Μια γοητευτική ιστορία βρίσκεται πίσω από την ταυτοποίηση ενός δείγματος της περίφημης αρχαίας ελληνικής κεραμικής τέχνης, σε μουσείο του Aμστερνταμ, ως «ύποπτης προέλευσης». Πίσω, δηλαδή, από μια καλοδιατηρημένη μελανόμορφη κύλικα του 6ου αιώνα π.Χ.

Η γοητεία βρίσκεται πρώτα στην ιστορία που φωτίζει (ξανά), για τους ειδικούς και όχι μόνον, η ταυτοποίηση του συγκεκριμένου αγγείου πόσης (για κρασί;) από τον δρα. Χρήστο Τσιρογιάννη, καθηγητή μέχρι πρόσφατα στο Κέιμπριτζ και πλέον στο Πανεπιστήμιου του Ααρχους (ή Ορκους) της Δανίας, στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών. Και γνωστό, διεθνώς, «κυνηγό κλεμμένων αρχαιοτήτων».

Ητοι, στη… γοητεία που ασκούσε η αρχαία ελληνική κεραμική στους – πάμπλουτους – Ετρούσκους. Τόση, που επέλεγαν, είτε από μόδα (τον 6ο και τον 5ο αιώνα π.Χ.), είτε για λόγους επίδειξης πλούτου και αισθητικής, να κατευοδώνουν τους νεκρούς τους με τα λαμπρά κεραμικά και ζωγραφισμένα, περίτεχνα, δείγματά της.

Τα αγγεία, που έχουν αποκαλυφθεί σε πάμπολλους τάφους στην Ετρουρία, το βορειοδυτικό κομμάτι της Ιταλίας, πάνω από τη Ρώμη και προς την Τοσκάνη, αποδεικνύουν ότι «οι Ετρούσκοι ήταν ακόρεστοι καταναλωτές ελληνικών, κυρίως αθηναϊκών αγγείων», σύμφωνα με τον ειδικό Αλαν Ο. Τζόνστον, καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας στο University College του Λονδίνου. Εδιναν δε για αυτά όσο όσο: «Από εφτά οβολούς, έως την (ακριβή) τιμή των τριών αθηναϊκών δραχμών».

«Οι ιταλικές αγορές της εποχής κατανάλωναν, αδηφάγα, όποια και όση κεραμική παραγόταν στην αρχαία Αθήνα», έρχεται να προσθέσει ο Βρετανός ιστορικός της ελληνικής – κλασικής – Αρχαιότητας, καθηγητής στο King’s College του Κέμπριτζ, Ρόμπιν Γκρίμπσι Οσμπορν – και μου επιβεβαιώνει ο δρ. Τσιρογιάννης.

Αντίστοιχα αγγεία έχουν βρεθεί σε τάφους περί την Μεσόγειο, όμως η αρχαιολογική και ιστορική έρευνα στις μέρες μας έχει αποδείξει ότι οι Ετρούσκοι ήταν που, πρώτοι και καλύτεροι, πλήρωναν όσο όσο και για ειδικές παραγγελίες αθηναϊκής κυρίως κεραμικής. Τέτοια φαίνεται ότι είναι η περίπτωση του αρχαιοελληνικού αγγείου, που ταυτοποιήθηκε, ύστερα από αρκετή έρευνα, ως «ύποπτο» από τον δρα Τσιρογιάννη στη συλλογή του πανεπιστημιακού Μουσείου Allard Pierson στο Αμστερνταμ.

Η μελανόμορφη κύλιξ φιλοτεχνήθηκε μάλιστα από το χέρι επώνυμου ζωγράφου της εποχής, με αρκετές ετρουσκικές παραγγελίες, του Αινιπύλου. Αντίστοιχα αγγεία, από ετρουσκικά νεκροταφεία, εκτίθενται στο Μουσείο του Βατικανού, όπως και σε άλλα μουσεία.

Αρχαιοκάπηλοι

Θα μου πείτε πως ταυτοποιήθηκε ως «ύποπτης προέλευσης» το αρχαίο και πιθανότατα αθηναϊκό αγγείο πόσης; Οταν άφησε το Τμήμα Αρχαιοπωλών και Ιδιωτικών Συλλογών του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού, το 2008, ο δρ. Χρήστος Τσιρογιάννης, από τις νέες πανεπιστημιακές θέσεις του ξεκίνησε να μελετά τους καταλόγους χιλιάδων κατασχεμένων αρχαιοτήτων και αρχείων δύο μεγάλων ιταλών αρχαιοκαπήλων: Του Τζιανφράνκο Μπεκίνα και του Τζάκομο Μέντιτσι. Εν προκειμένω, στο Φάκελο Μέντιτσι, με τις καταγεγραμμένες αρχαιότητες από τους τόπους που έδρασε, στη Βόρεια Ιταλία, στην Ελλάδα και αλλού, ταυτοποίησε ως «παράνομης προέλευσης» (με δυο λόγια: κλεμμένη) την αρχαιοελληνική κύλικα του 6ου π.Χ. αιώνα.

Και βέβαια δεν είναι το πρώτο… «διάνα» που έκανε ο δρ. Τσιρογιάννης σε σχέση με τις κλεμμένες ελληνικές κυρίως, αλλά και ιταλικές αρχαιότητες, που κυκλοφορούν ανά την υφήλιο. Με «θολά» ή ψεύτικα πιστοποιητικά από τους εμπόρους αρχαιοτήτων, ακόμη και από οίκους δημοπρασιών που αποσιωπούν ή παραποιούν το ιστορικό πρόσκτησης αρχαιοτήτων με «ύποπτη προέλευση».

Η κύλιξ της ιστορίας μας θεωρείται ότι προήλθε από συλημένο νεκροταφείο της Ετρουρίας. Θα μου πείτε και τι μας νοιάζει ένα ακόμη αρχαίο αγγείο; Θα αφήσω την καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα των ΗΠΑ, Σέραμι Ντ.Μπούντικ (συγγραφέα του βιβλίου «Μουσική και Εικόνα στην Κλασική Αθήνα»), να σας εξηγήσει: Μπορεί «να εμπλουτίσει, με πολλές άγνωστες λεπτομέρειες, τη γνώση μας για την αρχαία ελληνική οικονομία, την αθηναϊκή κεραμική και τους Ετρούσκους πελάτες της, ακόμη και για τα ταφικά ετρουσκικά έθιμα».

«Αινείας συνδιαλεγόμενος», θα μπορούσε να είναι ο τίτλος για τη μελανόμορφη κύλικα του 6ου π.Χ. αιώνα. Της οποίας η ιστορία πρόσκτησης είναι, παρακάτω, «θολή».

Η δημοπρασία

Το δείγμα της αρχαίας ελληνικής κεραμικής εμφανίστηκε στις 18 Ιουλίου 1985 σε δημοπρασία του οίκου Σόθμπις στο Λονδίνο. Μια εποχή που ο Τύπος είχε αποκαλύψει αρκετές «τοξικές» δημοπρασίες αρχαιοτήτων.

Η προέλευσή της κύλικος ήταν θολή». Ηταν δε η εποχή που ο τότε διευθυντής του πανεπιστημιακού Μουσείου Allard Pierson στο Αμστερνταμ είχε βαλθεί να πλουτίσει τη συλλογή του μουσείου.

Στις εικόνες της δημοπρασίας είδε ότι το αγγείο κάποτε ήταν σπασμένο, αλλά αργότερα είχε συγκολληθεί. Εκτός από δύο κομμάτια, που έλειπαν. Η τιμή εκκίνησης στη δημοπρασία ήταν 1.200 έως 1.500 στερλίνες. Σχετικά φθηνή. Και έτσι, ο εν λόγω πρώην διευθυντής ενημέρωσε τον φίλο του μουσείου και συλλέκτη αρχαιοτήτων Χ. Ντ. Πίρσον. Με την ελπίδα ότι κάποτε θα φτάσει να δωρίσει την κύλικα στο μουσείο. Ο δε Πίρσον κατάφερε να «χτυπήσει» και να αγοράσει το πολύτιμο αρχαιοελληνικό αγγείο προς 2.860 στερλίνες.

Ο έμπορος αρχαιοτήτων Χέρμπερτ Καν βρέθηκε να έχει στην κατοχή του τα θραύσματα, που έλειπαν από την κύλικα του «Αινεία». Και τα δώρισε στο πανεπιστημιακό μουσείο του Αμστερνταμ. Με το δανεισμό από τον Πίρσον του αγγείου στο ίδιο μουσείο, προς έκθεση, το 2003, συντηρήθηκε από ειδικούς, αφού συγκολλήθηκε και… ολοκληρώθηκε.

Το 2009, η ολλανδική εφημερίδα «NRC Handelsblad» αποκάλυψε ότι πολλά από τα αρχαία αντικείμενα, που βρίσκονταν στη συλλογή του προέρχονταν από ύποπτες πηγές και πιθανότατα είχαν κλαπεί. Τότε ανέφερε και το συγκεκριμένο αρχαιοελληνικό αγγείο πόσης, που πιθανότατα προερχόταν από συλημένο ετρουσκικό νεκροταφείο και, άρα, ανήκε στην Ιταλία. Κάτι που αποδείχτηκε, σήμερα, με την ταύτιση στις πολαρόιντ από το Φάκελο Μέντιτσι (με το όνομα του διαβόητου Ιταλού αρχαιοκαπήλου) από τον δρα. Τσιρογιάννης.

Τι θα κάνει το ολλανδικό μουσείο, τώρα που καταδείχθηκε ως ύποπτη ή κλεμμένη η αρχαιοελληνική κύλιξ; Η πρώτη αντίδραση του σημερινού διευθυντή του, Βιμ Χούπερετς, είναι η υπόσχεση ότι «θα δείξει ολόκληρη την ιστορία της στο μουσείο», όπως έγραψε η ολλανδική «NRC Handelsblad». Στο δημοσιογράφο της οποίας, Τέο Τέμπος, άφησε να εννοηθεί ότι δεν αποκλείεται, ακόμη τουλάχιστον, το ενδεχόμενο επαναπατρισμού στην Ιταλία. Ιδωμεν…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News