Πριν από μερικά χρόνια, ερευνητές από το Κέντρο Βιοϊατρικής Έρευνας Pennington του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Λουιζιάνα, ξεκίνησαν να στρατολογούν νεαρούς εθελοντές με σκοπό να περάσουν μια δοκιμασία… νηστείας διαρκείας, ούτε ενός, ούτε δύο μηνών, αλλά συνολικά δύο ετών. Πέρα από τον μόνιμο περιορισμό της θερμιδικής τους πρόσληψης κατά 15%, οι δεκάδες εθελοντές που έλαβαν μέρος στο πείραμα συμφώνησαν να υποβάλλονται σε εβδομαδιαίες εξετάσεις (αιματολογικές, οστικής μάζας κτλ.). Σκοπός του πειράματος; Η καταγραφή της επίδρασης της όλης διαδικασίας στον μηχανισμό της γήρανσης.

Η συνεχής παρακολούθηση, τα αλλεπάλληλα τσιμπήματα και φυσικά η πείνα, έγιναν στο όνομα της CALERIE (Comprehensive Assessment of Long-Term Effects of Reducing Intake of Energy) – της μεγαλύτερης κλινικής μελέτης που έχει γίνει γύρω από την επίδραση που θα μπορούσε να έχει η «ψαλιδισμένη» θερμιδική κατανάλωση στην διαδικασία της γήρανσης. H χρηματοδοτούμενη μελέτη από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ μάλιστα επεκτάθηκε και στα πανεπιστήμια Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις και Ταφτς στην Βοστώνη. Ωστόσο, μόνον οι εθελοντές του Pennington θα περνούσαν από την 24ωρη δοκιμασία του λεγόμενου μεταβολικού θαλάμου, με τη βοήθεια του οποίου πραγματοποιούνται ενδελεχείς εξετάσεις, που αναλύουν ακόμα και το περιεχόμενο της ανάσας τους.

Μέσα από τη μελέτη CALERIE, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ίσως καταφέρουν να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο η… σπαρτιάτικη διατροφή επηρεάζει την φυσιολογική διαδικασία της γήρανσης «παγώνοντας» ουσιαστικά τον χρόνο. Ως γνωστόν, κατά την αρχαιότητα, οι Σπαρτιάτες φημίζονταν για την αυτοπειθαρχία τους και τη λιτότητα σε όλες τις εκφάνσεις του βίου τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούσε άλλωστε η διατροφή τους. Επέλεγαν τροφές με πλούσια διατροφική αξία – όπως π.χ. κριθάρι, κατσικίσιο τυρί, βραστά ή ψητά κρέατα, σύκα, μέλανα ζωμό και κρασί με μέτρο – που τους χάριζαν ενέργεια και δύναμη, ενώ παράλληλα θωράκιζαν το ανοσοποιητικό τους σύστημα χωρίς να επιβαρύνουν τη διαδικασία της πέψης. Απέφευγαν απολαυστικά και πλούσια πιάτα καθώς πίστευαν ότι η λαιμαργία έπρεπε να ελέγχεται. Η παχυσαρκία θεωρούνταν κατακριτέα και ένας Σπαρτιάτης με μεγάλη κοιλιά κουβαλούσε τον τίτλο του ανυπόληπτου.

Στις μέρες μας, οι δίαιτες της νηστείας που κυκλοφορούν είναι πολλές. Κάποιες, συνιστούν ένα παραθυράκι 12-18 ωρών από το τελευταίο γεύμα της προηγούμενης μέρας ως το πρώτο γεύμα της επόμενης, ή περιορισμό θερμίδων δύο ή περισσότερες μέρες την εβδομάδα, με το σύνολό τους να μην ξεπερνά τις 500. Πρόκειται άραγε για πανάρχαιο μυστικό ή για άλλον έναν μύθο που πατάει μεταξύ λιμοκτονίας και απάτης; Παρά το γεγονός ότι τώρα αρχίζουν οι επιστήμονες να εξετάζουν το ενδεχόμενο κάτι τέτοιο να λειτουργεί για τον άνθρωπο, παλαιότερες μελέτες οι οποίες φτάνουν μέχρι τη δεκαετία του ’30, είχαν δείξει ότι περιορίζοντας την θερμιδική τους πρόσληψη κατά 25%-50%, η μαγιά, τα σκουλήκια, τα ποντίκια και οι μακάκοι παρατείνουν το προσδόκιμο μιας υγιούς ζωής, απαλλαγμένης από νόσους που συνοδεύουν την προχωρημένη ηλικία.

Πρόσφατη μελέτη ερευνητών του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας πάλι, είχε δείξει ότι η νηστεία είναι ικανή να πατήσει το κουμπί της επανεκκίνησης του οργανισμού. Όπως είχαν δημοσιεύσει τον Ιούνιο του 2014 στην επιθεώρηση «Cell Stem Cell», δοκιμές σε ποντίκια καθώς και κλινική δοκιμή φάσης Ι σε ανθρώπους, είχαν δείξει ότι κύκλοι παρατεταμένης νηστείας προστατεύουν το ανοσοποιητικό σύστημα, ταρακουνώντας τα βλαστικά κύτταρα του οργανισμού που βρίσκονται σε ύπνωση και ενεργοποιώντας έτσι την αναγέννησή τους.

Νηστεύοντας έρχεται η… μακροζωία;

Με δημοσίευσή τους στην επιθεώρηση «Cell Metabolism» στις 22 Μαρτίου, οι αμερικανοί επιστήμονες της μελέτης CALERIE αποκαλύπτουν τα δικά τους ευρήματα. Οι 53 εθελοντές ηλικίας 21-50 ετών που έλαβαν μέρος στη δοκιμή που διεξήχθη στις εγκαταστάσεις του Pennington, στο Μπατόν Ρουζ, στην Λουιζιάνα, αφού μοιράστηκαν σε δύο ομάδες, μπήκαν στους τέσσερις μεταβολικούς θαλάμους που διαθέτει το υπερσύγχρονο  Κέντρο Βιοϊατρικής Έρευνας. Στους 34 εθελοντές της πρώτης ομάδας, ανατέθηκε ένα αυστηρό πρόγραμμα διατροφής με ψαλιδισμένες θερμίδες κατά 15%. Οι υπόλοιποι 19 αποτελούσαν την ομάδα ελέγχου και απλά συνέχισαν να τρώνε όπως πριν. Μετά την πάροδο δύο ετών, όλοι οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν σε μια σειρά εξετάσεων – ανάλυση μεταβολισμού, βιοδεικτών γήρανσης, τυχόν βλαβών που οφείλονται στις ελεύθερες ρίζες κτλ. – και πέρασαν ένα 24ωρο στον μεταβολικό θάλαμο.

Πρόκειται για έναν θάλαμο που παραπέμπει σε μίνι-δωμάτιο ξενοδοχείου, όπου με τη βοήθεια ειδικού εξοπλισμού, οι ειδικοί είναι σε θέση να μετρούν διάφορους δείκτες, όπως π.χ. την ποσότητα οξυγόνου που εισπνέουν οι εθελοντές και του διοξειδίου του άνθρακα που εκπνέουν και μάλιστα με ακρίβεια λεπτού. Κάτι τέτοιο, τους επιτρέπει να παρακολουθούν με απίστευτη λεπτομέρεια τον τρόπο με τον οποίο οι συμμετέχοντες καταναλώνουν ενέργεια, ενώ σε συνδυασμό με την ανάλυση του αζώτου που ανιχνεύεται στα ούρα τους, μπορούν να καταλάβουν κατά πόσο πραγματοποιείται καύση λίπους, υδατανθράκων ή πρωτεΐνης.

Είδαν λοιπόν, ότι τα μέλη της ομάδας της νηστείας κατανάλωναν ενέργεια πιο αποδοτικά κατά τη διάρκεια του ύπνου τους συγκριτικά με όσους έτρωγαν κανονικά. Η μείωση ως προς τον βασικό μεταβολικό ρυθμό (BMP) τους – της ενέργειας δηλαδή που δαπανάται από τον οργανισμό για την λειτουργία των ζωτικών οργάνων – ήταν μεγαλύτερη από την αναμενόμενη, γεγονός που οδήγησε σε μια μέση απώλεια 9 κιλών ανά άτομο. Ωστόσο το σημαντικότερο εύρημα αφορούσε το γεγονός ότι η μείωση του μεταβολικού ρυθμού φάνηκε να συνδέεται με τη μείωση της οξειδωτικής φθοράς σε κύτταρα και ιστούς του οργανισμού, η οποία οφείλεται στην διαδικασία της γήρανσης.

Μικρότερο πιάτο, μεγαλύτερο προσδόκιμο;

Όπως ήταν φυσικό, η διάρκεια της μελέτης δεν ήταν τόσο μεγάλη ώστε να φανεί το κατά πόσο ο θερμιδικός περιορισμός είναι πράγματι ικανός να παρατείνει το προσδόκιμο του ανθρώπου. Κάτι τέτοιο απαιτεί δεκαετίες. Ωστόσο, κάποιοι ειδικοί πιστεύουν ότι τα συγκεκριμένα ευρήματα φέρνουν στο προσκήνιο δύο παλαιότερες θεωρίες γύρω από την αιώνια αναζήτηση του μυστικού της νεότητας: τη θεωρία του αργού μεταβολικού ρυθμού και την θεωρία της οξειδωτικής φθοράς. Η πρώτη υποστηρίζει ότι όσο πιο αργός είναι ο μεταβολικός ρυθμός ενός οργανισμού, τόσο μεγαλύτερο θα είναι το προσδόκιμο ζωής του. Η δεύτερη πάλι, βασίζεται στο ότι οι οργανισμοί γερνούν ακριβώς επειδή τα κύτταρα συσσωρεύουν ελεύθερες ρίζες με την πάροδο του χρόνου.

Κάποιοι ειδικοί δεν πιστεύουν ότι τέτοιου είδους θεωρίες κρύβουν κάποια αλήθεια. «Μπορεί κάποιος να έχει υπερβολικά χαμηλό μεταβολικό ρυθμό επειδή λιμοκτονεί» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Λουίτζι Φοντάνα, επικεφαλής της αντίστοιχης δοκιμής που έλαβε χώρα στο Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις. «Κάτι τέτοιο δεν τον κάνει βιοδείκτη μακροζωίας. Μπορεί κάποιος να λαμβάνει λιγότερες θερμίδες τρώγοντας μισό μπέργκερ και λίγες πατάτες. Αυτός ο άνθρωπος θα ζήσει περισσότερο; Όχι. Πιθανότατα θα πεθάνει εξαιτίας της κακής και ελλιπούς διατροφής του».

Από την πλευρά της, η δρ Λιάν Ρέντμαν, κύρια συγγραφέας της μελέτης CALERIE, εξηγεί ότι θα ήθελε να επαναλάβει τη μελέτη, προσθέτοντας στην ειδική διατροφή της πρώτης ομάδας τροφές πλούσιες σε αντιοξειδωτικές ουσίες, με στόχο τον περαιτέρω έλεγχο του οξειδωτικού στρες του οργανισμού ή ένα συμπλήρωμα ρεσβερατρόλης το οποίο μιμείται τον μηχανισμό πίσω από τον θερμιδικό περιορισμό.

«Η συγκεκριμένη μελέτη είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς θέτει το ερώτημα του κατά πόσο μπορούμε να επέμβουμε στον ανθρώπινο ρυθμό της γήρανσης» σχολιάζει στην επιθεώρηση «Nature» η δρ Ρόζαλιν Άντερσον από το Πανεπιστήμιο Ουισκόνσιν-Μάντισον, η οποία μελετά τον μηχανισμό της γήρανσης. Η ίδια είναι επικεφαλής μίας εκ των δύο μεγάλων ανεξάρτητων μελετών που αφορούν τον περιορισμό της θερμιδικής πρόσληψης σε μακάκους, ενώ είχε ξεκινήσει την ερευνητική της καριέρα μελετώντας την εν λόγω επίδραση στη μαγιά. «Τα τελευταία ευρήματα της μελέτης αποτελούν ακόμα πιο δυνατές ενδείξεις ότι ό,τι έχουμε μάθει μελετώντας άλλα ζώα ενδεχομένως να μπορεί να εφαρμοστεί και στον άνθρωπο».

Ωστόσο, η ίδια υποστηρίζει ότι λίγοι άνθρωποι θα ήταν πρόθυμοι να ακολουθήσουν μια τόσο αυστηρή διατροφή όπως αυτήν που ακολούθησαν οι συμμετέχοντες της κλινικής δοκιμής CALERIE. «H κατανόηση της βιολογίας γύρω από το πώς ο περιορισμός των θερμίδων παρατείνει τη ζωή, θα μπορούσε να μας προσφέρει λύσεις εύκολης παρέμβασης για την αντιμετώπιση διαφόρων νόσων που σχετίζονται με το γήρας».

Και αν όλα αυτά ισχύουν και αποδειχθεί ότι πραγματικά μέσω της νηστείας μπορούμε να κερδίσουμε πολύτιμα χρόνια υγιούς ζωής, πόσο διατεθειμένοι θα ήμασταν άραγε να απαρνηθούμε τις μικρές γαστριμαργικές απολαύσεις της ζωής και να ακολουθήσουμε ένα πρόγραμμα αιώνιας νηστείας;

Το γεγονός αυτό προβληματίζει και τους ειδικούς, οι οποίοι εξετάζουν ποια θα ήταν η επίδραση της «νηστείας» ακόμα και αν γινόταν λίγες μέρες τον μήνα. Δοκιμές σε ποντίκια έχουν δείξει ότι η διακεκομμένη νηστεία είναι το ίδιο ευεργετική με τον  συνεχή θερμιδικό περιορισμό, ενώ φάνηκε χαρίζει σε ηλικιωμένα τρωκτικά προστασία από την εμφάνιση διαβήτη και νευροεκφυλιστικών νόσων.  «Νομίζω ότι ίσως εκεί βρίσκεται και το “κλειδί” προκειμένου να έχει κανείς όλα τα οφέλη, χωρίς να χρειάζεται να ακολουθεί διαρκώς μια αυστηρή δίαιτα» αναφέρει ο γεροντολόγος δρ Ουόλτερ Λόνγκο από το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια, στο Λος Άντζελες, ο οποίος μελετά την επίδραση του θερμιδικού περιορισμού σχετικά με την εμφάνιση διαφόρων διαταραχών.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News