Υπάρχει κανείς που αμφισβητεί ότι τα χριστουγεννιάτικα τραγούδια είναι κομμάτι των Χριστουγέννων; Πάρτε για παράδειγμα το «Rockin ‘Around the Christmas Tree», που δεν έχει πάψει να ακούγεται ανελλιπώς από το 1958 όταν το ηχογράφησε η Μπρέντα Λι, η αμερικανίδα εκπρόσωπος της Country, του Rock and Roll και του Rockabilly, σε ηλικία μόλις δεκατριών ετών. Το 1990, μάλιστα, το τραγούδι ακούστηκε στην ταινία «Μόνος στο σπίτι» -στη σκηνή που ο Κέβιν Μακάλιστερ – Μακόλεϊ Κάλκιν παριστάνει ότι στο σπίτι του γίνεται χριστουγεννιάτικο πάρτι προσπαθώντας να διώξει τους διαρρήκτες- οπότε αυτόματα μπήκε και στην χριστουγεννιάτικη playlist των νεότερων.

Υπάρχει όμως και μια ακόμα πιο παλιά πλην όμως διαρκής επιτυχία: Το «I Saw Mommy Kissing Santa Claus» ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά το 1952 από τον Τζίμι Μπόιντ που κατά σύμπτωση ήταν επίσης δεκατριών ετών εκείνη τη χρονιά. Για ευνόητους λόγους, το τραγούδι καταδικάστηκε από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, πράγμα που όμως δεν το εμπόδισε να γίνει τεράστια επιτυχία, τόσο που στη συνέχεια ηχογραφήθηκε από μεγάλους καλλιτέχνες όπως οι Jackson Five, η Μαράια Κάρεϊ αλλά και η υπέροχη Εϊμι Γουαϊνχάουζ.

Όμως εκτός από αυτά τα εορταστικά χιτάκια, η playlist των Χριστουγέννων περιλαμβάνει και κάποια μελαγχολικά κομμάτια, που οι στίχοι τους αγγίζουν πιο βαθιά συναισθήματα. Ακούστε προσεκτικά, για παράδειγμα, το «White Christmas» και το «I’ll Be Home For Christmas» -δύο χριστουγεννιάτικα τραγούδια, που γνώρισαν τεράστια επιτυχία, το πρώτο μάλιστα  θεωρείται η κορυφαία εμπορική επιτυχία όλων των εποχών-, και θα διακρίνετε μια βαθιά λαχτάρα για το σπίτι, αλλά και τη θλίψη που νιώθει κάποιος όταν αναγκάζεται να περάσει τα Χριστούγεννα κάπου αλλού.

Αφαιρέστε, λοιπόν, το χριστουγεννιάτικο λούστρο, τη λάμψη των  τηλεοπτικών αφιερωμάτων, τα φώτα, τα δώρα και τις μουσικές, και θα δείτε ότι αυτό που μένει στην ουσία είναι η οικογενειακή θαλπωρή. Το σπίτι μας είναι η «καρδιά» που χτυπάει ρυθμικά την περίοδο των Χριστουγέννων αποκαλύπτοντας την αρχέγονη ανάγκη μας να έχουμε ουσιαστική σχέση με ένα μέρος που ξεπερνά τα όρια μεταξύ του εαυτού και του φυσικού κόσμου.

Μπορεί άραγε να αγαπηθεί ένα μέρος σαν να είναι άνθρωπος;

Οι περισσότεροι από εμάς μπορούμε να αναφέρουμε τουλάχιστον ένα μέρος με το οποίο νιώθουμε ότι συνδεόμαστε συναισθηματικά. Αλλά, όπως γράφει η ιστοσελίδα The Conversation, το πιθανότερο είναι ότι δεν συνειδητοποιούμε πόσο σημαντικός είναι αυτός ο τόπος για την ψυχολογική μας ευεξία ούτε πόσο πολύ μπορεί να επηρεάσει την αίσθηση του ποιος είναι κανείς.

Οι ψυχολόγοι, έχουν ένα ολόκληρο λεξιλόγιο για τους δεσμούς ανάμεσα στους ανθρώπους και τους τόπους:  Για παράδειγμα, οι λέξεις «τοποφιλία» (η αγάπη των ανθρώπων για ένα σημαντικό μέρος όπως η ιδιαίτερη πατρίδα τους που συχνά συνδέεται και με την πολιτιστική τους ταυτότητα), «ρίζες» και «δεσμοί με τον τόπο» χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τα συναισθήματα της θαλπωρής και της ασφάλειας που μας συνδέουν με ένα μέρος.

Η αγάπη μας για έναν τόπο – είτε πρόκειται για το σπίτι όπου έζησε κάποιος ολόκληρη τη ζωή του είτε για τα μέρη όπου έπαιζε όταν ήταν παιδί- θυμίζει την αγάπη που νιώθουμε για άλλους ανθρώπους.

Μελέτες έχουν δείξει ότι η αναγκαστική μετεγκατάσταση μπορεί να προκαλέσει πραγματικό καρδιοχτύπι και άγχος τόσο έντονο όσο και η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Μια άλλη μελέτη, εξάλλου, διαπίστωσε ότι εάν κάποιος αισθάνεται ισχυρή προσκόλληση στην πατρίδα του, είναι πιο ικανοποιημένος με το σπίτι του ενώ επίσης ανησυχεί λιγότερο για το μέλλον του.

Το φυσικό μας περιβάλλον διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία νοήματος και οργάνωσης στη ζωή μας. Μεγάλο μέρος, εξάλλου, αυτού που έχουμε γίνει και του πώς βλέπουμε τη ζωή μας εξαρτάται από το πού έχουμε ζήσει και από τις εμπειρίες που είχαμε στο μέρος εκείνο.

Ο Κιμ Ντόβεϊ, καθηγητής αρχιτεκτονικής στο πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, ο οποίος έχει μελετήσει την έννοια του σπιτιού και την εμπειρία της έλλειψης στέγης, επιβεβαίωσε, μάλιστα, ότι το μέρος που ζούμε είναι στενά συνδεδεμένο με το υπαρξιακό ερώτημα «ποιος είμαι».

Μια άγκυρα τάξης και θαλπωρής

Την ίδια στιγμή, όμως, η έννοια του σπιτιού μπορεί να μην είναι ξεκάθαρη. Μία από τις πρώτες ερωτήσεις που κάνουμε όταν συναντάμε κάποιον άγνωστο είναι «Από πού είστε;» Αλλά σπάνια σκεφτόμαστε πόσο περίπλοκο είναι αυτό το ερώτημα αφού μπορεί να περικλείει και άλλα ερωτήματα όπως «Πού ζείτε σήμερα;», «Πού γεννηθήκατε;» ή «Πού μεγαλώσατε;»

Οι περιβαλλοντικοί ψυχολόγοι έχουν εδώ καιρό κατανοήσει ότι η λέξη «σπίτι» σημαίνει σαφώς κάτι πολύ περισσότερο από μια κατοικία. Περιλαμβάνει ανθρώπους, τόπους, αντικείμενα και αναμνήσεις. Πότε νιώθουν λοιπόν οι άνθρωποι στο σπίτι τους;

Κατά τη διενέργεια μιας μελέτης του Ερευνητικού Κέντρου Pew το 2008, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να προσδιορίσουν «τον τόπο στην καρδιά σας που θεωρείτε σπίτι σας». Το 26% ανέφερε ότι ήταν το μέρος όπου γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν και μόνο το 22% δήλωσε σπίτι του το μέρος που ζει σήμερα. Το 18% αναφέρθηκε στο μέρος που είχε ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και το 15% έκρινε ότι είναι το μέρος από όπου κατάγεται η ευρύτερη οικογένειά τους.

Αν μάλιστα κοιτάξει κανείς διαφορετικούς πολιτισμούς διαχρονικά, έχουν κάτι κοινό. Ανεξάρτητα από πού προέρχονται, οι άνθρωποι τείνουν να σκέφτονται ως σπίτι τους ένα κεντρικό μέρος που αντιπροσωπεύει την τάξη και την ασφάλεια, ένα «αντίβαρο» στο χάος που υπάρχει αλλού. Πράγμα που μπορεί να εξηγήσει επίσης το γεγονός ότι παιδιά και έφηβοι σε διάφορα μέρη του κόσμου, όταν τους ζητήθηκε να ζωγραφίσουν πού ζουν, τοποθετούν πάντα το σπίτι τους στο κέντρο του φύλλου χαρτιού. Με άλλα λόγια, το σπίτι είναι το μέρος γύρω από το οποίο περιστρέφονται όλα τα άλλα!

Την δεκαετία του 1920, οι ανθρωπολόγοι Τσαρλς Χαρτ και Αρνολντ Πίλινγκ έζησαν με τη φυλή Τίουι στη νήσο Μπάθερστ στα ανοικτά των ακτών της Βόρειας Αυστραλίας και παρατήρησαν ότι οι Τίουι πίστευαν πως το νησί τους ήταν το μόνο κατοικήσιμο μέρος στον κόσμο, οπουδήποτε αλλού ήταν η «γη των νεκρών».

Από την άλλη πλευρά, οι Ζούνι, αυτόχθονες στις νοτιοδυτικές περιοχές της Αμερικής (εκεί όπου σήμερα είναι η Αριζόνα και το Νέο Μεξικό αλλά και τμήματα του Κολοράντο, του Τέξας, της Γιούτα και του Μεξικού)  θεωρούσαν το σπίτι ως κάτι ζωντανό. Είναι το μέρος όπου μεγαλώνουν τα παιδιά τους και επικοινωνούν με τα πνεύματα. Οι Ζούνι γιορτάζουν κάθε χρόνο το Σάλακο, με τελετουργίες που ευλογούν τα σπίτια τους και ενδυναμώνουν τους δεσμούς των ανθρώπων με την κοινότητα, την οικογένεια (συμπεριλαμβανομένων των νεκρών προγόνων), με τα πνεύματα και τους θεούς τους.

Οσο για μας, κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων, μπορεί να μην ευλογούμε το σπίτι μας όπως οι Ζούνι, αλλά και οι δικές μας παραδόσεις είναι πολύ οικογενειακές: τρώμε με την οικογένεια, ανταλλάσσουμε δώρα, ξαναβλέπουμε παλιούς φίλους, επιστρέφουμε σε στέκια που συχνάζαμε παλιά. Ολα αυτά όμως δεν είναι παρά «τελετουργικά επιστροφής», που  επιβεβαιώνουν και ανανεώνουν τη θέση ενός ατόμου μέσα στην οικογένεια και συχνά είναι ένας βασικός τρόπος ενίσχυσης του ιστού της οικογένειας.

Το σπίτι μας, με άλλα λόγια, είναι ένα προβλέψιμο και ασφαλές μέρος, μια γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, μια διαρκής σύνδεση με την οικογένεια και τους φίλους μας. Είναι ένας τόπος όπου, όπως έγραψε εύστοχα ο Ρόμπερτ Φροστ, ένας από τους πιο σημαντικούς αμερικανούς ποιητές του 20ου αιώνα, «όταν πρέπει να πας εκεί, πρέπει να σε καλοδεχτούν, να σε αγκαλιάσουν».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News