Είναι μια από τις εκθέσεις που καιρό καρτερούμε, καθώς η αγάπη και ο θαυμασμός για τον πλούτο και τις χιλιάδες ιστορίες που αφηγούνται τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου στην Πατησίων είναι τεράστια, όχι μόνο από το ελληνικό αλλά και από το παγκόσμιο κοινό. Επί έναν ολόκληρο χρόνο συνεργάτες και υπάλληλοι του μουσείου ετοίμαζαν την έκθεση «Οδύσσειες» που θα εγκαινιαστεί τη Δευτέρα 3 Οκτωβρίου.

Ηταν και πάλι Δευτέρα, το 1866, όταν μπήκε ο πρώτος λίθος του μουσείου από τον Γεώργιο Α’, σε οικόπεδο που είχε δωρίσει η Ελένη Τοσίτσα. Τα αρχικά σχέδια των αρχιτεκτόνων Ludwig Lange και Παναγή Κάλκου στη συνέχεια δέχθηκαν την επιμέλεια του περίφημου αρχιτέκτονα Τσίλερ που είχε την ευθύνη για την τελική διαμόρφωση της πρόσοψης το 1889. Eίναι ένα μουσείο που έχει περάσει τις δικές του οδύσσειες συντηρώντας, φυλάσσοντας και αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τους μοναδικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς που κρύβει στα σπλάχνα του και εκτείνονται χρονικά από την έκτη χιλιετία προ Χριστού ως τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους.

Για το λόγο αυτό επελέγη και ο τίτλος «Οδύσσειες». Γιατί πρόθεση των διοργανωτών, όπως εξήγησε στη συνέντευξη Τύπου η διευθύντρια του μουσείου Μαρία Λαγογιάννη, ήταν να δημιουργηθεί ένα διαχρονικό αφήγημα που θα περιλαμβάνει ιστορίες ανθρώπινες και ηρωικές, ιστορίες προσωπικές και συλλογικές, γνωστές και άγνωστες. Εκατόν ενενήντα αντικείμενα έχουν αναλάβει να αφηγηθούν την ανθρώπινη περιπέτεια – όπως τόσο ιδανικά την εξέφρασε ο Ομηρος στο πρόσωπο του Οδυσσέα, αυτού του οικουμενικού ήρωα. Ταυτόχρονα στίχοι των Ελύτη, Σεφέρη, Ρίτσου, Καβάφη θα προβάλλονται σε ειδικές οθόνες και επιφάνειες επιχειρώντας να γεφυρώσουν την ιστορία των εκθεμάτων με το σήμερα. Μέγας Δωρητής της έκθεσης είναι το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, με τον υπουργό Πολιτισμού Αριστείδη Μπαλτά να ευχαριστεί θερμότατα το Ιδρυμα για αυτή τη δωρεά όπως και άλλες που έχει κάνει στον Πολιτισμό, αλλά και να επισημαίνει πως εξαιτίας της κρίσης το υπουργείο δεν μπορεί να υποστηρίξει περισσότερο το μουσείο. Ομως, «για τα υλικά στηριζόμαστε σε γενναιόδωρες προσφορές όπως αυτές του Ιδρύματος Νιάρχος. Αλλά είναι ντροπή να στηρίζεσαι στην ιδιωτική χορηγία για να κάνεις πράγματα που έχουν σχέση με τον Πολιτισμό και την Ιστορία ενός τόπου σαν την Ελλάδα… Θα έπρεπε να ντρεπόμαστε και λίγο που δεν έχουμε τα μέσα να αναδείξουμε τον πολιτισμό μας όπως του πρέπει» επεσήμανε ο υπουργός.

Η έκθεση χωρίζεται σε τρεις θεματικούς άξονες: Το Ταξίδι (παρουσιάζει τεκμήρια της αδιάκοπης αναζήτησης του ανθρώπου για πρώτες ύλες, γνώσεις και ιδέες). Οι Ιθάκες (εμπνευσμένες από τον νόστο του Οδυσσέα που αφιερώνονται στις πατρίδες όλων των ανθρώπων). Η Εξοδος (έργα συμβολικά υποδηλώνουν τα ανώτερα επιτεύγματα του ανθρώπινου πνεύματος καλώντας τον καθένα από εμάς να παραλάβει τη σκυτάλη της δημιουργίας). Η σύλληψη είναι εξαιρετική, έξυπνη, ευέλικτη δεδομένου του μικρού χώρου στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων και του ωκεανού αρχαίων και ιστοριών που έχει να αφηγηθεί το Μουσείο. Η επιλογή των ίδιων των έργων (παρακάτω θα διαβάσετε ενδεικτικά ποια αριστουργήματα συμμετέχουν) εξαιρετική. Όμως η εφαρμογή, η παρουσίαση, αυτό που σε υποδέχεται μπαίνοντας στο χώρο της έκθεσης σχεδόν αντιστρέφει την προσδοκία και την ομορφιά των εκθεμάτων.

Βρεθήκαμε στην κεντρική μακρόστενη αίθουσα που ήταν ντυμένη με σκούρο μπλε χρώμα (σαν βυθός θάλασσας) πάνω στην οποία ειδικές προβολές δημιουργούσαν την αίσθηση του παφλασμού, των κυμάτων. Κύματα που εκκωφαντικά ακούγονται να σκάνε μέσα στην αίθουσα, μαζί τον ήχο του ξύλου των καραβιών που τρίζει, που κάνει κρότο καθώς παλεύει με τα κύματα, ή ήρεμα πλοηγείται κάτω από τον ήλιο. Το φως γύρω σου περιστρέφεται, ο ήχος δυναμώνει, δεν ακούς καλά τον διπλανό σου και αρχίζεις να πλοηγείσαι στην αίθουσα, στην πρώτο ενότητα για το Ταξίδι, όπου τα εκθέματα έχουν τοποθετηθεί πάνω σε μια μεγάλη… τριήρη φτιαγμένη από πλέξιγκλας με όρθιες επιφάνειες σαν ιστία να χρησιμεύουν για ανάδειξη κάποιων έργων ή σαν κουρτίνες που χωρίζουν το ένα  έργο από το άλλο.

Σκύβεις για να θαυμάσεις τα εκθέματα και νιώθεις τον ήχο να γεμίζει το κεφάλι σου. Βλέπεις την άρτια απλότητα, τον μινιμαλισμό των γραμμών και την απόλυτη απουσία του περιττού που χαρακτηρίζουν τα έργα, μέσα σε ένα περιβάλλον που μοιάζει να προσπαθεί να σου επιβληθεί με κάθε τρόπο. Είναι κατανοητή και λογική η σύλληψη της δημιουργίας μιας ατμόσφαιρας ταξιδιού στον επισκέπτη, όμως το αποτέλεσμα είναι σχεδόν ανατρεπτικό. Υπήρξαν στιγμές που σχεδόν ήθελα να έχω ωτασπίδες μαζί μου καθώς έσκυβα να δω το θραύσμα νεολιθικού αγγείου όπου υπάρχει μια πολύ πρώιμη απεικόνιση της ανθρώπινης μορφής δηλωτικής της ανάγκης για έκφραση και επικοινωνία, τα κοσμήματα από κεχριμπάρι της Βαλτικής, τα εξωτικά ρυτά από κέλυφος αυγού στρουθοκαμήλου.

Η τριήρης τελειώνει αντικρίζοντας ένα ιδιαίτερο χάλκινο αγαλμάτιο. Είναι ο κοσμοσείστης Ποσειδώνας που χρονολογείται γύρω στο 480 π.Χ. και βρέθηκε στη θαλάσσια περιοχή της Λιβαδόστρας Βοιωτίας. Υπέροχο γλυπτό που όσο παρουσιαζόταν στην κεντρική αίθουσα με τη μόνιμη συλλογή ελάχιστοι στέκονταν μπροστά του. Πέρασε από τα έμπειρα χέρια των πολύτιμων συντηρητών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και στάθηκε στην κορυφή της αίθουσας, κάτω από τον μαύρο ουρανό που φέρει τα σημάδια των αστερισμών και μπροστά από ένα μεγάλο μπλε σκούρο κοίλωμα (το Ίδρυμα Ευγενίδη προσέφερε τον εξοπλισμό και την εφαρμογή του έναστρου ουρανού με τους αστερισμούς που αντίκριζε ο Οδυσσέας κατά το ταξίδι της επιστροφής στην Ιθάκη από το νησί της Καλυψούς).  Το φως που κινείται στο βάθος θυμίζοντας εφέ ντισκόμπαλας σε λευκό χρώμα τον διαπερνά και όσο και αν θες να σταθείς μπροστά του και να τον θαυμάσεις, με τον θρυμματισμένο ώμο, το μειδίαμα, τις πυκνές μικρές μπούκλες, βιάζεσαι να περάσεις στην επόμενη αίθουσα που ο ήχος χαμηλώνει και ο φωτισμός αλλάζει.

Και μετά είναι η σειρά της ενότητας Ιθάκες.  Σε υποδέχεται με μια εικόνα δυνατή, εικόνα δέους: ο ώριμος, γενειοφόρος Οδυσσέας από το πρώτο μισό του 1^ου αιώνα π.Χ, φθαρμένος από την αλμύρα της θάλασσας των Αντικυθήρων.  Στη μέση της αίθουσας μια νησίδα φέρει το τοπίο των νησιών στο χώρο, φιλοξενώντας πλήθος αγγείων που φέρουν πάνω τους αποτυπώσεις από άνθη κρόκου, στάχυα κριθαριού, κλαδιά ελιάς, δελφίνια, ψυχανθή…  Στους τοίχους αναπτύσσονται οι έννοιες της θρησκείας, της ηγεμονίας, του πολέμου, της πολιτείας, των πόρων.

Λίγο πριν μπει ο επισκέπτης στη σκοτεινή αίθουσα του Ερωτα, σε μια γωνιά, στριμωγμένα εκθέματα, προτομές και ξαφνικά πλάι σε αυτές τις μαρμάρινες δημιουργίες ένα κοστούμι του Οιδίποδα Τύραννου του Γιάννη Μετζικώφ από το Εθνικό Θέατρο. Η αίθουσα αμέσως μετά, αφιερωμένη στον Ερωτα, είναι ίσως η ωραιότερη. Το σύμπλεγμα της Αφροδίτης, του Πάνα και του φτερωτού Ερμού που χρονολογείται στο 100 π.Χ. και προέρχεται από τη Δήλο στέκεται μπροστά από τον μαύρο τοίχο. Και όμως και εδώ έρχεται η ανθρώπινη παρέμβαση να μπει ανάμεσα στο δέος και στο μάτι του θεατή. Υπερφωτισμένο – σχεδόν «καίγονται», δεν διακρίνονται κάποιες λεπτομέρειες- ενώ στο βάθος εμφανίζονται μέσω προβολών πουλιά να πετούν και να τιτιβίζουν.

Πανέμορφες δημιουργίες που αφηγούνται μοναδικές ιστορίες και μόνο που τις κοιτάζεις, χωρίς φτιασίδια, που δεν χρειάζονται το περιττό, το επιβεβλημένο που στέκεται πάνω τους σε αυτή την έκθεση. Σκύβοντας να δω το αριστουργηματικό θραύσμα ερυθρόμορφης κύλικας από την Ακρόπολη με τη στιγμή του ερωτικού φιλιού ενός άνδρα και μιας νέας, ένιωσα το δέος και το κάλλος. Μέχρι να σηκώσω το κεφάλι και να προχωρήσω ξανά προς το βάθος της αίθουσας. Στην Εξοδο. Στο τέλος του ταξιδιού.

Τι ωραία ιδέα: εκεί στέκεται για τον αποχαιρετισμό το άγαλμα ενός νέου αθλητή που περνάει στο κεφάλι του την κορδέλα της νίκης. Μοναδικός συμβολισμός σε μια στιγμή που τον έχουμε ανάγκη. Και παραδίπλα το μικρό χάλκινο ειδώλιο του Δία Κεραύνειου (πνιγμένο σε καπνό και στίχους), που σύμφωνα με το σημείωμα των επιμελητών «σαν να μας προτρέπει μαζί με τον Οδυσσέα Ελύτη να παραλάβουμε από τα χέρια του τον κεραυνό». Είναι εμφανής η προσπάθεια των συντελεστών της έκθεσης να παρακινήσουν τον επισκέπτη να αισθανθεί τις δονήσεις του αφηγήματος που έστησαν, να νιώσουν συναισθήματα, να ακούσουν τους στίχους των δικών τους ποιητών, να έχουν μια βιωματική εμπειρία. Όμως όταν έχεις τέτοια αριστουργήματα δεν χρειάζεται να προσπαθήσεις πολύ για να το πετύχεις. Γιατί τότε, με το περιττό, με την υπερβολή χάνεις τον στόχο και βάζεις εμπόδια στη σχέση θεατή και εκθέματος.

Βγαίνοντας στο φως της Πατησίων με έναν ελαφρύ πονοκέφαλο, δεν μπορούσα να μην αναλογιστώ πόσο σημαντικά, όμορφα είναι τα εκθέματα που είδα. Που προσπάθησα, πάλεψα να δω.

Info:
Η έκθεση έχει ετήσια διάρκεια και εγκαινιάζεται στις 3 Οκτωβρίου (μόνο με πρόσκληση αυτή τη βραδιά)
Μέγας Δωρητής είναι το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Ωρες λειτουργίας (θερινό ωράριο ως 31/10): Δευτέρα-Κυριακή 08:00-20:00
Διεύθυνση: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Πατησίων 44

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News