Πότε ένας άνθρωπος είναι ομοφυλόφιλος (ή ετεροφυλόφιλος); Μοιάζει απλή ερώτηση αλλά τελικά δεν είναι καθόλου απλή. Πόση ομοφυλοφιλία χρειάζεται να έχεις για να συμπεράνεις ότι είσαι γκέι;

Μια κοινότατη εμπειρία πολλών γκέι αντρών και γυναικών είναι να γνωρίζουν ερωτικούς συντρόφους του ίδιου φύλου, με τους οποίους κάνουν σεξ, αλλά εκείνοι διατείνονται ότι δεν είναι γκέι. Μ’ αφού κάνουν ομόφυλο σεξ, πώς δεν είναι γκέι; Ψέματα δεν λένε;

Λίγες στατιστικές: Σε μια αμερικανική έρευνα 5.253 γυναικών και 2.653 αντρών μόλις το 2% αυτοπροσδιορίζονται ως ομο/αμφιφυλόφιλοι. Αντιθέτως, το ποσοστό αυτών που έχουν αποκλειστικά ομόφυλες σεξουαλικές φαντασιώσεις υπερτετραπλαπλασιάζεται στο 9%, ενώ άλλο ένα 4% δηλώνει ότι το 51-99% των σεξουαλικών φαντασιώσεών τους είναι με άτομα του ίδιου φύλου.

Σε νορβηγική έρευνα σε 2.924 άτομα, το 16% αναφέρει κάποιο βαθμό ομόφυλης έλξης. Το ποσοστό αυτό πέφτει στο 7% αν μιλάμε για ομόφυλη σεξουαλική επαφή και μόλις στο 3% για όσους αυτοπροσδιορίζονται ως αμφί ή γκέι.

Σε άλλη αμερικανική μελέτη, το 8% αναφέρει έλξη προς το ίδιο φύλο, το 7% κάνει ομόφυλο σεξ, αλλά μόλις το 2% ορίζει την ταυτότητά του ως γκέι/μπάι.

Σε ελληνική μελέτη σε 2.275 γυναίκες και 1.309 άντρες, το 8% δηλώνει ομόφυλο σεξουαλικό ενδιαφέρον, αλλά μόνο το 3% αναφέρει ομόφυλες σεξουαλικές εμπειρίες.

Σε βρετανική μελέτη σε 2.246 γυναίκες, το 5% αναφέρει ομόφυλη έλξη, το 2% ομόφυλες σεξουαλικές εμπειρίες, αλλά το 96% των γυναικών που κάνουν σεξ με γυναίκες κάνουν σεξ και με άντρες. Από τους 1984 άντρες της μελέτης, το 7% αναφέρει ομόφυλη έλξη και το 5% ομόφυλες σεξουαλικές εμπειρίες, αλλά το 90% των αντρών που έκαναν σεξ με άντρες έκαναν επίσης σεξ και με γυναίκες.

Μπορώ να παραθέσω πολλές παρόμοιες έρευνες από διάφορες χώρες, αλλά όλες λένε λίγο πολύ το ίδιο: Τα άτομα που αναφέρουν σεξουαλική έλξη προς το ίδιο φύλο είναι πολλά περισσότερα (ως και τριπλάσια) από τα άτομα που κάνουν σεξ με το ίδιο φύλο. Είναι αναμενόμενο ότι ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό (ενίοτε ως και 25% των ερωτώμενων) αναφέρει ομόφυλο ερωτικό ενδιαφέρον και φαντασιώσεις, αλλά πολλοί δεν τολμούν να τις κάνουν πράξη για προφανείς λόγους: δεν αντέχουν το ψυχικό και κοινωνικό κόστος μιας τέτοιας πράξης.

Όμως και απ’ όλους τους άντρες και τις γυναίκες που όντως κάνουν σεξ με το ίδιο φύλο, μόνο ένα μικρό ποσοστό (συχνά το ένα τρίτο) αυτοπροσδιορίζονται ως γκέι ή μπάι. Συνεπώς, εγείρεται το ερώτημα, όλες αυτές οι γυναίκες και οι άντρες που κάνουν σεξ με το ίδιο φύλο αλλά ισχυρίζονται πως δεν είναι γκέι, τι είναι;

Μήπως όμως θέτουμε το ερώτημα λάθος; Ο σεξουαλικός προσανατολισμός δεν είναι ένας διακόπτης on/off, όπου πρέπει να διαλέξεις ή το ένα (στρέιτ) ή το άλλο (γκέι). Είναι ένα φάσμα, μια κλίμακα, όπου μπορεί να βρισκόμαστε στο ένα άκρο (αποκλειστικά ετεροφυλόφιλοι) ή στο άλλο άκρο (αποκλειστικά ομοφυλόφιλοι) ή οπουδήποτε ενδιάμεσα! Μάλιστα, κάποιοι/ες μετακινούμαστε σε αυτή την κλίμακα, δηλαδή σε κάποια φάση της ζωής μας αισθανόμαστε περισσότερο ετερό παρά ομό κοκ.

Για μισό! Ο σεξουαλικός προσανατολισμός δεν είναι κάτι με το οποίο γεννιόμαστε ή κάτι που δημιουργείται μέχρι τα 4-5 έτη και ύστερα δεν αλλάζει; Πράγματι, όλες οι έρευνες αυτό δείχνουν: Η ερωτική έλξη είναι εργοστασιακή ρύθμιση και δεν αλλάζει. Άλλο όμως ερωτική έλξη (ποιο φύλο μας καυλώνει) και άλλο αυτοπροσδιορισμός – δηλαδή ταυτότητα.

Για να ξεμπερδέψουν κάπως το τοπίο, οι κοινωνικοί επιστήμονες έχουν αναλύσει τον σεξουαλικό προσανατολισμό σε τέσσερις συνιστώσες: σεξουαλική έλξη (ποιο φύλο μας καυλώνει), συναισθηματική/ρομαντική έλξη (με ποιο φύλο θέλουμε να έχουμε μια συναισθηματική, ερωτική σχέση), σεξουαλική συμπεριφορά (με ποιο φύλο κάνουμε σεξ) και σεξουαλική ταυτότητα (ποια ιστορικά και κοινωνικά κατασκευασμένη ταμπέλα βάζω στον εαυτό μου για το πώς είμαι ως σεξουαλικό ον). Οι τέσσερις αυτές πτυχές συχνά δεν ταυτίζονται.

Η ταξινόμηση της ανθρώπινης σεξουαλικότητας σε ετεροφυλόφιλους, ομοφυλόφιλους ή αμφιφυλόφιλους είναι σχετικά πρόσφατη επινόηση, μόλις από τα τέλη του 19ου αιώνα. Άλλες κοινωνίες και εποχές δεν ταξινομούσαν έτσι τη σεξουαλική έλξη και πράξη – θα τους φαινόταν έως και αστείο, όπως θα φαινόταν σ' εμάς αστείο να ταξινομούμαστε σε σταθερές κατηγορίες (με εκπορευόμενα χαρακτηριστικά) ανάλογα με το αν προτιμάμε να αυνανιζόμαστε με το αριστερό ή το δεξί χέρι.

Ειδικά στην Ελλάδα, η ερωτική ταξινόμηση σε ομοφυλόφιλους και ετεροφυλόφιλους υπάρχει λιγότερο από πενήντα χρόνια. Όπως παρατηρεί ο ανθρωπολόγος Κώστας Γιαννακόπουλος, στην ελληνική κουλτούρα, το να πηδάς έναν άντρα δεν επηρέαζε με κανέναν τρόπο την ταυτότητά σου ως ετεροφυλόφιλου άντρα. Η ταξινόμηση δεν γινόταν με βάση με ποιο φύλο έκανες σεξ (με άντρες ή με γυναίκες) αλλά με βάση το τι έκανες στο σεξ (πηδάς ή πηδιέσαι). Αν πήδαγες μόνο, τότε παρέμενες αρσενικός (και ετεροφυλόφιλος, αν και ούτε το σκεφτόσουν αυτό, αφού δεν υπήρχε καν ως κατηγορία). Αν πηδιόσουν, ήσουν γυναίκα ή πούστης/αδερφή. Όπως αναφέρει, στην Ελλάδα ίσχυε (και εν μέρει ισχύει ακόμη, τουλάχιστον σε πιο παραδοσιακούς θύλακες) μια πολιτισμική αντίληψη της σεξουαλικότητας, σύμφωνα με την οποία «για έναν άνδρα -αλλά και για μια γυναίκα- είναι η κατηγορία του φύλου στο οποίο αυτός θεωρείται ότι ανήκει και όχι εκείνη της επιλογής του φύλου του σεξουαλικού εταίρου βάσει της οποίας εννοιολογείται η σεξουαλική συμπεριφορά του και προσδιορίζεται η ταυτότητά του».

Γενικότερα στους πολιτισμούς της λεκάνης της Μεσογείου, οι κατηγορίες στις οποίες μπορεί να ανήκει κανείς δεν ήταν γκέι ή στρέιτ, αλλά άντρας ή πούστης, με βάση όχι το φύλο του ερωτικού παρτενέρ αλλά τη σεξουαλική πράξη: «Ο ενεργητικός εταίρος είναι ένας άντρας που "ενεργεί", κυριαρχεί, ενώ ο παθητικός μια γυναίκα ή ένας πούστης/αδερφή που "υφίσταται", "παθαίνει". Οι σεξουαλικοί αυτοί ρόλοι θεωρούνται "φυσικοί", δηλαδή ανάγονται στη βιολογική διχοτόμηση αρσενικού/θηλυκού». Υπογραμμίζω το «θεωρούνται», γιατί αυτοί οι ρόλοι είναι ανθρώπινες κατασκευές μέσα σε συγκεκριμένα ιστορικά πλαίσια.

Αυτό το μοντέλο σεξουαλικής ταξινόμησής μας έχει αλλάξει από τη δεκαετία του ’70 και μετά, καθώς επικρατεί το πιο δυτικό μοντέλο της σεξουαλικής κατηγοριοποίησης με βάση το φύλο του ερωτικού συντρόφου (και όχι με το αν είμαστε ενεργητικοί ή παθητικοί). Γκέι, πλέον, είναι και αυτός που πηδάει και αυτός που πηδιέται, αν και εξακολουθούν να υπάρχουν πιο «παραδοσιακοί» άντρες στη χώρα μας, που θεωρούν ότι παραμένουν στρέιτ (διάβαζε: άντρες) όταν μόνο πηδάνε.

Το κυρίαρχο μοντέλο σεξουαλικής ταξινόμησης μας πέφτει στενάχωρο, αφού δεν αρκεί για να περιγράψει τη μεγάλη ποικιλία σεξουαλικών συμπεριφορών, φαντασιώσεων, έλξεων και ταυτοτήτων. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει προταθεί ένα νέο μοντέλο, αυτό της κουήαρ σεξουαλικότητας. Τα καλά του (και τα κακά του) θα τα δούμε σε επόμενο άρθρο.

Βιβλιογραφία:

1.How Many Gays Are There? It Depends. Ritch C. Savin-Williams στο Contemporary Perspectives on Lesbian, Gay, and Bisexual Identities, Debra A. Hope Springer Science & Business Media, 2008

2.Ανθρωπολογία των φύλων, επιμ. Σωτήρης Δημητρίου, Σαββάλας 2001.

3.A Multidimensional Approach to Homosexual Identity, Janna L. Horowitz MSEd, PhD (cand.) & Michael D. Newcomb PhD (2002) Journal of Homosexuality, 42:2, 1-19.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News