Kάθε βιβλίο αποτελεί, πρώτα, φυσικό αντικείμενο. Αυτό ισχύει ακόμη και για τον «Εκτροχιασμό» του Κώστα Σημίτη. Λοιπόν: πρωτότυπο εξώφυλλο, με 10 γρανάζια/χώρες που κινούνται γύρω από έναν κεντρικό τροχό (την ανέμπνευστη «σημαία» της Ευρωπαϊκής Ένωσης), μ’ ένα απ’ αυτά να έχει ξεφύγει/πέσει – το μαντέψατε, είναι η Ελλάδα. Οι άλλες εννιά είναι μια περίεργη επιλογή, αφού δεν είναι οι «Δέκα» μετά την Ελληνική ένταξη (λείπει η Αγγλία, πέρα από το Λουξεμβούργο υπάρχει η Ισπανία και η Πορτογαλία), ούτε πάλι η Ευρωζώνη, έστω στο ξεκίνημά της. Ας είναι. Οπισθόφυλλο, η πιο συμπαθητική φωτογραφία του Κώστα Σημίτη που έχουμε δει. Άμα ο τίτλος του βιβλίου είχε τεθεί και στο οπισθόφυλλο, θα υπήρχε και το στοιχείο αυτοκριτικής που κάποιοι θεώρησαν – χωρίς να το πολυδιαβάσουν το βιβλίο – ότι έλλειψε.

Κάθε βιβλίο ΣΗΜΕΡΑ, κάθε βιβλίο που σέβεται τον εαυτό του πάντως, αποτελεί προεχόντως πλατφόρμα προβολής. Με μπαρράζ προδημοσιεύσεων/προσαρουσιάσεων σε ΕΘΝΟΣ-ΘΕΜΑ-ΒΗΜΑ-ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ, σοφά διαφοροποιημένου περιεχομένου/στόχευσης, ο «Εκτροχιασμός» δεν μπορεί να παραπονεθεί. Με τίποτε.

Κάθε βιβλίο με διανοούμενο στίγμα – και πώς θα μπορούσε βιβλίο Σημίτη να μην έχει αυτόν τον χαρακτήρα; – έχει προϊστορία. Αυτό είναι (αν μετρήσαμε καλά) το πέμπτο του στις Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, όπου μετεκινήθη μετά από τα χρόνια της εξουσίας. Στον κολοφώνα της εξουσίας, είχε βγάλει ένα τρίτομο στου Καστανιώτη με τον όχι ακριβώς ψύχραιμο ex post τίτλο «Για μια Ισχυρή Ελλάδα, Σύγχρονη και Δημοκρατική». Πρωτύτερα, και ιδίως τα χρόνια της αμφισβήτησης και επώασης του εκσυγχρονισμού εκινείτο στις Εκδόσεις ΓΝΩΣΗ (5 τίτλοι).

Πάμε λιγάκι προς την ουσία τώρα. «Βιβλίο» είναι, ιδίως μάλιστα εκείνο που έχει δοκιμιακό χαρακτήρα, μια συγκροτημένη σειρά από σκέψεις που αφήνονται να ξετυλιχτούν κατά τρόπο ώστε να οδηγούν την σκέψη του στόχου του συγγραφέα – και στόχος δεν μπορεί παρά να είναι ο αναγνώστης. Υπό την έννοια αυτή, ο «Εκτροχιασμός» Σημίτη με τις κοντά 600 σελίδες του το ογκωδέστερο, αν μετράμε κι εδώ σωστά, έργο του – το «Για μια ισχυρή Ελλάδα» κοκ δεν μετράει, ως συλλογή/συμπίλημα άλλης λειτουργίας αυτοδοξαστικής (2002, βλέπετε…) – αποτελεί πραγματικό βιβλίο. Και, ως χρονικό της περιπέτειας της Ελλάδας την τελευταία σκάρτη δεκαετία (σκάρτη από την έννοια του «περίπου»), είναι μια ανάλυση-οδηγός σε κάτι εξαιρετικά σημαντικό.
Στο «πώς φτάσαμε εκεί που  βρισκόμαστε».

Μπαίνοντας στο βιβλίο Σημίτη, καταλαμβάνεται κανείς από μιαν ανησυχία , καθώς το πρώτο κείμενο – ας πούμε το «κείμενο υποδοχής» – με το οποίο ξεκινάει το τμήμα «Ο δρόμος προς το πρώτο Μνημόνιο», είναι κείμενο ήδη δημοσιευμένο (αρχικά στο site του Guardian, ύστερα πάλι στο site του Il Sole/24 Οre, μέχρι να ευτυχήσει ένα μήνα αργότερα να βρει έντυπη φιλοξενία στην SDZ) και μάλιστα κοινό κείμενο, με τον Γιάννη Στουρνάρα. Καθώς όμως αποτελεί την προσπάθεια ανασκεύασης της βαρύτατης δι-Ευρωπαϊκής (και μάλιστα Γερμανικής…) αιτίασης, ότι η Ελλάδα μπήκε στην Ευρωζώνη με «πλαστά στοιχεία», αυτό είναι κατανοητό.

Η συνέχεια όμως είναι κατά πολύ πρωτότυπη. Και η γραφή είναι ζωηρή, στιγμές-στιγμές δημοσιογραφική (αυτό το λέμε καλά, υποθέτουμε ότι και ο συγγραφέας το θεωρεί έτσι). Η τάση για κατανομή ευθυνών, από την εποχή αδιαφορίας («ευπρεπούς αδράνειας» κατά τον χαρακτηρισμό του Λευτέρη Κουσούλη, άλλοτε συμμέτοχου στον «πρωινό καφέ» Σημίτη της φάσης της ακμής) της Νέας Δημοκρατίας και της σκόπιμης αισιοδοξίας του προεκλογικού και αμέσως μετεκλογικού ΠΑΣΟΚ, κυρίως όμως η προσέγγιση του φαινομένου της άρνησης της πραγματικότητας (το επικεντρώνει στην πορεία προς το πρώτο Μνημόνιο, όμως βρίσκεται ως φαινόμενο σταθερά στις κριτικές σελίδες Σημίτη) είναι αυστηρή. Πλην είναι δίκαιη. Ο αφορισμός, για τον Γιώργο Παπανδρέου, ότι «προσπαθούσε να επιλέγει πρόσωπα της απολύτου αρεσκείας του, ακατάλληλα για τον ρόλο που θα αναλάμβαναν» κορυφώνεται πάλι στην περιγραφή της μελοδραματικής σειρά συσκέψεων και ζυμώσεων για την ανάδειξη βολικού Πρωθυπουργού αντί του Λουκά Παπαδήμου αλλά ισχύει γενικότερα. Είναι κι αυτός ιδιαίτερα αυστηρός, αλλά εύστοχος.

Ετσι κάπως ξετυλίγεται το κουβάρι για το εσωτερικό, για την δική μας την κουζίνα. Οι τοποθετήσεις Σημίτη για το πώς πορεύθηκαν τα πράγματα σχετικά με την Ελλάδα στην Ευρώπη των «εταίρων» και στο διεθνές σύστημα έχουν, πάντως, ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Βλέπει κανείς να εξελίσσεται μια κριτική ανάγνωση, μια διάθεση αμφισβήτησης του τεκμηρίου ορθότητας των Ευρωπαϊκών (ιδίως) αντανακλαστικών, που την είχαμε δει σταδιακά να γεννιέται στην σκέψη Σημίτη  τα τελευταία χρόνια, αλλά που – εδώ – προκύπτει να έχει προχωρήσει πολύ. Ακόμη και η κατακλείδα του βιβλίου που περιγράφει πως η Κορυφή του Οκτωβρίου (το βιβλίο, που κυκλοφόρησε αρχές Νοεμβρίου, έχει τελευταίο κείμενο με ημερομηνία 22/10!) δεν έβγαλε πραγματικό αποτέλεσμα, δείχνει μια – με τα μέτρα Σημίτη – απόγνωση: «επιβεβαιώθηκε για πολλοστή φορά μια απλή αλήθεια. Δεν υπάρχουν πρόδηλες λύσεις σε σύνθετα προβλήματα. Πολύπλοκα θέματα απαιτούν εντατική επεξεργασία. Εμπνεύσεις της στιγμής, καλές προθέσεις, ωραίοι λόγοι δεν επαρκούν, εκεί όπου πρέπει να υπάρχει μελέτη, σχέδιο, δουλειά».

Η τυπικά Σημιτική αυτή έκφραση θάλεγε κανείς – με τον πρόδηλο εκνευρισμό της – ότι αφορά κάποιου είδους αστοχία της Ελλάδας, της Κυβέρνησης, των Κυβερνήσεων, του Ελληνικού πολιτικού συστήματος. Κι όμως, αφορά την περικλεή Ευρώπη! Κάπως μελαγχολικά κλείνουν οι σελίδες του «Εκτροχιασμού». ‘Ο δρόμος για την λύση των Ευρωπαϊκων προβλημάτων θα είναι πάντα μακρύς».

Το ερώτημα «Κι εμείς, τι θα απογίνουμε;» δεν απαντάται. Σωστότερα: δεν τίθεται.
 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News