Σήμερα, Πρωτοχρονιά, το καθεστώς της Κούβας συμπληρώνει 60 χρόνια ζωής. Αρχισε να παίρνει σάρκα και οστά την 1η Ιανουαρίου του 1959, όταν ο Φιντέλ Κάστρο εισήλθε στην Αβάνα συνοδευόμενος από τους πάνοπλους «μπαρμπούδος» του.

Ο δικτάτορας και φίλος των Αμερικανών αλλά και των μεγαλεμπόρων ναρκωτικών Φουλχένσιο Μπατίστα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει άρον άρον το νησί, αφήνοντας την εξουσία στα χέρια του «λίδερ μάξιμο», στο πλευρό του οποίου έστεκαν νεαροί μαχητές όπως ο κατεξοχήν επαναστάτης του περασμένου αιώνα Ερνέστο -Τσε- Γκεβάρα αλλά και ο Καμίλο Σιενφουέγος, γνωστός και ως και «διοικητής του λαού».

Σήμερα, περισσότερο από μισόν αιώνα μετά, οι περισσότεροι από τους κύριους πρωταγωνιστές της κουβανικής επανάστασης έχουν πεθάνει. Και η εικόνα τους είτε καθορίστηκε από την πολυετή παραμονή στην εξουσία, όπως στην περίπτωση του Φιντέλ Κάστρο, είτε εξυμνήθηκε και πέρασε στην επικράτεια του μύθου όπως συνέβη με τον Τσε, ο οποίος σκοτώθηκε πολεμώντας στο όνομα της διαρκούς επανάστασης, είτε έμεινε άθικτη όπως στην περίπτωση του Σιενφουέγος, ο οποίος έχασε τη ζωή του σε αεροπορικό δυστύχημα λίγο μετά την επικράτηση των επαναστατημένων Κουβανών.

Σήμερα, το κομμουνιστικό καθεστώς της Κούβας αισθάνεται στις πλάτες του το αναπόφευκτο πέρασμα των χρόνων ενώ διακατέχεται από ένα εξίσου αναπόφευκτο αίσθημα αυτοσυντήρησης, τυπικό όλων όσοι τηρούν αμυντική (με στόχο την επιβίωσή τους) στάση.

Αισθάνεται επίσης απομονωμένο. Εξακολουθεί να μην μπορεί ή να μη γνωρίζει πώς να εκσυγχρονίσει τον κομμουνισμό του, γεγονός που το καταδικάζει σε μια μοιραία, ειδικά σε προχωρημένη ηλικία, ακινησία. Η οικονομική κατάσταση της πολυπληθέστερης χώρας της Καραϊβικής είναι κάθε άλλο παρά ενθαρρυντική και σύμφωνα με αρκετούς ειδικούς το βιοτικό επίπεδο παραμένει στάσιμο ή ανάλογο με εκείνο της δεκαετίας του ’90, όταν οι Σοβιετικοί σταμάτησαν να στηρίζουν τον Φιντέλ και το καθεστώς του, δίχως ωστόσο οι Αμερικανοί να άρουν το εμπάργκο που εξακολουθεί να δυσχεραίνει τις ζωές εκατομμυρίων Κουβανών.

Η μοιραία, όπως αποδεικνύεται, γειτνίαση με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής υπέβαλε την Κούβα σε πολλές και δύσκολες δοκιμασίες, αυξάνοντας, ωστόσο, ταυτόχρονα την εθνική υπερηφάνεια του κουβανικού λαού. Και αυτό επηρέασε, αν δεν καθόρισε σε απόλυτο βαθμό, τις πολιτικές και ιδεολογικές επιλογές και τις μετέπειτα συμμαχίες που σμίλεψαν τον κομμουνισμό αλά κουβανικά.

Τα τελευταία χρόνια ο Μπαράκ Ομπάμα επιδίωξε σθεναρά την αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, τερματίζοντας προσωρινά έναν ψυχρό πόλεμο που διήρκεσε περισσότερο από μισόν αιώνα. Υπήρξε επίσης ο πρώτος αμερικανός πρόεδρος που πάτησε το πόδι του στο νησί, το 2016, έπειτα από 88 ολόκληρα χρόνια.

Στη συνέχεια, ωστόσο, την εξουσία ανέλαβε ο Ντόναλντ Τραμπ ο οποίος διέκοψε τη διαδικασία επαναπροσέγγισης των δύο κρατών, διαφωνώντας σε απόλυτο βαθμό με τον προκάτοχό του και πλήθος ειδικών, όπως η αμερικανίδα διπλωμάτης Βίκι Χάντλεστον, επικεφαλής του Τμήματος Αμερικανικών Συμφερόντων στην Αβάνα την περίοδο 1999 – 2002, η οποία υποστηρίζει πως οι κυρώσεις δεκαετιών δεν έπεισαν τους κυβερνώντες στην Κούβα να αποκηρύξουν τον κομμουνισμό τους και να προβούν σε δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις.

Παρότι, όμως, ο Μπαράκ Ομπάμα απέδειξε ότι οι όποιες ουσιαστικές αλλαγές στο επίπεδο της πολιτικής μπορούν να επέλθουν μόνον μέσω χειρονομιών καλής θέλησης, ο Τραμπ επέλεξε να επιστρέψει στο παρελθόν, υιοθετώντας εκ νέου μια σχεδόν ψυχροπολεμική στάση η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική επιβράδυνση των μεταρρυθμίσεων στην Κούβα. Σύμφωνα με τον Μπερνάρντο Βάλι της La Repubblica απόδειξη αποτελεί μεταξύ άλλων και το τελικό κείμενο του νέου Συντάγματος της χώρας.

Ο διακεκριμένος ιταλός συγγραφέας και δημοσιογράφος, απεσταλμένος επί σειρά ετών στο εξωτερικό -από τη Βενεζουέλα έως την Αλγερία, την Ινδία και το Βιετνάμ- μετέβη στην Κούβα την άνοιξη του 1961 για να καλύψει τα γεγονότα μετά την αποτυχημένη (αμερικανική, καθότι καθοδηγούμενη από τη CIA) εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων.

Η ευφορία ήταν διάχυτη και όλοι αισιοδοξούσαν για το μέλλον, παρακολουθώντας τους κουβανούς επαναστάτες μαχητές που απέτρεψαν την εισβολή να παρελαύνουν στo κέντρο της Αβάνας. Ταυτόχρονα εορταζόταν και η ανακήρυξη της Κούβας σε σοσιαλιστική δημοκρατία και το νησί είχε μια περίεργη γοητεία. Τα καζίνα ήταν ακόμα ανοιχτά, αλλά οι κρουπιέρηδες φορούσαν ρούχα στρατιωτικά ενώ υπήρχαν ακόμα κάποιοι ελάχιστοι -οι τελευταίοι- Γιάνκηδες που προετοιμάζονταν για τον αναγκαστικό επαναπατρισμό τους.

Η νέα κυβέρνηση είχε προβεί στην εθνικοποίηση βορειοαμερικανικών εταιρειών, ειδικά των πετρελαϊκών, ενώ οι σχέσεις ανάμεσα στην Αβάνα και την Ουάσινγκτον σίγουρα δεν είχαν βελτιωθεί μετά τη στρατιωτική επέμβαση που κατέληξε σε φιάσκο. Ο Φιντέλ είχε δικάσει δημοσίως, στο στάδιο της κουβανικής πρωτεύουσας, τους εισβολείς που είχαν συλληφθεί στον Κόλπο των Χοίρων, προτείνοντας την ανταλλαγή τους με τρακτέρ που είχε ανάγκη το νησί για την ανάπτυξη της γεωργίας. Ολοι στην Κούβα αγωνιούσαν να δουν ποια θα ήταν η τελική μορφή της επανάστασης και, το κυριότερο, οι περισσότεροι αισιοδοξούσαν για το μέλλον.

Ολα άλλαξαν, ωστόσο, σε σύντομο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα τέσσερα χρόνια μετά, το 1965, όταν ο Μπερνάρντο Βάλι επισκέφτηκε δεύτερη φορά την Κούβα, η επαναστατική κυβέρνηση να έχει μεταλλαχθεί σε δικτατορικό καθεστώς. Το κυνήγι των αντικαθεστωτικών δικαιολογούταν εν μέρει (τουλάχιστον σύμφωνα μα τους αλλοδαπούς υποστηρικτές της επανάστασης) από το γεγονός ότι η κομμουνιστική Κούβα βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την καπιταλιστική Αμερική.

Αδικαιολόγητη παρέμεινε, ωστόσο, η δίωξη των ομοφυλόφιλων και των διανοούμενων στους οποίους επιβλήθηκε αυστηρή λογοκρισία ενώ συχνά κατέληγαν και στις φυλακές οι οποίες ήταν γεμάτες με αντιφρονούντες, ανθρώπους που παρότι συμμετείχαν στην επανάσταση, πολεμώντας στη Σιέρα Μαέστρα κατά των δυνάμεων του Μπατίστα, δεν αποδέχτηκαν τη μετέπειτα επιβολή του κομμουνισμού από τον Φιντέλ.

Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονταν και επιφανείς αγωνιστές όπως ο Ουμπέρ Μάτος, συμπολεμιστής του Φιντέλ τον οποίο ο κουβανός ηγέτης αρχικά είχε διορίσει στρατιωτικό διοικητή της επαρχίας Καμαγουέϊ ως αναγνώριση για τη δράση του στο πεδίο της μάχης. Διαφώνησε με τον ρόλο που προόριζε για το κομμουνιστικό κόμμα ο Κάστρο, με αποτέλεσμα να περάσει είκοσι χρόνια στη φυλακή. Μετά την απελευθέρωσή του μετέβη στις ΗΠΑ όπου, ειδικά στο Μαϊάμι, είχαν εγκατασταθεί χιλιάδες εξόριστοι Κουβανοί, σχηματίζοντας μια ισχυρή κοινότητα εντός της Αμερικής στην οποία, πλέον, την πλειονότητα αποτελούν όλοι όσοι γεννήθηκαν μετά την επανάσταση.

Οι Κουβανοί των ΗΠΑ έζησαν επί χρόνια με την ελπίδα ότι θα μπορέσουν κάποια στιγμή να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, μετά την πτώση του καθεστώτος Κάστρο. Σήμερα, όμως, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ζουν μεταξύ νοσταλγίας και απογοήτευσης. Γιατί, εξήντα χρόνια μετά την επανάσταση, το κουβανικό καθεστώς δυσκολεύεται να μεταρρυθμιστεί. Ελήφθησαν κάποια μέτρα υπέρ της ιδιωτικής πρωτοβουλίας αλλά το κράτος εξακολουθεί να μην αναγνωρίζει αρκετές βασικές ατομικές ελευθερίες. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι οι νέοι και οι νέες της Κούβας ενδιαφέρονται περισσότερο να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους παρά να προβάλουν αντίσταση κατά του καθεστώτος.

Οσον αφορά το πολυαναμενόμενο νέο Σύνταγμα, οι ενδείξεις, σημειώνει ο ιταλός δημοσιογράφος, είναι αποκαρδιωτικές. Το τελικό κείμενο το οποίο εξετάστηκε κατά τη διάρκεια πάμπολλων συνελεύσεων στις οποίες συμμετείχαν οκτώ εκατομμύρια Κουβανοί (σε πληθυσμό 11 εκατομμυρίων)  εγκρίθηκε τις προηγούμενες ημέρες από τα μέλη της Εθνοσυνέλευσης ενώ τον Φεβρουάριο θα κληθούν να εκφράσουν τη γνώμη τους και οι πολίτες της Κούβας μέσω δημοψηφίσματος.

Το αρχικό κείμενο, το οποίο συνέταξε μια ειδική επιτροπή με πρόεδρο τον Ραούλ Κάστρο (ο οποίος εγκατέλειψε την προεδρία αλλά εξακολουθεί να είναι επικεφαλής του κόμματος και των ενόπλων δυνάμεων), έγινε αποδεκτό με μια σειρά από προτάσεις για την τροποποίησή του, με αποτέλεσμα στην τελευταία εκδοχή του να μην περιλαμβάνεται το άρθρο που αναφέρεται στον «ισότιμο γάμο», μεταξύ ανθρώπων του ίδιου φύλου δηλαδή, και όχι «ανάμεσα σε έναν άνδρα και μια γυναίκα» όπως αναφέρεται στο Σύνταγμα του 1976 που είναι ακόμα σε ισχύ. Ο γάμος ομόφυλων ζευγαριών εξετάστηκε έπειτα από πρωτοβουλία της Μαριέλα Κάστρο, θυγατέρας του Ραούλ και επικεφαλής ενός οργανισμού με στόχο την προώθηση κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, μεταξύ των οποίων η πιο σημαντική ήταν η αναγνώριση του δικαιώματος των ομοφυλόφιλων να νυμφεύονται τον άνθρωπό τους.

Στην πρόταση αντιτάχθηκαν οι Ευαγγελικές εκκλησίες αλλά και μερίδα των Κουβανών οι οποίοι συμμετείχαν και σε πορείες διαμαρτυρίας. Το νέο άρθρο κάνει λόγο για ελεύθερο γάμο μεταξύ ανθρώπων που συζούν και σύμφωνα με τη Μαριέλα Κάστρο διασφαλίζει τη δυνατότητα για όλους τους Κουβανούς να παντρευτούν. Πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι το οικογενειακό δίκαιο στη χώρα αποτελεί αντικείμενο διαβούλευσης για περισσότερο από μια δεκαετία.

Αναμφίβολα η προάσπιση του ισότιμου γάμου κατέληξε να μονοπωλεί το ενδιαφέρον των μικρών πυρήνων της αντιπολίτευσης. Ανταποκριτές, ωστόσο, ξένων εφημερίδων στο νησί, σημειώνουν πως το ζήτημα χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία ενός τεχνητού κλίματος έντασης με στόχο την απόσπαση της προσοχής των πολιτών από πολιτικά ζητήματα μείζονος σημασίας. Το γεγονός, για παράδειγμα, ότι το κομμουνιστικό παραμένει το μοναδικό κόμμα αλλά και το ότι το κράτος διατηρεί τον απόλυτο έλεγχο των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

Απορρίφθηκε επίσης η πρόταση για άμεση εκλογή του προέδρου καθώς και άλλων κρατικών αξιωματούχων απευθείας από τους πολίτες ενώ στο τελικό κείμενο επισημαίνεται τελικά πως ο κομμουνισμός και ο σοσιαλισμός προσφέρουν «τη μοναδική εγγύηση» για να μπορέσει ο άνθρωπος να φτάσει στο απόλυτο επίπεδο αυτοεκπλήρωσης. Τέλος, (επαν)επιβεβαιώθηκε ότι το κράτος ελέγχει την αγορά και καθορίζει την οικονομία της χώρας, συμβιώνοντας σε μια ιδιότυπη σχέση με την ιδιωτική πρωτοβουλία.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News