Οι εποχές αναταραχής είναι οι εποχές των ριζικών αλλαγών. Οι αισιόδοξοι τις βλέπουν από τη θετική τους πλευρά, ότι κυοφορούν την ανανέωση. Οι απαισιόδοξοι από την αρνητική τους, ότι θα επιδεινώσουν τις συνθήκες του βίου για τους περισσοτέρους, για τις μάζες. Οι εξελίξεις κάθε ημέρα που περνάει είναι καταιγιστικές, ανατρεπτικές.

«Για σκεφθείτε πού βρισκόμασταν πριν από μερικές εβδομάδες» γράφει σε εκτενέστατο κείμενο, που φιλοξενεί ο βρετανικός Guardian, ο Πίτερ Σι Μπέικερ. Ποιος μπορούσε να πιστέψει ότι θα έκλειναν τα σχολεία, θα σταματούσε η εργασία, θα απαγορευόταν το δικαίωμα του συναθροίζεσθαι;

Ποιος μπορούσε να πιστέψει ότι ξαφνικά κυβερνήσεις σε όλον τον κόσμο θα έριχναν χρήμα στην αγορά και στα νοικοκυριά για να επιβραδύνουν την υφεσιακή μόλυνση; Μιλάμε για «μερικά από τα μεγαλύτερα πακέτα στην Ιστορία» θαυμάζει ο Μπέικερ. Ποιος μπορούσε να πιστέψει τον Ιανουάριο ότι τον Μάρτιο θα τηρούσαμε αποστάσεις ασφαλείας μεταξύ μας; Ομως «αυτή είναι η κατάσταση».

Ο αρθρογράφος διακρίνει μεταξύ των κρίσεων. «Η Ιστορία δείχνει ότι οι κρίσεις και οι καταστροφές προλείαιναν το έδαφος για αλλαγές, συχνά προς το καλύτερο». Θυμίζει ότι η υγειονομική κρίση του 1918 «συνέβαλε στη δημιουργία εθνικών υπηρεσιών υγείας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες». Τότε έπεσαν, γράφει, τα θεμέλια για το σύγχρονο κράτος προνοίας. Ωστόσο υπήρξαν η 11η Σεπτεμβρίου, που γέννησε πολέμους, αλλά και η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, που αποκατέστησε την τραπεζική κανονικότητα «με μεγάλο δημόσιο κόστος», ενώ και «οι κοινωνικές δαπάνες υποβαθμίστηκαν παγκοσμίως».

Οι κρίσεις διαμορφώνουν την Ιστορία, μελετώνται από τους ειδικούς. Σε τέτοιες στιγμές, ό,τι έχει σπάσει στην κοινωνία αποκαλύπτεται στο πραγματικό μέγεθός του, παρατηρεί ο Μπέικερ. Και επικεντρώνει στη συνύπαρξη των θετικών και αρνητικών στοιχείων μέσα στην καταστροφή. Η οπτική γωνία του καθενός θα κάνει τη διαφορά όσον αφορά «τον νέο κόσμο στον οποίο εισερχόμεθα».

Η «ξενοφοβία και ο αποδιοπομπαίος τράγος», με τα φυλετικά του χαρακτηριστικά, ενισχύονται, ως τάσεις, με την πανδημία. Υπάρχουν τα ιστορικά παραδείγματα του Μαύρου Θανάτου του 14ου αι. στην Ευρώπη και του Κίτρινου Πυρετού του 1858 στη Νέα Υόρκη, θυμίζει ο αρθρογράφος. Μάλλον συμμερίζεται την άποψη ότι σε έναν «λογικό κόσμο» μπορεί κανείς να υποθέσει ότι η πανδημία θα ευνοήσει τον διεθνισμό, αλλά αυτό δεν συμβαίνει. Σημειώνει την άποψη (άλλων) ότι ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός επωάζει καταστροφές και υγειονομικές κρίσεις με τη διαρκή μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών, τις οποίες αδυνατεί να αντιμετωπίσει επειδή ενδιαφέρεται μόνο για το κέρδος.

Η τεχνολογία ως απειλή

Οι σινοαμερικανικές αλληλοκατηγορίες για την καταγωγή της ίωσης εξετάζονται ως παρενέργειά της, όπως και οι αντιδημοκρατικές κινήσεις πολιτικών τύπου Ορμπαν με πρόφαση την πανδημία. Η τεχνολογική παράμετρος, επίσης απασχολεί τον Μπέικερ. Γράφει για τη συλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων από κυβερνήσεις «που επιθυμούν να παρακολουθούν ακόμη πιο προσεκτικά τους πολίτες τους» αλλά και για εταιρείες τεχνολογίας «που επιθυμούν να γίνουν ακόμη πιο πλούσιες».

Η πανδημία είναι χρυσή ευκαιρία για τα παραπάνω, με το πρόσχημα της παρακολούθησης των κινήσεων των νοσούντων. Ο Μπέικερ δεν διστάζει να αναφερθεί σε χώρες που μετέρχονται τέτοια μέσα τώρα. Γράφει για τα παραδείγματα της Γερμανίας, της Αυστρίας, της Ιταλίας και του Βελγίου, οι οποίες χρησιμοποιούν όλα τα δεδομένα, μα «ανώνυμα, προς το παρόν». Η ομάδα συμπληρώνεται με αναφορές στη Νότια Κορέα και στο Ισραήλ που ρίχνουν ακόμη πιο αδιάκριτα βλέμματα στη ζωή των υπηκόων τους. Ο αρθρογράφος στηλιτεύει την αντιδημοκρατικότητα μέτρων που ήδη έχουν ληφθεί στην Ουγγαρία, στο Ισραήλ, στη Βρετανία, στις ΗΠΑ.

Κατά πόσον τα παραπάνω έκτακτα μέτρα θα γίνουν μονιμότερα; Υπαινίσσεται ότι οι πρώτοι που θίγονται σε τέτοια κατάσταση αναστολής δικαιωμάτων είναι οι φτωχότεροι και οι μειονοτικοί πολίτες. Πρόκειται για εκτροπή στην εξής ακρότητα: ξαφνικά οι άνθρωποι είναι μεγαλύτερος εχθρός και από την ίδια τη νόσο

Πολιτικά συμπεράσματα

Υπάρχει μία άλλη σχολή σκέψης, γράφει ο Μπέικερ, η οποία βλέπει δυνατότητες στην πανδημία, επειδή θα μπορούσε να ανοίξει την πόρτα στην πολιτική πρόοδο. Το επιχείρημα όσων ενστερνίζονται αυτόν τον τρόπο σκέψης είναι ότι η πανδημία αποκάλυψε τη δύναμη του κράτους. Του κράτους που μέχρι τώρα συγκέντρωνε τα πυρά για την παρεμβατικότητά του, ενώ ταυτόχρονα αποθεωνόταν η αγορά η οποία κινείται με γνώμονα το κέρδος και όχι με (δήθεν ξεπερασμένες) έννοιες όπως το δημόσιο αγαθό. Να όμως τώρα που ο κορονοϊός άνοιξε τα κρατικά θησαυροφυλάκια και μοιράζονται τρισεκατομμύρια δολάρια και ευρώ σε όλους.

Για τους στοχαστές αυτού του είδους, ο κορονοϊός μάς δείχνει ότι η επιστροφή σε ό,τι θεωρούσαμε κανονικό δεν είναι εφικτή, αφού εκείνη η κανονικότητα «ήταν ήδη μια καταστροφή». Οι ίδιοι φρονούν ότι η (όποια) κρίση αναδεικνύει και τις δυνατότητες των ανθρώπων να επιδείξουν ανθρωπιά, παρά τον πόνο τους και τα βάσανά τους.

Δεδομένου ότι ο κορονοϊός χτυπάει διαταξικά, και τον φτωχό και τον πλούσιο, και τον άσημο και τον διάσημο –με τους φτωχούς πάντα στη χειρότερη θέση, φυσικά-, οι πιο αισιόδοξοι θεωρούν ότι υπάρχει ελπίδα να αρχίσουμε να βλέπουμε τον κόσμο μας διαφορετικά. Ισως καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας ως κοινά και την κοινωνία ως κάτι περισσότερο από ένα πεδίο ανταγωνισμού. Ισως καταφέρουμε να αντιληφθούμε ότι η λογική της αγοράς δεν πρέπει να κυριαρχεί παντού, όπως της είχαμε επιτρέψει μέχρι την πανδημία.

Ο παράγων κλιματική αλλαγή

Ο αρθρογράφος γράφει ότι ήδη διανοούμενοι συσχετίζουν την πανδημία με την κλιματική αλλαγή, αν και παραδέχονται ότι η δεύτερη δεν είναι ένα ακαριαίας εξάπλωσης φαινόμενο, αλλά σταδίων. Πάντως «και τα δύο προβλήματα απαιτούν και θα απαιτήσουν ασυνήθιστα επίπεδα παγκόσμιας συνεργασίας». Οι επιστήμονες τα περίμεναν, οι κυβερνήσεις αδιαφόρησαν. Τώρα χρειάζονται «απαλλαγή από τη λογική της αγοράς» αλλά και «δημόσιες επενδύσεις». Ο Μπέικερ γράφει ότι οι οικολόγοι υποστηρίζουν πως η εμπειρία της πανδημίας «θα μπορούσε να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε και την κλιματική αλλαγή». Προς το παρόν, επισημαίνουν, η πανδημία χρησιμοποιείται για να απαλλαγεί η ρυπαίνουσα βιομηχανία και στις ΗΠΑ και στην Κίνα από τα θεσπισμένα περιβαλλοντικά στάνταρ.

Στο κλείσιμο του κειμένου του ο Μπέικερ σημειώνει τη συναισθηματική αστάθεια των ανθρώπων στις διαμορφούμενες συνθήκες: «Ο κόσμος αισθάνεται φοβερά παράξενα τώρα, αλλά όχι μόνο επειδή οποιοσδήποτε από εμάς θα μπορούσε να αρρωστήσει ανά πάσα στιγμή ή θα μπορούσε ήδη να είναι φορέας και να μην το ξέρει». Για ποιον άλλο λόγο, λοιπόν; «Οι άνθρωποι τις τελευταίες εβδομάδες έχουν αντιληφθεί ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν ανά πάσα στιγμή. Αυτή είναι η απλή αλήθεια, τόσο αποσταθεροποιητική όσο και απελευθερωτική συγχρόνως».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News