Η επιστροφή του Ντάμιεν Χιρστ είναι θρίαμβος ή ένα ναυάγιο;
Η επιστροφή του Ντάμιεν Χιρστ είναι θρίαμβος ή ένα ναυάγιο;
Ποτέ πριν μια έκθεση έργων τέχνης δεν έχει προκαλέσει τόσο μεγάλη πόλωση ανάμεσα στους τεχνοκριτικούς των βρετανικών εφημερίδων, γράφει ο Independent, όσο η τελευταία έκθεση του Ντάμιεν Χιρστ που εγκαινιάστηκε πρόσφατα στη Βενετία. Η Telegraph την αξιολόγησε με δύο αστέρια ενώ οι εφημερίδες The Guardian και London Evening Standard με πέντε. Ποιος κριτικός είναι πιο κοντά στην αλήθεια; Πρόκειται για ναυάγιο ή για θρίαμβο του εκκεντρικού βρετανού καλλιτέχνη που αυτή τη φορά διάλεξε την Βενετία για να παρουσιάσει το νέο του πρότζεκτ;
Σε κάθε περίπτωση o Χιρστ παρουσίασε μια «παραφουσκωμένη» θεματική έκθεση, που έχει μοιραστεί σε δύο χώρους στη Βενετία, στα μουσεία Palazzo Grassi και Punta della Dogana, με μια ισχυρή ένδειξη στον τίτλο της: «Aπίστευτο». H έπαρση, εκτός από το μέγεθος, κρύβεται και στο υποτιθέμενο story που υπάρχει στο φόντο της.
Είναι ο ο μύθος του Σιφ Αμοτάν II, ενός απελεύθερου σκλάβου που υποτίθεται ότι έζησε στην Αντιόχεια της Τουρκίας, από τα μέσα του 1ου μέχρι τις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ. Χάρη στον τεράστιο πλούτο που απέκτησε, ο Σιφ Αμοτάν II δημιούργησε μια εκπληκτική συλλογή με έργα τέχνης της αρχαιότητας, κάποια αληθινά και άλλα προϊόντα απομίμησης, τα οποία θέλησε να στεγάσει σε ένα ναό. Για να τα μεταφέρει, τα φόρτωσε στο μεγαλύτερο πλοίο της εποχής του που ονομαζόταν «Apistos».
Το πλοίο βυθίστηκε στα ανοικτά των ακτών της Αφρικής και ο μύθος της «ύβρεως, της πλεονεξίας και της απληστίας» διαιωνίστηκε μέχρι το 2008, οπότε το ναυάγιο «ανακαλύφθηκε» στον Ινδικό Ωκεανό. Το μυθικό του περιεχόμενο (δηλαδή η έκθεση) περιλαμβάνει περισσότερα από 100 αντικείμενα που καλύπτονται με «φυσικούς» σχηματισμούς από κοράλλια, πεταλίδες και θαλασσινά σκουλήκια που υποτίθεται ότι επικάθησαν πάνω τους στη διάρκεια των δύο χιλιάδων χρόνων. Επιπλέον, προβάλλονται βίντεο με δύτες, που κάνουν καταδύσεις ενώ υποβρύχιες κάμερες τους παρακολουθούν, για να δώσουν την αίσθηση του αληθοφανούς.
Φυσικά πρόκειται για μια σκέτη ανοησία. Ένα μικρό ανακάτεμα των γραμμάτων δείχνει ότι το όνομα «Cif Amotan II» είναι αναγραμματισμός του «I am a fiction» (Είμαι μυθοπλασία), ενώ το Apistos, το όνομα του βυθισμένου σκάφους, μπορεί χαλαρά να μεταφραστεί και ως «Απίστευτο». Ένα από τα σκουριασμένα σπαθιά που εκτίθενται σε μια βιτρίνα μοιάζει να έχει μια αρχαία επιγραφή. Πλησιάζοντας, όμως, διακρίνεις τις λέξεις «Sea World» (Κόσμος της Θάλασσας). «Είναι ένα από τα ξίφη του Κόνορ», αποκαλύπτει ο Χιρστ. Ο Κόνορ είναι ένας από τους γιους του. Έχει άλλους δύο, τον Κάσσιο και τον Κύρο. Στην οικογένεια Χιρστ, το Κ είναι προφανώς το γράμμα της επιλογής για τα ονόματα των αγοριών.
Η επιλογή της Βενετίας για το πρότζεκτ του Ντάμιεν Χιρστ ήταν πράγματι ιδανική. Εμπορικό σταυροδρόμι πολύ πριν τον σημερινό της ρόλο του κορυφαίου τουριστικού προορισμού, η Βενετία βυθίζεται αργά μέσα στη θάλασσα.
Από την αποβάθρα του πολυτελούς Hotel Monaco μπορεί κανείς να δει τη «Γοργόνα», ένα από τα μεγάλα χάλκινα γλυπτά του Χιρστ, που έχει τοποθετηθεί ψηλά κάτω από τη χρυσή σφαίρα, το διακριτικό του μουσείου Punta della Dogana. Μέσα περιμένουν τους επισκέπτες ερμάρια στα οποία εκτίθενται θαυμάσια μπιμπελό από εξωτικά υλικά, νεφρίτη, μαλαχίτη, αχάτη, χρυσό και ασήμι. Και ο Χιρστ καλεί τους επισκέπτες του να συμμεριστούν την φλογερή του πεποίθηση ότι όταν κλείνει τα μάτια του μπορεί να δει τον Σιφ Ανοτάν ΙΙ.
Στο παρελθόν, στο Palazzo Grassi είχαν γίνει λαμπερά βερνισάζ εικαστικών όπως ο Τζεφ Κουνς και η Τζοάνα Βασκονσέλος, όμως, είναι η πρώτη φορά που ο συλλέκτης έργων τέχνης Φρανσουά Πινό έχει αφιερώσει και τις δύο πινακοθήκες του αποκλειστικά σε έναν καλλιτέχνη.
Το Punta della Dogana, το παλιό τελωνείο, που έμεινε άδειο για περισσότερα από 30 χρόνια, άνοιξε και πάλι το 2009, πλέον ως μουσείο τέχνης, μετά από μακρόχρονες εργασίες αποκατάστασης η οποία φέρει την υπογραφή του Ιάπωνα αρχιτέκτονα Ταντάο Άντο. Το υπέροχο κτίριο γλίτωσε από το να μετατραπεί σε ξενοδοχείο και τώρα εντυπωσιάζει τους επισκέπτες του με την σχολαστική ευαισθησία και την προσοχή στη λεπτομέρεια της αποκατάστασής του.
Στην έκθεσή του, ο Χιρστ έχει συμπεριλάβει αναμνήσεις τόσο από τη δική του παιδική ηλικία όσο και των παιδιών του και των φίλων του αφού με τα έργα του κάνει αναφορές στον Ουίλιαμ Μπλέικ αλλά και στη Μπάρμπι, τον Μίκυ Μάους και τον Γκούφυ, στο Βιβλίο της Ζούγκλας, το Game of Thrones, σε video games, παιχνίδια Transformers και σπαθιά, καθώς και πολιτισμούς διαφορετικούς μεταξύ τους όπως ο αιγυπτιακός, ο ρωμαϊκός και ο πολιτισμός των Μάγια, μεταξύ άλλων.
Παρατηρώντας κανείς τα έργα του διακρίνει τατουάζ, γραμματόσημα και εμπορικά σήματα όπως ο όμιλος παιχνιδιών Mattel και το θεματικό πάρκο Sea World. Ο επισκέπτης αναρωτιέται, επίσης, μήπως αυτό που βλέπει μπροστά του είναι το άγαλμα της Κέιτ Μος από μπρούντζο και φύλλα χρυσού, γιατί ο Γκούφι είναι στολισμένος με τόσα πλάσματα της θάλασσας και αν τα μάτια της προτομής από καθαρό λευκό μάρμαρο της Καρέρα, είναι γνήσια σμαράγδια… Φυσικά και είναι. Στο σύνολό της, εξάλλου, η έκθεση είναι ένα συνονθύλευμα που διακρίνεται από υπερβολή και μια θεατρικότητα που θαμπώνει.
Στο αίθριο του Palazzo Grassi κυριαρχεί ο «Δαίμονας με το Κύπελλο». Επιβλητικός και ακέφαλος, κατασκευασμένος από ρητίνη με πατίνα που τον κάνει να μοιάζει με χάλκινο, ο κολοσσός του Χιρστ έχει ύψος πάνω από 16 μέτρα και συναρμολογήθηκε σε φέτες. Είναι σίγουρα ένα από τα μεγαλύτερα γλυπτά που έχουν γίνει ποτέ στον κόσμο, τον αρχαίο και τον σύγχρονο. Το έργο είναι αναφορά στο «Φάντασμα του Ψύλλου», τη μινιατούρα που είχε ζωγραφίσει με τέμπερες και χρυσό ο ποιητής Ουίλιαμ Μπλέικ μεταξύ 1819 και 1820 (εκτίθεται στην Tate του Λονδίνου). Ο απόκοσμος δαίμονας του Μπλέικ είναι ίδιος με τον Κολοσσό του Χιρστ αλλά χίλιες φορές μικρότερος, γράφουν οι Times.
Η ολοκλήρωσή του πρότζεκτ κράτησε δέκα χρόνια σε συνθήκες μεγάλης μυστικότητας. Παρόλα αυτά στον κόσμο της τέχνης κυκλοφορούσαν κατά καιρούς διάφοροι ψίθυροι. Βέβαια, κανείς δεν ήξερε ακριβώς περί τίνος επρόκειτο, αλλά όλοι πίστευαν ότι θα ήταν κάτι κραυγαλέο. Ο Χιρστ σχεδιάζει κάτι τεράστιο. Πρόκειται για κάτι τρελό. Θα κοστίσει εκατοντάδες εκατομμύρια λίρες, έλεγαν οι φήμες. Πόσο κόστισε τελικά; «Περισσότερο από 50 εκατ. λίρες» παραδέχθηκε ο Χιρστ όταν πιέστηκε από το BBC ενώ σύμφωνα με εκπρόσωπό του, το πρότζεκτ χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά από τον καλλιτέχνη.
Ο δισεκατομμυριούχος συλλέκτης Φρανσουά Πινό, ιδιοκτήτης των δύο μουσείων της Βενετίας και μεταξύ άλλων, του οίκου δημοπρασιών Christies, και των οίκων Gucci και Converse, έχει πληρώσει μόνο για την περίτεχνη εγκατάσταση και για την προβολή στον Τύπο.
Ο Χιρστ έχει ενσωματώσει στα έργα του διάφορα πολύτιμα υλικά, αλλά δεν είναι η πρώτη φορά. Το γλυπτό «Για την Αγάπη του Θεού» (2007), ένα ανθρώπινο κρανίο από πλατίνα που καλύπτεται από 8.601 διαμάντια, προσφέρθηκε προς πώληση στην τιμή των 50 εκατ. λιρών και οι New York Times έγραψαν ότι, εάν πωληθεί, «το κρανίο του κ. Χιρστ θα είναι το πιο ακριβό νέο έργο τέχνης που έγινε ποτέ».
Τι θέλει να μας πει με τη νέα του έκθεση ο καλλιτέχνης; Το προφανές είναι ότι όλο αυτό το πρότζεκτ στηρίζεται σε ένα ψέμα, ο λόγος που το έχει κάνει όμως δεν είναι προφανής, όπως ούτε και τι ελπίζει να επιτύχει με αυτό.
Η έκθεση έχει το μέγεθος του Λούβρου για την ακρίβεια του Λούβρου επί δύο, ένα σε κάθε πλευρά του Γκραν Κανάλ. Είναι η πιο φιλόδοξη ατομική έκθεση που θα μπορούσε να οραματιστεί ένας καλλιτέχνης, ποτέ πριν δεν έχει υπάρξει κάτι ανάλογο ως προς το μέγεθος ή το κόστος. Στην παραγωγή, που κράτησε 10 χρόνια, συμμετείχαν 250 τεχνίτες από πέντε χώρες, με διαφορετικές δεξιότητες που επεξεργάστηκαν διαφορετικά υλικά. Μεταξύ άλλων και χρυσό, ένα από τα αγαπημένα υλικά της τέχνης.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι Ίνκας αποκαλούν τον χρυσό «ιδρώτα των θεών». Κάθε κοινωνία πριν από τη δική μας θεωρούσε τον χρυσό εξαιρετικά πολύτιμο υλικό και το τιμούσε με βαθιά αφοσίωση, πράγμα που δυστυχώς στην εποχή μας ισχύει πια. Ο Χιρστ ελπίζει όμως τώρα να το αντιστρέψει αυτό.
Περπατώντας στο χρυσό δωμάτιο του Σιφ είναι σαν να περπατάς στο Μουσείο του Χρυσού στο Περού. Υπάρχουν φυλαχτά και ψήγματα. Ασπίδες του Απόλλωνα και χρυσές πόρτες. Ένα χρυσός σκορπιός και ένας χρυσός πίθηκος, ο χρυσός λαμποκοπά από τοίχο σε τοίχο.
Προς τι όμως το ψέμμα και η προσποίηση; «Νομίζω ότι δίνει στους ανθρώπους διαφορετικές οδούς μέσα στο έργο. Ξέρετε, είναι όπως όταν ένας άντρας βγαίνει από τη θάλασσα με ένα χρυσό αντικείμενο, απλά το πιστεύεις. Είναι ενσωματωμένο μέσα μας. Χρειάζεται να πιστέψουμε ότι αν κάποιος βγει από τη θάλασσα με ένα χρυσό αντικείμενο, αυτό είναι θησαυρός. Δεν μπορείς να πιστέψεις ότι απλά το έβαλε εκεί», λέει ο Χιρστ σε συνέντευξή του στους Times του Λονδίνου.
Και ο μύθος του Σιφ Αμοτάν ΙΙ που έχασε το πλοίο του; «Φυσικά, μερικοί άνθρωποι θα το πιστέψουν. Σκεφτείτε τις κυβερνήσεις που προγραμματίζουν τα μυαλά των ανθρώπων και [τους κάνουν να πιστεύουν] πράγματα σαν κι αυτό. Νομίζεις ότι θα πάρει πολύ για να πιστέψει κάποιος κάτι που δεν είναι αλήθεια; Αλλά γ ***** όχι. Έχω δουλέψει 10 χρόνια πάνω σ’ αυτό και σκέφτομαι απολύτως ότι ο Σιφ Αμοτάν είναι ένα πραγματικό πρόσωπο, επειδή του έχω αφιερώσει τόσο πολύ χρόνο. Γίνεται πραγματικό. Και γίνεται πραγματικό πολύ γρήγορα», απαντάει.
Για τον Χιρστ όλα έχουν σχέση με την πίστη, με το πώς γίνεται να πιστεύουμε διάφορα πράγματα, γιατί έχουμε ανάγκη να πιστεύουμε πράγματα. Δεν είναι πολιτικός καλλιτέχνης, αλλά σίγουρα το έργο του είναι μια προειδοποίηση για το πόσο ευάλωτοι είμαστε σε θεσμικό έλεγχο – ακόμη και αν το εν λόγω όργανο, ως μουσείο, είναι φαινομενικά αθώο.
Διάσπαρτα ανάμεσα στις αίθουσες που είναι αφιερωμένες στον χρυσό, υπάρχουν νομίσματα, πανοπλίες, ασήμι, αντικείμενα της συλλογής του Σιφ, που έχουν παρασυρθεί από τη θάλασσα και καλύπτονται από κοράλλια και πεταλίδες. Χα χα χα. Μια πολεμίστρια στους ώμους μιας αρκούδας, ύψος 7 μέτρων, υποδύεται τελετουργικά την κατάκτηση της θηλυκής αρκούδας, σε μια προσπάθεια να κατευνάσει τη θεά Άρτεμη. Και στην πλάτη της κολλημένο με τρόπο γκροτέσκο ένα ον με πόδια μύγας είναι η Αράχνη, η γυναίκα που η θεά Αθηνά μετέτρεψε σε αράχνη. Πάντως, όλοι αυτοί οι ξεκαρδιστικοί μυθολογικοί παραλογισμοί έχουν γίνει με την τεχνική του χαμένου κεριού, οι αρχές της οποίας έχουν παραμείνει αναλλοίωτες εδώ και 5.000 χρόνια.
Το σπασμένο κεφάλι μιας αρχαίας αιγυπτιακής θεότητας σκαλισμένο σε πανέμορφο κόκκινο μάρμαρο δεν είναι ο ζωδότης Ατόν, «ο ηλιακός δίσκος από τον οποίο γεννάται το φως της ημέρας». Στην πραγματικότητα είναι η Ριάννα και αυτό που μοιάζει με ιερή επιγραφή στο στήθος της είναι το τατουάζ της.
Και ο «άγνωστος Φαραώ» με ένα χρυσό κρίκο περασμένο στη θηλή του είναι στην πραγματικότητα ο αμερικανός τραγουδοποιός και παραγωγός του κινηματογράφου Φάρελ Ουίλιαμς. Όπως και η Ριάννα, η δουλειά του Φάρελ είναι να παρέχει ένα σύγχρονο ισοδύναμο των Φαραώ και των αυτοκρατόρων που ο κόσμος συνήθιζε παλιότερα να προσκυνάει.
Κάπως έτσι ο σύγχρονος κόσμος κάνει σκανδαλιστικές εμφανίσεις στην «αρχαία» συλλογή του Σιφ. Στο Palazzo Grassi, υπάρχει ένα γλυπτό που καλύπτεται με πεταλίδες, διατηρεί όμως το θολό περίγραμμα του Γκούφι του Ουόλτ Ντίσνεϊ. Και ένα άλλο με τίτλο «Ο Συλλέκτης με Φίλο» είναι ο ίδιος ο Ουόλτ κρατώντας το χέρι του Μίκυ Μάους.
«Με τους χαρακτήρες του Ντίσνεϊ, σκέφτηκα θα μπορούσα να προσθέσω κάτι εντελώς αδύνατο. Λόγω του επικίνδυνου τρόπου με τον οποίο προσπάθησα να εξαπατήσω τους ανθρώπους, σκέφτηκα, ότι αν βάλω κι αυτό, δεν θα είναι τέχνασμα. Τότε άρχισα να σκέφτομαι τον Ντίσνεϊ. Τον Σιφ και την συλλογή του. Εμένα και αυτό που προσπαθούσα να κάνω. Και σκέφτηκα ότι όλα ήταν το ίδιο πράγμα. Και φαινόταν να έχει νόημα. Για να έχω ένα πρόσωπο που δημιουργεί έναν ολόκληρο κόσμο για τον ίδιο και για τους άλλους ανθρώπους, αυτό είναι που έκανε ο Σιφ. Αυτό είναι που κάνουν όλοι οι καλλιτέχνες. Αυτό είναι που προσπάθησα να κάνω κι εγώ. Και είναι αυτό που έκανε ο Ουόλτ Ντίσνεϊ.», λέει ο Χιρστ.
Αν όμως ρίξει κανείς μια πιο προσεκτική ματιά στον φιλαράκο που κρατάει το χέρι του Μίκυ Μάους θα προσέξει ότι δεν είναι ο Ουόλτ Ντίσνεϊ αλλά ο ίδιος ο Ντάμιεν Χιρστ.
Info
- «Damien Hirst: Θησαυροί από το Ναυάγιο του Απίστευτο»,
- Palazzo Grassi και Punta della Dogana, Βενετία, Ιταλία
- Διάρκεια: Μέχρι τις 3 Δεκεμβρίου 2017
Ακολουθήστε το Protagon στο Google News
-
Σήμερα στην Ουκρανία δεν χρειάζεται να πάνε στις εκκλησίες. Ο Επιτάφιος είναι παντού
22 Απριλίου 2022, 06:34
