Στην «Οδύσσεια» ο Ομηρος μιλάει για μια μεγαλόνησο με 90 ανθούσες πόλεις, που τις κατοικούσαν «Ετεόκρητες» (γηγενείς Κρήτες), άρχοντες «θεϊκοί» Πελασγοί, Αχαιοί, Κύδωνες και «τριχάϊκες» (δασύτριχοι, αν θέλετε) Δωριείς. «Μια χώρα, μέσα στο πέλαγος το κρασάτο, περίσσια πλούσια, θαλασσόζωστη, πανώρια». Που τη διαφέντευε ο μυθικός Βασιλιάς Μίνωας, γιος του Δία και της Ευρώπης.

Αρχαίες πηγές μιλούν για έναν πολιτισμό, τον πρώτο στην Ευρώπη, που πήρε το όνομα του Μίνωα και άκμασε από το 3.000 έως το 1200 π.Χ., κυρίως στην Κεντρική και Ανατολική Κρήτη. Εναν πολιτισμό με εξαιρετικά εξελιγμένη και οργανωμένη αλιεία, πέρα από ναυτική εμπορική υπερδύναμη της εποχής. Μάρτυρες και οι απεικονίσεις των πολλών τύπων πλοίων του μινωικού πολιτισμού, ακόμη και αλιέων, σε αρχαιολογικά τεκμήρια, όπως τοιχογραφίες ή χρυσά στολίδια (π.χ. έναν σκάρο) από τον Λαβύρινθο της Κνωσού. Ή κάποια υπολείμματα ψαροφαγίας σε ένα τσουκάλι στο Ανάκτορο της Κνωσού.

Ομως, απτές αρχαιολογικές αποδείξεις για αυτή την οργανωμένη αλιεία δεν είχαμε αρκετές. Αν εξαιρέσουμε μερικά καλοφτιαγμένα αγκίστρια που βρέθηκαν στη σημερινή Γουρνιά και ένα καμάκι, που ήρθε στο φως στον Αγιο Ονούφριο, κοντά στη Φαιστό. Νέα ευρήματα στην Ανατολική Κρήτη έρχονται τα τελευταία χρόνια να πιστοποιήσουν εκείνο που μας παρέδωσαν οι αρχαίες πηγές.

Στη νήσο Χρυσή Λασιθίου, γνωστή και ως Γαϊδουρονήσι, αποκαλύφθηκαν –και ανακοινώθηκαν επίσημα– μάρτυρες αυτής της αρχαίας τέχνης, που στον μινωικό πολιτισμό είχε γνωρίσει ημέρες «τεχνολογικής» (αν μπορούμε να το πούμε έτσι) ακμής. Κοντά 3.500 χρόνια πριν.

Θα μου πείτε, κατά το ελληνοπρεπέστατο, πως όταν εμείς (ή, έστω, οι αρχαίοι Κρήτες) έχτιζαν περίλαμπρα παλάτια και είχαν «βιομηχανοποιήσει» την αλιεία τους, οι άλλοι μάζευαν ακόμη βελανίδια. Ας σκύψουμε λίγο πάνω από τα νέα ευρήματα και θα μπορέσουμε να αποτιμήσουμε ψύχραιμα και με αρχαιολογικά πλέον δεδομένα πόσο εξελιγμένοι ήταν οι μινωΐτες ψαράδες.

Στην νήσο Χρυσή, λοιπόν, νότια της Ιεράπετρας, με κάποιες από τις ωραιότερες παραλίες του Λιβυκού Πελάγους και κυρηγμένη ως προστατευόμενη περιοχή Natura 2000, αποκαλύφθηκε κατ’ αρχάς ένα οργανωμένο μινωικό εργαστήρι επεξεργασίας πορφύρας. Ξέρετε, το εσωτερικό του οστράκου Haustellum ή Bolinus brandaris και η οποία δίνει ανεξίτηλο βαθυκόκκινο χρώμα. Μιλάμε για τον αγκαθωτό στρόμπο, τον οποίο μπορεί εμείς να ανακαλύπτουμε σε αρκετές παραλίες και θάλασσες, αλλά θεωρούνταν είδος σπάνιο και πολύτιμο για τους αρχαίους, Μινωίτες αλιείς, καθώς από την επεξεργασία του προέκυπτε η χρωστική ουσία, που έδινε το ανεξίτηλο βαθυκόκκινο χρώμα (Πορφυρό της Τύρου, σε άλλη ονομασία) στα υφάσματα. Στις βασιλικές ή αυτοκρατορικές πορφύρες, δηλαδή. Των πορφυρογέννητων.

Ενα ολόκληρο στρώμα από πορφύρα, την οποία είχαν ψαρέψει αρχαίοι αλιείς και επεξεργάζονταν επιτόπου αρχαίοι τεχνίτες, βρέθηκε στο Γαϊδουρονήσι. Οχι πολύ μακριά από το Σίσι, στη βόρεια ακτή του Λασιθίου, όπου στις αρχές Οκτωβρίου (ανακοινώθηκε ότι) αποκαλύφθηκε τάφος με σχεδόν άθικτο σκελετό γυναίκας, που έφερε περιδέραιο από 15 χρυσές ψήφους (χάντρες) σε σχήμα ελαιόκαρπου και 15 μικρότερες, επίσης χρυσές. Μαζί με έναν χάλκινο καθρέφτη, με λαβή από ελεφαντοστούν, οστέινες και χάλκινες περόνες ενδυμασίας. Δείγματα του πλούτου των Μινωιτών πριν από περίπου 3.500 χρόνια.

«Το πλήθος των σπασμένων οστρέων πορφύρας που βρέθηκαν στα δωμάτια των κατοικιών αποδεικνύουν μια πρωιμότατη για τη Μεσόγειο βιοτεχνική παραγωγή της πορφυρής βαφής, η οποία αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια των πρώτων ανακτόρων της Κρήτης. Ο οικισμός είχε μια ανθηρή οικονομία, που φαίνεται από τα εξαιρετικής ποιότητας αντικείμενα τα οποία βρέθηκαν στις κατοικίες» αναφέρει η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού.

Οι ανασκαφές στη Χρυσή έφεραν στο φως υπολείμματα κτισμάτων μινωικού οικισμού και αντικειμένων, που κυρίως παραπέμπουν σε αλιείς, αλλά ακόμη και αρχαίες αλυκές για την συλλογή θαλασσινού αλατιού. Μάρτυρες, για την αρχαιολογική έρευνα μεταξύ 2008 και 2011, «ενδείξεων ανθρώπινης δραστηριότητας και κατοίκησης από την Εποχή του Χαλκού», άρα από το 3000 π.Χ. Εποχή ανάπτυξης από τον πρώτο και κραταιό αιγαιακό πολιτισμό μεταλλουργικών τεχνικών εξόρυξης του χαλκού από κοιτάσματα και ανάμειξής του με άλλα μέταλλα για τη δημιουργία ορείχαλκου.

Εξ ου και ο «θησαυρός των μετάλλων», που βρέθηκε σε δύο δωμάτια των κατοικιών. Μαζί με «θησαυρούς» από γυαλί και ημιπολύτιμους λίθους. «Ο πρώτος θησαυρός βρέθηκε το 2018 σε δωμάτιο που πιθανότατα χρησίμευε ως αποθηκευτικός χώρος: δύο τμήματα από χάλκινα τάλαντα, μια μάζα από σκωρίες και κοσμήματα, ήτοι χρυσό δαχτυλίδι, χρυσό βραχιόλι, 26 χρυσές χάντρες (δισκοειδείς, σφαιρικές και σε σχήμα πάπυρου), αργυρή χάντρα, 5 χάλκινες, σφενδόνη χάλκινου δαχτυλιδιού» σύμφωνα με τα επίσημα χείλη, από τη συστηματική ανασκαφή στη Χρυσή υπό τη διεύθυνση της προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου, Χρύσας Σοφιανού. Η οποία έφερε στο φως «ένα μεγάλο κτήριο με πολλά δωμάτια, το οποίο κατοικήθηκε χωρίς διακοπή στην Παλαιοανακτορική και Νεοανακτορική περίοδο, από τη Mεσομινωική IIB έως την Υστερομινωική IB περίοδο. (1800-1500 περίπου π.Χ.)».

Το 2019 συμπληρώθηκε ο «θησαυρός των μετάλλων», από τους μεγαλύτερους που έχουν αποκαλυφθεί στην Κρήτη: τάλαντα, ένα μεγάλο πριόνι και τρία αγγεία, όλα από χαλκό, συνολικού βάρους 68 κιλών. Μαζί κι ένα σπανιότατο – το δεύτερο στην Κρήτη – τάλαντο από κασσίτερο. Ολα τα ευρήματα, αρχαιολογική απόδειξη ότι «οι κάτοικοι του μεγάλου κτιρίου στην υστερομινωική περίοδο (περίπου 1500 π.Χ.) ανήκαν σε ένα ανώτερο κοινωνικό επίπεδο και είχαν μάλλον διοικητικό ρόλο στην κοινωνία της Χρυσής, ασχολούμενοι με τη διαχείριση της παραγωγής, την προώθηση προϊόντων και το εμπόριο της πορφύρας, την εισαγωγή ή την κυκλοφορία μετάλλων».

Να δείτε που κάποτε θα φτάσουμε και στο ομηρικό «χλαίναν πορφυρέην ούλην έχε δίος Οδυσσεύς». Για τον «θεϊκό» Οδυσσέα με την πορφυρή μπέρτα, τη διπλόφαρδη, που έκλεινε ψηλά με χρυσή περόνη που άνεμος τον έσπρωξε, κάτω, στην Κρήτη («τὸν Κρήτηνδε κατήγαγεν ἲς ἀνέμοιο»)…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News