Ένας πόλεμος, ακόμη και στα χαρτιά (ή στις επιστολές), κάνει – τουλάχιστον – θόρυβο. Πόσω μάλλον ένας πόλεμος για το πιο μπερδεμένο και το πιο οικονομικό κομμάτι του εγχώριου πολιτισμού: τα πνευματικά δικαιώματα του ελληνικού τραγουδιού. Που αφορά κάπου 14.500 συνθέτες και στιχουργούς (και τους κληρονόμους όσων έχουν φύγει). Και για να είμαστε πιο σαφείς: δεν αφορά τους τραγουδιστές, αν δεν είναι οι ίδιοι (όπως ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Δήμητρα Γαλάνη, η Χάρις Αλεξίου ή ο Γιάννης Πάριος, φερ’ ειπείν) ταυτοχρόνως και δημιουργοί, ήτοι συνθέτες και στιχουργοί.

Λίγο ως πολύ όλοι ακούσαμε ή διαβάσαμε για τις κινητοποιήσεις των καλλιτεχνών, για την κόντρα με το υπουργείο Πολιτισμού περί το «γράμμα του νόμου», για τις ανοιχτές επιστολές της οικογένειας του Θάνου Μικρούτσικου, αλλά και εκείνης του Μάριου Τόκα και του Θόδωρου Δερβενιώτη (προς τον Πρωθυπουργό), που ζητούσαν να δοθεί επιτέλους άδεια για να συσταθεί το όργανο συλλογής και διανομής πνευματικών δικαιωμάτων στους δημιουργούς. Αλλά και για την απαντητική επιστολή της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη.

Πολλοί άκουσαν ή διάβασαν, λίγοι έως ελάχιστοι είναι το πιθανότερο ότι κατάλαβαν τελικά (εκτός των ίδιων των δημιουργών). Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να ξετυλίξουμε σιγά σιγά αυτό το μπερδεμένο κουβάρι. Που άρχισε να τυλίγεται το 1920 (ναι, το 1920) με τον νόμο 2387 ο οποίος για πρώτη φορά έβαζε στα ελληνικά νομικά πράγματα τον όρο «πνευματικά δικαιώματα». Και που γέννησε, δέκα χρόνια μετά, την αμαρτωλή – όπως αποδείχτηκε τελικά το 2017 – «ΑΕΠΙ – Ελληνική Εταιρεία προς Προστασίαν της Πνευματικής Ιδιοκτησίας ΑΕ».

Καταρχάς, ας μιλήσουμε για το «μάρμαρο». Για τι ποσά υπέρ πνευματικών δικαιωμάτων μιλάμε.

Οι ίδιοι οι συνασπισμένοι δημιουργοί του τραγουδιού εξηγούν ότι, μόνον το 2016, είχε συλλεγεί ποσό της τάξης των 22 εκατ. ευρώ υπέρ των δημιουργών. Ο δε έλεγχος διαχείρισης στην αμαρτωλή ΑΕΠΙ έδειξε, όπως μου εξήγησε ο Κώστας Καλδάρας (δημιουργός ο ίδιος και εκπρόσωπος και του τεράστιου έργου του πατέρα του, του λαϊκού βάρδου Απόστολου Καλδάρα), ότι μόνον στην περίοδο 2010-2014 «είχαν εισπραχθεί από την ΑΕΠΙ και δεν αποδόθηκαν κάπου 140 εκατ. ευρώ» στους χιλιάδες δικαιούχους δημιουργούς.

Μαζί με τις αποκαλύψεις, το 2017, ότι μόνον ο διευθύνων σύμβουλος της ΑΕΠΙ εισέπραξε το 2011 μισθό 635.565 ευρώ και μόνον την περίοδο 2011 – 2014 τα μέλη του δ.σ. και συγγενείς τους πήραν αμοιβές 7,4 εκατ. ευρώ, ενώ το 2014 η ΑΕΠΙ εμφάνιζε εισπραχθέντα και αδιανέμητα δικαιώματα 42,5 εκατ. ευρώ, έφτασε να ασκηθεί «στους μετόχους και μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου ποινική δίωξη για επτά κακουργήματα». Και να φανταστεί κάποιος ότι πολλές από τις οικογένειες των δημιουργών ζούσαν μόνον από αυτά τα δικαιώματα.

Βήμα δεύτερο (για την κατανόηση του θέματος): Πώς και από που εισπράττονται τα πνευματικά δικαιώματα; Από νυχτερινά κέντρα, ταβέρνες με μουσική, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς, μπαρ, καφετέριες, εστιατόρια, ξενοδοχεία κ.ά. Ακόμη και για… ασανσέρ ή καταστήματα που παίζουν μουσική, η οποία έχει πνευματικά δικαιώματα.

Τα τελευταία χρόνια δικαιώματα ζητούνταν ακόμη και από περίπτερα, στα οποία έπαιζε ένα ραδιόφωνο, ή από κομμωτήρια όπου έπαιζε μια τηλεόραση ή ένα CD, φερ’ ειπείν. Αν και αυτά τα τελευταία καταγγέλθηκαν ως καταχρηστικά από πολλούς «υπόχρεους» κατά την ΑΕΠΙ και έφτασαν στα δικαστήρια.

Αλγόριθμοι και καθορισμένα ποσοστά ή φιξ ποσά καταδείκνυαν το ύψος της κατά περίπτωση υποχρέωσης σε πνευματικά δικαιώματα. Αυτό όμως δεν συνέβαινε για όλους τους «υπόχρεους», τους οποίους «κυνηγούσαν» οι 160 υπάλληλοι της ΑΕΠΙ. Όπως δήλωνε το Φεβρουάριο του 2017 ο αξέχαστος Θάνος Μικρούτσικος, «η ΑΕΠΙ έκανε 4.000 δίκες για να μπορέσει να πάρει κάποια χρήματα από τους χρήστες της μουσικής μας. Οι πρώτοι ένοχοι είναι τα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια που δεν πλήρωναν ποτέ. Σπάνια πλήρωναν».

Στις χαραμάδες του πεπαλαιωμένου νόμου πολλά μπορούσαν να συμβούν και πολλά δικαιώματα μπορούσαν να «χαθούν», όπως απέδειξε την ίδια χρονιά ο διαχειριστικός έλεγχος στον συλλογικό οργανισμό είσπραξης και διανομής (με αντίστοιχο αλγόριθμο) πνευματικών δικαιωμάτων, την ΑΕΠΙ. Που έφτασε στην διάλυσή της και την παραπομπή για κακουργήματα των υπευθύνων της.

Ένας νέος νόμος, επί ΣΥΡΙΖΑ, ο 4481/2017, τον οποίο η νέα ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού χαρακτηρίζει ως «άθλιο μόρφωμα», δεν έβαλε, όσο προαναγγέλθηκε, τα πράγματα σε τάξη. Και δεν απέτρεψε τον πόλεμο.

Για να μην χαθούν στις… χαραμάδες τα πολύτιμα, ιστορικά ρεπερτόρια του ελληνικού τραγουδιού (διότι αυτά είναι το κυρίως «μάρμαρο»), ένας μεταβατικός οργανισμός, η Ειδική Υπηρεσία Έκτακτης Διαχείρισης Δικαιωμάτων (ΕΥΕΔ) συστάθηκε προσωρινά για να τα στεγάσει. Και για να συνεχίσει να εισπράττει υπέρ των δημιουργών, κάποιοι από τους οποίους είχαν φτάσει να πένονται, σύμφωνα με τον Κώστα Καλδάρα και άλλους καλλιτέχνες. Μια έκτακτη υπηρεσία η δράση της οποίας, τύποις, λήγει στα τέλη Μαΐου του 2020.

Από τα τέλη Μαΐου του 2019 συνασπίστηκαν σε ένα νέο συλλογικό όργανο υπό τον τίτλο ΕΔΕΜ ή, Ένωση Δικαιούχων Έργων Μουσικής πολλοί από τους «ισχυρότερους» δημιουργούς (όπως είπαμε: συνθέτες και στιχουργούς, από τον Θάνο Μικρούτσικο, τον Σταύρο Ξαρχάκο και το Δήμο Μούτση έως τον Σταμάτη Κραουνάκη και το Διονύση Σαββόπουλο, αλλά και οι κληρονόμοι ισχυρών ονομάτων του ρεπερτορίου, όπως του Βασίλη Τσιτσάνη, του Γιώργου Ζαμπέτα κ.ά.). Η μεταβατική ΕΥΕΔ ενσωμάτωσε, στο μεταξύ, δημιουργούς του συνασπισμού «Ασμα 450+ Πρωτοβουλία δημιουργών και κληρονόμων» και, αργότερα, κάποιους (όπως ο Φοίβος Τασσόπουλος των σουξέ, ο Ηλίας Φιλίππου κ.ά.) από τον άλλο Οργανισμό Συλλογικής Διαχείρισης δημιουργών υπό τον τίτλο «Αυτοδιαχείριση» (υπό τον Γιάννη Γλέζο), που κράτησε δική του ρότα.

Το υπουργείο Πολιτισμού υποστηρίζει από την πλευρά του ότι ναι μεν η ΕΔΕΜ αφορά τον μεγαλύτερο όγκο του ελληνικού τραγουδιστικού ρεπερτορίου, αλλά «στεγάζει» ακόμη μόνον τα 259 ιδρυτικά μέλη, ενώ από την πλευρά της ΕΔΕΜ ο Κώστας Καλδάρας μου εξηγεί ότι είναι ήδη 2.000 και πάνω και, όταν δοθεί η άδεια, θα μπορέσουν να μεταφερθούν από την προσωρινή ΕΥΕΔ και οι περισσότεροι από τους κοντά 14.500 που είχε στα κιτάπια της η ΑΕΠΙ. Σχεδόν το σύνολο, δηλαδή, του ελληνικού τραγουδιστικού ρεπερτορίου.

Η άδεια της ΕΔΕΜ, ώστε να γίνει πλέον εφικτή η συλλογή δικαιωμάτων με βάση τον ελληνικό και το κοινοτικό νόμο και η διανομή στους δημιουργούς, είναι το επίμαχο. Από την πλευρά του το υπουργείο Πολιτισμού και στην απαντητική επιστολή της προς την οικογένεια του Θάνου Μικρούτσικου η υπουργός Λίνα Μενδώνη, υποστηρίζουν ότι για να δοθεί αυτή η άδεια θα πρέπει να υπάρξει μελέτη βιωσιμότητας (business plan) για τον νέο συλλογικό οργανισμό των δημιουργών. Προσθέτοντας ότι έχει ζητηθεί ήδη από την ΕΔΕΜ, από τον Ιούλιο και τον Οκτώβριο του 2019 ακόμη, αλλά δεν έχει εκπονηθεί ώστε «να κινηθεί στο πλάισιο της νομιμότητας».

Αν και η πλευρά των συνασπισμένων καλλιτεχνών υποστηρίζει ότι τα ίδια τα «βαριά» ρεπερτόρια είναι το ατού βιωσιμότητας της ΕΔΕΜ, παρόλα αυτά ανακοίνωσε ότι προ ημερών ανέθεσε την σχετική έκθεση στην Deloitte Greece.

Για την υπογραφή αυτής ακριβώς της άδειας, που ζητούν οι δημιουργοί του τραγουδιού, έχει ξεσπάσει ο πόλεμος που… ακούμε. Όταν πλέον θα εκπονηθεί η μελέτη, δεν φαίνεται ότι θα μπορεί να υπάρξει άλλο πρόσκομμα για την μη υπογραφή από το υπουργείο. Το οποίο από την πλευρά του υποστήριζε ότι στο ταμείο του νέου οργανισμού των δημιουργών δεν υπάρχουν παρά «μόνον 9.500 ευρώ».

Ο Κώστας Καλδάρας, από την πλευρά των δημιουργών, μου έδωσε ένα οικονομικό δείγμα: Μόνον το τελευταίο διάστημα η ΕΥΕΔ παρακράτησε το 20% των εισπραχθέντων δικαιωμάτων, ήτοι 1.300.000 ευρώ, για τα λειτουργικά της έξοδα και αποδόθηκαν 2,5 εκατ. ευρώ φόροι στο κράτος. Που σημαίνει ότι μόνον για το τελευταίο διάστημα μιλάμε αναλογικά για δικαιώματα της τάξης των 11 εκατ. ευρώ, από τα οποία – κατά τον ίδιο – «έχει μείνει στην μπάντα 1,5 εκατ. ευρώ».

Βέβαια, η διανομή 2,7 εκατ. ευρώ σε δικαιώματα, που ήταν να γίνει το Δεκέμβριο, κατά τον Κώστα Καλδάρα πάντα, καθυστέρησε και πάει για το Φεβρουάριο, καθώς το υπουργείο καθυστέρησε να ορίσει επίτροπο που θα έβαζε την υπογραφή.

Το πολεμικό τοπίο ήρθαν, στο μεταξύ, να αναστατώσουν και οι γνωστοποιήσεις από το υπουργείο Πολιτισμού, «με βάση αυστηρές προϋποθέσεις που θέτει για την σύστασή τους το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο και το ενωσιακό δίκαιο», όπως ανέφερε στην επιστολή της η υπουργός Λίνα Μενδώνη, δύο ιδιωτικών Ανεξάρτητων Οντοτήτων Διαχείρισης δικαιωμάτων ή ΑΟΔ. Στις οποίες οι δημιουργοί θεωρούν ότι δόθηκε άδεια – και δεν έγινε απλή τυπική γνωστοποίηση, κατά το νόμο – ενώ δεν δίνεται στο συλλογικό όργανο των δημιουργών.

Κατά της μίας από αυτές κατέθεσε δε, μόλις, στο Συμβούλιο της Επικρατείας «την πρώτη αίτηση ακύρωσης της διαπιστωτικής πράξεως υποβολής των απαιτούμενων κατά νόμο στοιχείων» η «Αυτοδιαχείριση». Ο λόγος για την «IP HUB Α.Ε., υπό την αιγίδα των Δημήτρη Μάρη (σσ: του ιντερνετικού ομίλου 24Media και του «Στοίχημα») και Κωνσταντίνου Νανόπουλου».

Οι ιδιωτικές ΑΟΔ μπορούν να προσελκύουν δημιουργούς, υπέρ των οποίων να συλλέγουν και να διανέμουν δικαιώματα. Η δε μη αδειοδότηση της συλλογικής των δημιουργών ΕΔΕΜ θα μπορούσε να στρέψει πολλούς δημιουργούς σε αυτές τις ιδιωτικές «οντότητες». Και όσο θόλωναν τα περιγράμματα των «εχθρών» σε αυτόν τον πόλεμο, στα χαρτιά, οι δύο πλευρές, υπουργείο Πολιτισμού και δημιουργοί δεν απέφυγαν να βάλουν, κατά την δική τους εκδοχή ο καθένας, και κομματικές σημαίες.

Από το υπουργείο Πολιτισμού θεωρείται ότι η πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ ξεσηκώνει τους δημιουργούς. Αν και οι δημιουργοί απαντούν ότι όλοι είναι ενωμένοι και η νέα κυβέρνηση βάζει τα εμπόδια στην αδειοδότηση της ΕΔΕΜ, παρά τις προεκλογικές δεσμεύσεις του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη να λυθεί οριστικά το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων.

Όμως, υπάρχει μία ακόμη πτυχή, διεθνής, στο ζήτημα: ήδη δύο μεγάλοι πολυεθνικοί οργανισμοί (και) συλλογής και διανομής πνευματικών δικαιωμάτων, η Warner και η Universal, που κατά τον Κώστα Καλδάρα «έχουν το 50% του ξένου ρεπερτορίου που ακούγεται στην Ελλάδα», είναι συντεταγμένοι ήδη με την ΕΔΕΜ. Πράγμα, που κατά τους δημιουργούς, ενισχύει το επιχείρημά τους ότι «τα ίδια τα ρεπερτόρια αποδεικνύουν τη βιωσιμότητα». Το κυριότερο; Όταν αδειοδοτηθεί η ΕΔΕΜ θα έχει το δικαίωμα να συνάψει συμβόλαια και με άλλους ξένους οργανισμούς διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων, αυξάνοντας και την επιρροή και την εισροή ποσών. «Όπως ορίζει ο παγκόσμιος οργανισμός που εκπροσωπεί τους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης δημιουργών, CISAC, τα συμβόλαια δεν μπορούν να συναφθούν με ιδιωτικές εταιρείες», προσθέτει ο Κώστας Καλδάρας από την πλευρά των δημιουργών. Καταδεικνύοντας και πάλι την γνωστοποίηση από το υπουργείο Πολιτισμού των δύο ιδιωτικών ΑΟΔ, που μπήκαν «στο μάτι» των συνασπισμένων δημιουργών του ελληνικού τραγουδιού και έριξαν λάδι στην φωτιά του πολέμου. Κάτι που επισήμανε, σχεδόν σαν σύνθημα, και ο Σταύρος Ξαρχάκος: Φτιάξτε έναν, κοινό, οργανισμό συλλογικής διαχείρισης.

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News