Η ελληνική Επανάσταση συγκαταλέγεται στα χρονικά ορόσημα της ευρωπαϊκής ιστορίας του 19^ου αιώνα, σφραγίζοντας καταλυτικά το εθνικό αφήγημά μας. Γεγονός τέτοιας εμβέλειας, πολυδιάστατο, εμβληματικό, δεν μετουσιώνεται εύκολα σε μουσειακή έκθεση. Και όταν αυτό, εν τέλει, επιτυγχάνεται, δεν μπορεί παρά να είναι μοναδικό.

Το Μουσείο Μπενάκη φιλοξενεί στο κτίριο της Πειραιώς, στους τρεις ορόφους και τα 2.500 τ.μ. του, τη μεγαλύτερη έκθεση για τον Νεότερο Ελληνισμό που έχει παρουσιασθεί ποτέ, μία από τις σημαντικότερες που έχει διοργανώσει στην ιστορία του. Τίτλος της, «1821 Πριν και Μετά».

Πατριωτικό αίσθημα μα και ιστορική αλήθεια, ακόμη και στις πτυχές της απλής καθημερινότητας της εποχής: συναντούμε το δυνατό μείγμα τους σε περισσότερα από 1.200 αντικείμενα στους χώρους της έκθεσης, αλλά και στον μνημειώδη κατάλογο, έκτασης 1.218 σελίδων, που παρουσιάζει εκατό χρόνια ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού, από το 1770 μέχρι το 1870.

Είναι η εκατονταετία που ξεκινά με την ηθική και οικονομική προετοιμασία της απελευθέρωσης των Ελλήνων, κορυφώνεται με την Επανάσταση του 1821 και ολοκληρώνεται με τις πρώτες δεκαετίες της λειτουργίας και της ανάπτυξης του ελληνικού κράτους.

Μέσα από σπάνια έργα τέχνης και ξεχωριστά τεκμήρια κάθε περιόδου, οι τρεις ενότητες της έκθεσης και τα κεφάλαια του καταλόγου συνθέτουν ένα γοητευτικό ταξίδι ιστορίας και τέχνης, ένα ταξίδι που τα βήματά του εξηγούν γιατί αυτή η τόσο πλούσια εκατονταετία εξακολουθεί να μας συγκινεί τόσο έντονα, έστω και μετά από διακόσια χρόνια.

Οι πίνακες του Ντελακρουά και οι γκέτες του Μάρκου Μπότσαρη

Η έκθεση αρθρώνεται σε τρία τμήματα. Στον δεύτερο όροφο (από όπου ορίζεται η «αφετηρία» της) δίνεται –σε πορφυρούς τόνους- το στίγμα της προεπαναστατικής περιόδου και της Οθωμανικής κυριαρχίας. Τα εκθέματα αγγίζουν τα Ορλοφικά, την εποχή της Επανάστασης, τη συγκρότηση της Φιλικής Εταιρείας. Διαμορφώνουν πραγματική κοινωνική τοιχογραφία, αποτυπώνοντας τη συνύπαρξη των Ελλήνων με Τούρκους, Αρμένιους, Εβραίους, πτυχές της καθημερινότητας (εκτίθενται πχ. στέφανα γάμων), αντανακλούν την άποψη των περιηγητών για τον ελλαδικό χώρο. Διενεργείται «διάλογος» ανάμεσα στη σύγχρονη τέχνη και παλαιότερα τεκμήρια, που βγήκαν από τις Συλλογές του Μουσείου Μπενάκη.

Στον 1^ο όροφο, οι επισκέπτες συναντούν την «καρίνα», το βασικό σώμα της έκθεσης: παρουσιάζεται με άλλα λόγια αυτό που ξέρουμε ως ιστορία της Επανάστασης, από την έναρξή της ως το Ναβαρίνο, η εξέλιξη του Αγώνα, ακόμη και ιστορικές παράμετροι που δεν διδασκόμαστε στο σχολείο, όπως οι Εμφύλιοι. Σε ιδιαίτερο χώρο, φιλοξενούνται προσωπογραφίες, πορτρέτα (από τον Αθανάσιο Διάκο ως τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη), ένα αφιέρωμα στον φιλελληνισμό, με έμφαση μεταξύ άλλων στον λόρδο Βύρωνα, αλλά και ειδική ενότητα για την καθοριστική συμβολή του Ιωάννη Καποδίστρια στη μετεξέλιξη της χώρας.

Πίνακες, ενδύματα, όπλα, οικόσημα, φωτογραφίες, γκραβούρες, έγγραφα. Απόγονοι των ηρώων του ’21 έχουν παραχωρήσει προσωπικά αντικείμενα των αγωνιστών: δεν είναι σύνηθες να χαζεύεις τις γκέτες του Μάρκου Μπότσαρη…

Στο ισόγειο, τον μεγαλύτερο χώρο, η έκθεση εστιάζει στην ενότητα του νέου ελληνικού κράτους, στα πρόσωπα του Οθωνα και του Γεωργίου του Α’. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν πώς οι έλληνες ζωγράφοι αποτυπώνουν την Επανάσταση, να θαυμάσουν μεταξύ άλλων έργα του Θεόδωρου Βρυζάκη και του Νικόλαου Γύζη. Στον ίδιο χώρο, περιλαμβάνεται μια μίνι έκθεση για την πόλη της Αθήνας, αλλά και αφιέρωμα στο ένδυμα, με πυρήνα τη συλλογή του Διονύση Φωτόπουλου «Από τη φουστανέλα ως τα φράγκικα». Σε ξεχωριστό δωμάτιο, στεγάζεται μια έκπληξη: η ενότητα του Εθνικού Ύμνου, με κορυφαίο έκθεμα τις δερματόδετες παρτιτούρες του Νικόλαου Μάντζαρου, με προσωπική αφιέρωση στον βασιλιά.

Το Μουσείο τελεί εν αναμονή έργων του Ευγένιου Ντελακρουά («Σπουδή για μαροκινές παντόφλες», «Σπουδή για σουλιώτικες φορεσιές») από το Λούβρο. Με τη λήξη των lockdown, θα ταξιδέψουν ως την Αθήνα, για την ιστορική συγκυρία. Εμβληματικά θεωρούνται ασφαλώς και τα τρία έργα του Κωνσταντίνου Βολανάκη, με θεματική -όλα τους- τα εγκαίνια της διάνοιξης της διώρυγας στον Ισθμό της Κορίνθου. Η λίστα με τους έλληνες δημιουργούς είναι μακρά, από Τσαρούχη και Μποκόρο, ως Μποστ και Σπαθάρη.

Το ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό

Για τα παιδιά και τις οικογένειες, ή τις σχολικές ομάδες και τους εκπαιδευτικούς, το Τμήμα Εκπαίδευσης του Μουσείου Μπενάκη έχει ετοιμάσει το ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό «21 Αντικείμενα μιλούν για την Επανάσταση». Είκοσι μία αυθεντικές πρωτογενείς μαρτυρίες επιλεγμένες από το πλούσιο υλικό της έκθεσης «1821 Πριν και Μετά» τίθενται στη διάθεση των νεαρών διαδικτυακών επισκεπτών, έτοιμες να ερευνηθούν και να φωτίσουν τη γέννηση του πρώτου ελληνικού κράτους.

Σύνεργα των παιδιών γίνονται τα ίδια τα εργαλεία της ιστορικής έρευνας, όπως η παρατήρηση, ο σχηματισμός υποθέσεων, η κριτική προσέγγιση, η σύγκριση, η συσχέτιση των πληροφοριών, η διατύπωση συμπερασμάτων. Μέσα από τα συγκεκριμένα αντικείμενα, τα παιδιά θα πλησιάσουν τους ανθρώπους πριν ακόμα γίνουν ήρωες, θα ακούσουν τις νέες ιδέες την πρώτη ώρα που διατυπώθηκαν ως ιδανικές, θα εντυπωσιαστούν από τα «θαυμαστά», αλλά και θα επιχειρήσουν να ερμηνεύσουν τα «ασυγχώρητα».

Η εκπαιδευτική αυτή πρόταση δίνει τη δυνατότητα της αναλυτικής μελέτης του υλικού από το σπίτι ή την τάξη, στο πλαίσιο της έκθεσης και πέρα από αυτό. Αποσκοπεί στο να ενθαρρύνει τα παιδιά να σχηματίσουν τα ίδια την ιστορική πληροφορία και να καλλιεργήσουν την ιστορική τους αίσθηση. Πάνω απ’ όλα, επιδιώκει να ενεργοποιήσει την απόλαυση του έργου τέχνης και τη χαρά της αποκάλυψης που περικλείει η αυθεντική μαρτυρία.

Απευθύνεται σε παιδιά από 11 ετών και σχολικές ομάδες από την Στ΄ Δημοτικού έως και το Λύκειο.

---

Οι δημιουργίες του Πωλητηρίου

Παραδοσιακοί τεχνίτες, σχεδιαστές και καλλιτέχνες μελέτησαν επί μήνες τα σύμβολα, την εικονογραφία και τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης και ζωντάνεψαν τα συστατικά υλικά της έκθεσης «1821 Πριν και Μετά» (χαρτί, μέταλλο, ξύλο, ύφασμα, πηλός) με προτάσεις πρωτότυπων αντικειμένων.

Εκτιμώντας το ειδικό βάρος της επετείου, το Πωλητήριο του Μουσείου Μπενάκη κινητοποίησε ολόκληρο το δίκτυο συνεργατών του, συνθέτοντας μια πλούσια επιλογή μεμονωμένων αντικειμένων αλλά και συλλογών: αντίγραφα από σημαντικούς πίνακες, σχέδια και γλυπτά σε περιορισμένα αντίτυπα, μια μοναδική σειρά αντιγράφων από έργα του γλύπτη Γιάννη Παππά σε μπρούντζο, αλλά και αντικείμενα εμπνευσμένα από κορυφαίες στιγμές του Αγώνα και από σημαντικές προσωπικότητες, καθώς και αποκλειστικές συλλογές σύγχρονων δημιουργών, που προσέγγισαν ελεύθερα το περιεχόμενο της έκθεσης. Ξεχωριστή θέση θα έχει το «Βιβλιοπωλείο της Επετείου» με επιλεγμένους τίτλους έγκυρων εκδοτικών οίκων για την ιστορική περίοδο που καλύπτει η έκθεση.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News