Γιατί κάποιοι έχουν την τάση να είναι καλοί για τους άλλους ακόμη και όταν αυτό έχει για κείνους προσωπικό κόστος, ενώ ορισμένοι υπολογίζουν μoναχά τον εαυτό τους; Οι ψυχολόγοι του Πανεπιστημίου Γέιλ στις ΗΠΑ έφτιαξαν ένα μοντέλο που δείχνει πώς διαφορετικά άτομα αναπτύσσουν δύο εκ διαμέτρου αντίθετες στρατηγικές προκειμένου να συνεργαστούν με κάποιον. Κι ενώ μερικοί κλίνουν εμφανώς προς την ανιδιοτέλεια, άλλοι είναι επίμονα και σταθερά εγωιστές και φιλοτομαριστές.

Το μοντέλο αυτό, όπως επισημαίνει η Ολίβια Γκόλντχιλ στο Quartz, βασίζεται στη γνωστή θεωρία των παιγνίων και στην συμπεριφεριολογία. Στο «Δίλημμα του φυλακισμένου» (που θα παρακολουθήσετε στο βίντεο παρακάτω) οι παίκτες θα ωφεληθούν περισσότερο εάν δράσουν με γνώμονα αποκλειστικά το συμφέρον τους και αρνηθούν να συνεργαστούν με τον σύντροφό τους.

Η πλοκή προϋποθέτει να φανταστούμε ότι δύο άτομα της ίδιας συμμορίας είναι φυλακισμένα και πρέπει να αποφασίσουν αν θα προδώσουν το ένα το άλλο ή θα παραμείνουν σιωπηλά (εάν το ένα καταδώσει το άλλο αυτό που προδίδει θα ωφεληθεί, αν και τα δύο κρατήσουν το στόμα τους κλειστό θα ωφεληθούν και τα δύο).

Στη θεωρία των παιγνίων οι αποφάσεις που λαμβάνονται στηρίζονται αποκλειστικά στη λογική, όμως οι άνθρωποι δεν συμπεριφέρονται πάντοτε εκλογικευμένα. Ο επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας, οικονομικών, μάνατζμεντ και γνωστικών επιστημών Ντέιβιντ Ραντ και ο διδακτορικός φοιτητής ψυχολογίας Ανταμ Μπέαρ ενσωμάτωσαν στο μοντέλο τους τις θεωρίες της διαίσθησης, που επιτρέπουν στους παίκτες να αποφασίσουν ή στη βάση του ενστίκτου ή σ΄ εκείνην του εκλογικευμένου στοχασμού.

Στο μοντέλο τους υπάρχουν ποικίλα παιχνίδια που αφορούν το δίλημμα των φυλακισμένων. Ενώ ορισμένων η έκβαση δεν έχει επιπτώσεις, άλλα επιβάλλουν τιμωρίες σε κάποιον που αρνείται να συνεργαστεί με έναν δεδηλωμένα συνεργάσιμο σύντροφό τους.

Οι Ραντ και Μπέαρ ανακάλυψαν πως οι παίκτες που διεξήλθαν πολλά παιχνίδια με επιπτώσεις για τον εγωισμό τους έγιναν από ένστικτο συνεργάσιμοι, αν και θα μπορούσαν να παρακάμψουν το ένστικτό τους και να συμπεριφερθούν εγωιστικά σε περιπτώσεις που κάτι τέτοιο θα είχε νόημα γι΄ αυτούς να το κάνουν.

Ωστόσο, εκείνοι που έγιναν ενστικτωδώς εγωιστές ήταν σαφώς λιγότερο ευέλικτοι. Ακόμη και σε περιπτώσεις που η άρνηση να συνεργαστούν τιμωρείτο, ούτε και τότε θα διάλεγαν -αν και το είχαν σκεφτεί προηγουμένως ώριμα- να συνεργαστούν.

Στην αναφορά της ερευνάς τους οι δύο επιστήμονες επισημαίνουν μεταξύ των άλλων ότι: «Σε πολλά ανθρώπινα περιβάλλοντα ανακαλύψαμε ότι η εξέλιξη ευνόησε παίκτες οι οποίοι 1) πάντοτε πρόδωσαν διαισθητικά, ή 2) ήταν διαισθητικά προδιατεθειμένοι να συνεργαστούν αλλά όταν το σκέφτηκαν σοβαρά, στράφηκαν προς την προδοσία αν αυτό τους ευνοούσε να το πράξουν. Το μοντέλο μας δίνει μια ξεκάθαρη εξήγηση γιατί η σοβαρή σκέψη προωθεί την εγωιστική συμπεριφορά και όχι τη συνεργασία».

Ο Ραντ τονίζει πως το μοντέλο αυτό είναι μια μαθηματική προβολή της εξέλιξης του ανθρώπου, τόσο σε όρους βιολογικής εξέλιξης όσο και σε αντίστοιχους πολιτιστικής εξέλιξης και πως τα άτομα επιλέγουν να μιμηθούν την πιο αποτελεσματική τακτική. «Ποιος γύρω μου τα έχει καταφέρει; Θα ακολουθήσω κι εγώ την τακτική του» αποφαίνονται τελικά.

Και καθώς το μοντέλο αποδεικνύει με μαθηματική ακρίβεια ότι η ώριμη σκέψη δεν χρησιμεύει παρά για να υπονομεύσει τη συνεργασία, επιβεβαιώνει επίσης ότι το ανθρώπινο ένστικτο καθορίζεται από τις εμπειρίες του παρελθόντος.

Αυτό σημαίνει πως οι άνθρωποι που μεγάλωσαν σε οικογένειες όπου η ανιδιοτέλεια επιβραβευόταν πάντα, θα αναπτύξουν μια ενστικτώδη τάση για συνεργασία. Κατά την ίδια λογική, εταιρίες που δεν αποτρέπουν τους εργαζομένους τους από το να σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους θα έχουν ένα προσωπικό με πρόδηλο εγωισμό, ακόμη και στις περιπτώσεις εκείνες που η άρνηση της συνεργασίας είναι σαφώς βλαπτική τόσο για τους ίδιους όσο και για την εταιρία.

Αυτό αφορά τις σχέσεις μεταξύ φίλων, συναδέλφων και μελών της ίδιας οικογένειας, πρακτικά δηλαδή όλο το φάσμα των ανθρώπινων σχέσεων.

Διαπολιτισμικά κάτι τέτοιο σημαίνει πως όσοι μεγάλωσαν σε χώρες όπου η παρουσία του νόμου δεν ήταν ισχυρή θα αναπτύξουν ένα ένστικτο κατά της συνεργασίας. Για να καταλήξει ο Ραντ: «Αν συναντήσετε ένα ενστικτωδώς εγωιστικό άτομο, η σκέψη είναι απίθανο να το πείσει να συνεργαστεί. Αν όμως είστε εσείς αυτό το εγωιστικό άτομο, μπορείτε άνετα να φορτώσετε στη θεωρία της εξέλιξης την ελεεινή συμπεριφορά σας».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News