιόλογες και αξιόπιστες ενδείξεις ότι οι εξωτερικές μνήμες, συμπεριλαμβανομένων των σέλφι, μπορούν να βοηθήσουν άτομα με προβλήματα μνήμης.

Όμως, ενώ οι φωτογραφίες μπορούν σε ορισμένες περιπτώσεις να βοηθήσουν τους ανθρώπους να θυμηθούν, η ποιότητα των αναμνήσεων μπορεί να είναι περιορισμένη. Μπορεί να θυμηθούμε κάτι που φαίνεται καθαρά, αλλά πιθανόν εις βάρος πληροφοριών άλλου τύπου. Μία μελέτη έδειξε, για παράδειγμα, ότι ενώ οι φωτογραφίες θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να θυμηθούν τι είδαν κατά τη διάρκεια κάποιου γεγονότος, μείωσαν τη μνήμη τους ως προς το τι ειπώθηκε.

Διαστρέβλωση της ταυτότητας

Ακόμη, υπάρχουν μερικοί αρκετά σοβαροί κίνδυνοι όταν πρόκειται για την προσωπική μνήμη. Η ταυτότητά μας είναι προϊόν των εμπειριών της ζωής μας, στις οποίες έχουμε εύκολη πρόσβαση μέσω των αναμνήσεών μας.  Μήπως, όμως, η συνεχής φωτογραφική τεκμηρίωση των εμπειριών μας αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας; Αν και δεν υπάρχουν ουσιαστικές αποδείξεις για το θέμα αυτό, η Ματσόνι υποθέτει ότι συμβαίνει.

Οι πολλές φωτογραφίες είναι πιθανό να μας κάνουν να θυμόμαστε το παρελθόν με έναν συγκεκριμένο τρόπο, εμποδίζοντας άλλες αναμνήσεις, υποστηρίζει. Αν και δεν είναι ασυνήθιστο οι αναμνήσεις της πρώιμης παιδικής ηλικίας να βασίζονται σε φωτογραφίες και όχι σε πραγματικά γεγονότα, αυτές δεν είναι πάντα αληθινές αναμνήσεις.

Η έρευνα έχει, εξάλλου, αποκαλύψει την έλλειψη αυθορμητισμού σε σέλφι και άλλες φωτογραφίες. Σχεδιάζονται, οι θέσεις δεν είναι φυσικές, ενώ μερικές φορές η εικόνα του ατόμου παραμορφώνεται. Επίσης, αντικατοπτρίζουν μια ναρκισσιστική τάση καθώς τα πρόσωπα παίρνουν αφύσικες πόζες με  πλατιά ψεύτικα χαμόγελα, αισθησιακές στάσεις, αστεία πρόσωπα ή προσβλητικές χειρονομίες.

Επίσης είναι σημαντικό το γεγονός ότι οι σέλφι και πολλές άλλες φωτογραφίες δηλώνουν δημόσια συγκεκριμένες θέσεις, στάσεις και προθέσεις. Με άλλα λόγια, δεν αντικατοπτρίζουν πραγματικά ποιοι είμαστε, αλλά αντανακλούν αυτό που θέλουμε να δείξουμε στους άλλους για τον εαυτό μας εκείνη τη στιγμή. Ετσι, αν βασιζόμαστε σε μεγάλο βαθμό στις φωτογραφίες, προσπαθώντας να θυμηθούμε το παρελθόν μας, μπορεί να δημιουργήσουμε μια διαστρεβλωμένη ταυτότητα με βάση την εικόνα που θέλουμε να προωθήσουμε σε άλλους.

Η φυσιολογική μας μνήμη, στην πραγματικότητα, δεν είναι απόλυτα ακριβής. Ερευνες δείχνουν ότι συχνά δημιουργούμε ψευδείς αναμνήσεις για το παρελθόν. Αυτό το κάνουμε για να διατηρήσουμε την ταυτότητα που θέλουμε να έχουμε με την πάροδο του χρόνου και να αποφύγουμε συγκρουόμενες αφηγήσεις για το ποιοι είμαστε. Έτσι, αν στην πραγματικότητα κάποιος ήταν πάντα μαλακός και ευγενής άνθρωπος, αλλά μέσα από μια σημαντική εμπειρία ζωής, αποφάσισε να σκληρύνει τη στάση του, μπορεί να ανακαλύψει αναμνήσεις κατά τις οποίες υπήρξε επιθετικός ή ακόμη και να τις δημιουργήσει.

Οι πολλαπλές καθημερινές αναφορές αναμνήσεων στο κινητό για το πώς ήμασταν στο παρελθόν θα μπορούσε να μειώσει την προσαρμοστικότητα της μνήμης μας στις αλλαγές που φέρνει η ζωή καθιστώντας την ταυτότητά μας πιο σταθερή. Αλλά εάν η σημερινή μας ταυτότητα διαφέρει από την προηγούμενη, τη σταθερή, μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα.

Είναι μια εμπειρία δυσάρεστη και ακριβώς ό,τι προσπαθεί να αποφύγει η φυσιολογική λειτουργία της μνήμης, που είναι ευέλικτη έτσι ώστε να έχουμε μια μη αντιφατική αφήγηση για τους εαυτούς μας. Θέλουμε να σκεφτόμαστε ότι ο εαυτός μας έχει έναν ορισμένο αμετάβλητο «πυρήνα». Εάν αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας με την πάροδο του χρόνου, αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει σοβαρά την ψυχική μας υγεία.

Η εμμονή μας, λοιπόν, με τη λήψη φωτογραφιών μπορεί να προκαλέσει απώλεια μνήμης και δυσάρεστες διαφορές στην ταυτότητά μας. Και είναι ενδιαφέρον να σκεφτούμε πώς η τεχνολογία αλλάζει τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε και λειτουργούμε. Όσο γνωρίζουμε τους κινδύνους, μπορούμε πιθανώς να μετριάσουμε τις επιβλαβείς επιπτώσεις. Η πιθανότητα ότι στην πραγματικότητα μπορεί να χάσουμε πολύτιμες εικόνες εξαιτίας κάποιων ευρέως διαδεδομένων δυσλειτουργιών των έξυπνων τηλεφώνων μας, δεν είναι καθόλου ευχάριστη.

Έτσι, την επόμενη φορά που θα βρεθείτε σε ένα μουσείο, αφιερώστε λίγο χρόνο για να κοιτάξετε τα έργα τέχνης που υπάρχουν στις αίθουσές του και να νιώσετε τα συναισθήματα που σας προκαλούν. Για την περίπτωση που οι φωτογραφίες αυτές χαθούν για κάποιο λόγο…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News