Οταν η Φόρτι Μπαρόκας ήταν μικρό κορίτσι, τη δεκαετία του ’50, ζούσε σε μια κλειστή εβραϊκή κοινότητα, στα καλντερίμια του Πέρα, της πιο κοσμοπολίτικης και λαμπερής συνοικίας της Κωνσταντινούπολης.

Στην Πόλη συνυπήρχαν τότε ειρηνικά όλοι οι λαοί, στους δρόμους άκουγες συχνότερα άλλες γλώσσες παρά τουρκικά: ελληνικά, γαλλικά, αρμενικά και λαντίνο, τα ισπανοεβραϊκό μείγμα που μιλούσαν οι Σεφαραδίτες Εβραίοι της Κωνσταντινούπολης (και της Θεσσαλονίκης), δηλαδή αυτοί που κατάγονταν από την Ιβηρική Χερσόνησο, από όπου είχαν εκδιωχθεί οι πρόγονοί τους, τον 15ο αιώνα.

Ομως, λίγα χρόνια ήταν αρκετά, και τα Σεπτεμβριανά του ’55, που είχαν στόχο κυρίως τους Ελληνες, αλλά και τους Εβραίους και τους Αρμένιους, για να χαθεί για πάντα αυτό το κομμάτι της Κωνσταντινούπολης.

Οι λιγοστοί Εβραίοι που απέμειναν φρόντισαν να εξαφανιστούν μέσα στο πλήθος και να μην ξεχωρίζουν, από φόβο μη γίνουν πάλι στόχος των εθνικόφρονων μουσουλμάνων. Τόσο, που οι περισσότεροι Τούρκοι δεν γνωρίζουν πια πως κάποτε ζούσαν δεκάδες χιλιάδες στην Κωνσταντινούπολη και σήμερα έχουν απομείνει 15.000 σε όλη την Τουρκία.

Χρειάστηκε να γυριστεί μία σειρά του Netflix και να γίνει επιτυχία, όπως γράφουν οι Times, «για να έρθει στο φως η ιστορία τους».

Η σειρά ονομάζεται «The Club», είναι τουρκική και διαδραματίζεται στην εβραϊκή κοινότητα του Πέρα, τη δεκαετία του ’50. Ξεκίνησε να προβάλλεται στα τέλη του ’21 και μόλις κυκλοφόρησαν τέσσερα καινούργια επεισόδια.

Η σειρά είναι η αιτία που πολλοί σύγχρονοι Τούρκοι μαθαίνουν για αυτό το παρελθόν της Κωνσταντινούπολης, τις διακρίσεις και τους διωγμούς εναντίον των Εβραίων στα μέσα του 20ύ αιώνα.

Οι Σεφαραδίτες Εβραίοι που απομένουν παλεύουν να κρατήσουν ζωντανή την κοινότητά τους, και  συνεχίζουν πηγαίνουν στις συναγωγές τους, αλλά με μεγάλο φόβο και αυξημένα μέτρα ασφαλείας, καθώς το 2003 σκοτώθηκαν 30 άτομα σε βομβιστικές επιθέσεις εναντίον συναγωγών.

Γύρω από τη Μεγάλη Οδό του Πέρα, που πλέον ονομάζεται Ιστικλάλ Τζαντεσί, ο κύριος εμπορικός δρόμος της Πόλης, διατηρούνται απομεινάρια των πολιτισμών που χάθηκαν, όπως οι εβραϊκές, ελληνικές και αρμένικες επιγραφές σε παλιά κτίρια.

Η Μπαρόκας σήμερα είναι 73 ετών και εξακολουθεί να ζει στην Κωνσταντινούπολη. Είναι μία από τους δεκάδες Σεφαραδίτες Εβραίους που βοήθησαν στη δημιουργία της τηλεοπτικής σειράς, τόσο στον διάλογο όσο και με την παρουσία τους ως κομπάρσοι σε σκηνές θρησκευτικών εορτασμών εκείνης της εποχής.

Το 2019, η Μπαρόκας δίδαξε τα λαντίνο και τα εβραϊκά σε τούρκους ηθοποιούς της σειράς. Ομως, από φόβο, δεν δίδαξε ποτέ τις γλώσσες της στα παιδιά της.

«Σκοτώσαμε τις γλώσσες μας και τώρα προσπαθούμε να τις αναβιώσουμε», είπε και τόνισε ότι έχει μετανιώσει που δεν τις έμαθε στα παιδιά της. «Αλλά δεν υπάρχει επιστροφή».

Ο Κενάν Κρουζ Τσίλι, ερευνητής για την τουρκοεβραϊκή κοινότητα, είπε στους Times: «Δεν ξέρουν πολλοί ότι υπάρχει αυτή η τοπική εβραϊκή κοινότητα. Δυστυχώς, στην πλειονότητά τους οι Τούρκοι δεν έχουν ιδέα, ιδίως οι νεότεροι, που δεν μεγάλωσαν σε πόλεις όπου υπήρχαν εβραϊκοί πληθυσμοί».

Η Κάρεν Γκέρσον Σαρόν είναι διευθύντρια του Σεφαραδίτικου Κέντρου της Κωνσταντινούπολης και έχει προσπαθήσει για χρόνια να διατηρήσει ζωντανή την κουλτούρα και τη γλώσσα της κοινότητας. «Η Κωνσταντινούπολη έχει 20 εκατομμύρια ανθρώπους, εμείς είμαστε 10.000-15.000. Είναι τίποτα. Πόσοι από αυτούς έχουν δει ποτέ Εβραίο; Μερικές φορές, όταν συναντούν έναν Εβραίο, λένε, “μα εσύ δεν μοιάζεις καθόλου με Εβραίο”. Αλλά με τι μοιάζει ένας Εβραίος; Εχει κέρατα και ουρά;», είπε.

Από τότε που ξεκίνησε η προβολή του «The Club», και αυτή και οι συνεργάτες της, λαμβάνουν μηνύματα κάθε μέρα από Τούρκους, μερικοί από τους οποίους είναι μουσουλμάνοι που ζητούν συγγνώμη για τις πράξεις των γονέων και των παππούδων τους.

«Ολες αυτές οι κοινότητες, οι μειονότητες, έχουν εξαφανιστεί ή είναι τόσο μικρές σήμερα. Εκείνος ο πλούτος, εκείνη η υπέροχη πολιτισμική πολυμορφία έχει χαθεί σιγά-σιγά», σημείωσε η ίδια.

Αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν εντοπίσει στοιχεία ότι Εβραίοι ζούσαν στη σημερινή Τουρκία τουλάχιστον από τον 4ο αιώνα π.Χ. Ομως, το μεγαλύτερο κομμάτι της τουρκοεβραϊκής κοινότητας σχηματίσθηκε από τη μετανάστευση των Εβραίων από την Ιβηρική Χερσόνησο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, μετά το 1492, όταν εκδιώχθηκαν από τον καθολικό βασιλιά Φερδινάνδο και τη βασίλισσα Ισαβέλλα της Ισπανίας.

Ο σουλτάνος Μπεγιαζίτ Β’ καλωσόρισε στην αυτοκρατορία τους Εβραίους από την Ισπανία και τους βοήθησε να εγκατασταθούν σε οθωμανικά εδάφη.

Ομως, τον 20ό αιώνα, καθώς κατέρρεε η αυτοκρατορία και αναδυόταν το νέο τουρκικό κράτος, οι Εβραίοι διώκονταν ολοένα και συχνότερα. Πογκρόμ εναντίον τους στην Ανατολική Θράκη, το 1934, ανάγκασαν χιλιάδες Εβραίους να φύγουν από την περιοχή. Το 1942, υπό τον φόβο της γερμανικής εισβολής, ένας βαρύς φόρος του κράτους στόχευσε δυσανάλογα τις μειονότητες, καταστρέφοντας αποταμιεύσεις, περιουσίες και επιχειρήσεις μέσα σε λίγες ημέρες. Χιλιάδες Εβραίοι που κατηγορήθηκαν ότι δεν συνεισέφεραν, φυλακίστηκαν και κατέληξαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, όπου πολλοί πέθαναν από τις κακουχίες.

Τον Σεπτέμβριο του 1955, ο μουσουλμανικός όχλος επιτέθηκε σε σπίτια και καταστήματα Ελλήνων στο Πέρα. Μαζί τους, κατέστρεψαν και περιουσίες Εβραίων και Αρμενίων. Τα επόμενα χρόνια, πολλοί από τους Εβραίους που είχαν απομείνει διέφυγαν στο Ισραήλ.

Οι λιγοστοί που παρέμειναν ύστερα από όλα αυτά, έμαθαν να κρατούν χαμηλωμένο το κεφάλι και προσπάθησαν να αφομοιωθούν για να επιβιώσουν, εξηγεί η Μπαρόκας. Μία καμπάνια του τουρκικού κράτους, με τίτλο «πολίτη, μίλα τουρκικά!», ενθάρρυνε τους κατοίκους κάθε εθνότητας και θρησκείας να μιλούν μόνο την τουρκική γλώσσα. Τα λαντίνο, που ομιλούνταν στην Τουρκία για τέσσερις αιώνες, άρχισαν να φθίνουν. Πολλοί πλέον αναφέρονταν στον εαυτό τους ως «Τούρκοι που ασπάζονται τον Ιουδαϊσμό» και όχι ως Εβραίοι.

Στη σύγχρονη Τουρκία, οι πολίτες συχνά συγχέουν τον Ιουδαϊσμό με το Ισραήλ και τον Σιωνισμό, και αντιμετωπίζουν εχθρικά τους Εβραίους, καθώς η πλειοψηφία των πολιτών στηρίζει τους Παλαιστίνιους.

Αξίζει να σημειωθεί, λένε οι Times, ότι το Netflix άλλαξε το κλασικό μοντέλο τουρκικών ταινιών και σειρών, επενδύοντας στην παραγωγή με θέματα διαφορετικά από τις παραδοσιακές συναισθηματικά φορτισμένες τουρκικές σαπουνόπερες και τη δόξα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Κι αυτό παρά την πίεση από τις τουρκικές αρχές να ακολουθήσουν τη δική τους ερμηνεία των «τουρκικών αξιών».

Το 2020, η πλατφόρμα ακύρωσε μία τουρκική σειρά με έναν ομοφυλόφιλο χαρακτήρα έπειτα από κυβερνητικές πιέσεις.

Οι κριτικοί, πάντως, μόνο καλά λόγια λένε για το «The Club», για τον τρόπο που παρουσιάζει ολοκληρωμένους χαρακτήρες Εβραίων, σε αντίθεση με τις αντισημιτικές καρικατούρες που συχνά εμφανίζονται σε τουρκικές σειρές, όπου οι Εβραίοι συνήθως παρουσιάζονται ως «καρχαρίες» τοκογλύφοι.

Ομως, για κάποιους που ανήκουν σε μειονότητα και ζουν στην Κωνσταντινούπολη, η σειρά είναι ένα ρίσκο, που μπορεί να αναβιώσει τα μίση περασμένων δεκαετιών.

«Ανησυχώ ότι θα στρέψει την προσοχή πάνω μας. Μάθαμε να ζούμε ήσυχα και να μην τραβάμε την προσοχή, διότι όταν το κάναμε, η πλειοψηφία αντιλαμβανόταν ότι υπάρχουμε και τότε ένιωθαν απειλούμενοι από εμάς. Είναι ρίσκο», είπε χαρακτηριστικά στους Times μία γυναίκα που ανήκει σε εθνοτική μειονότητα στην Κωνσταντινούπολη, η οποία δεν θέλησε να μιλήσει επώνυμα.

Η Μπαρόκας, όμως, διαφωνεί: «Πρέπει να αντικρίσουμε κατάματα το παρελθόν. Και τα καλά και τα κακά».

Δείτε το τρέιλερ της σειράς «The Club»:

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News