H πρόσφατη στιχομυθία του Έλληνα πρωθυπουργού, Αντώνη Σαμαρά, με δημοσιογράφο σχετικά με το όνομα της Μακεδονικής γλώσσας, έδειξε για μια ακόμα φορά πόσο πολύ απέχουν οι απόψεις των δύο πλευρών και κατά συνέπεια πόσο δύσκολο θα είναι για τον Μάθιου Νίμιτς να γεφυρώσει το χάσμα. Η μία πλευρά (η Δημοκρατία της Μακεδονίας), ως γνωστόν, υποστηρίζει τη διατήρηση του ονόματος που είχε τα τελευταία 50-60 χρόνια, ενή η άλλη χώρα, η Ελλάδα, ζητά την αλλαγή του.

Σε ένα βαθύτερο επιστημολογικό επίπεδο, η στάση της Ελλάδας βασίζεται στην αντίληψη ότι οι λέξεις -και ιδίως τα κύρια ονόματα- δημιουργούν την πραγματικότητα. Αν, με άλλα λόγια, η γειτονική χώρα διατηρήσει το συνταγματικό της όνομα υπάρχει ο κίνδυνος, πιστεύουν οι Έλληνες, ένα ωραίο πρωί οι κάτοικοι της συμπρωτεύουσας να ξυπνήσουν κάτω από σλαβική κατοχή, εφόσον η περιοχή θα έχει προσαρτηθεί στη γειτονική Δημοκρατία. Αν όμως αλλάξει το όνομα, τότε, σύμφωνα πάντα με τις ελληνικές αντιλήψεις, αυτός ο κίνδυνος παύει να υφίσταται!

Εκ πρώτης άποψης οι ελληνικές αντιλήψεις ακούγονται πολύ παράξενες. Όμως, όπως έχει δείξει η ανθρωπολογία, η αντίληψη ότι οι λέξεις δημιουργούν την πραγματικότητα δεν είναι μόνο μια ελληνική ιδιατερότητα, αλλά είναι πάρα πολύ διαδεδομένη μεταξύ των πρωτόγονων κοινωνιών σε όλη την οικουμένη.

Έτσι, σε πολλές φυλές οι ιθαγενείς δεν αναφέρουν τα ονόματα των άγριων ζωών επειδή φοβούνται ότι αν το κάνουν θα παρουσιασθούν ξαφνικά μπροστά τους και θα τους φάνε. Οι Ζουλού πιστεύουν ότι ονομάζοντας κάποιο ον, το υποχρεώνεις να παρουσιασθεί. Οι ιθαγενείς της Μαγαδασκάρης ποτέ δεν αναφέρονται στους κεραυνούς επειδή φοβούνται ότι αν το κάνουν ο κεραυνός θα τους χτυπήσει. Οι Μποζίμπα, πάλι, δεν αναφέρουν τη λέξη «σεισμός», διότι φοβούνται ότι μόλις το κάνουν θα αρχίσει να τρέμει η γη. Στη Σαμόα δεν γίνεται ποτέ αναφορά σε καταιγίδες λόγω της συνεχούς απειλής που αντιμετωπίζει η περιοχή από αυτά τα ακραία καιρικά φαινόμενα.

Όμως, τα περισότερα ταμπού έχουν να κάνουν με κύρια ονόματα. Όπως και η ελληνική φυλή με την περίπτωση της «Μακεδονίας», έτσι και πολλές άλλες φυλές ανά την οικουμένη πιστεύουν ότι το κύριο όνομα έχει μαγικές ιδιότητες που επηρεάζει άμεσα την πραγματικότητα.

Η άποψη, την οποία είχε διατυπώσει πριν από μερικά χρόνια ένας Έλληνας φύλαρχος -«Το όνομα  είναι η ψυχή μας»- είναι η κυρίαρχη αντίληψη μεταξύ πολλών πρωτογόνων κοινωνιών. Πολλές φυλές θεωρούν ότι προφέροντας απλά το όνομα κάποιου, τον κάνεις να αποχωρισθεί από την ψυχή του.

Οι Οτζίμπα μαθαίνουν στα παιδιά τους ποτέ να μην λένε τα ονόματά τους γιατί θα σταματήσουν να μεγαλώνουν. Στην Τζάβα, οι ιθαγενείς πιστεύουν ότι για να σκοτώσεις κάποιον θα πρέπει απλά να γράψεις το όνομά του σε ένα κόκαλο και να το θάψεις σε ένα υγρό μέρος: καθώς το όνομά του θα αρχίσει να σβήνει το ίδιο θα συμβεί και με την ψυχή του.

Μεταξύ των βουνίσιων φυλών του Άσαμ κάθε άτομο έχει ένα όνομα το οποίο δεν πρέπει ποτέ να αποκαλύψει. Στους Κρου της Δυτικής Αφρικής, οι μόνοι που γνωρίζουν το πραγματικό όνομα κάποιου είναι οι κοντινοί συγγενείς του -οι άλλοι τον γνωρίζουν μόνο με ψευδώνυμο. Το ίδιο συμβαίνει και με τους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής: το πραγματικό όνομα της γνωστής σε όλους μας Ποκαχόντας ήταν Ματόκες. Το «Ποκαχόντας» έκρυβε το πραγματικό της όνομα διότι αν μαθευόταν θα πάθαινε σοβαρό ατύχημα. 

Στην Μπόρνεο συνηθίζεται να αλλάζουν τό όνομα ενός άρρωστου παιδιού για να εξαπατήσουν τα κακά πνεύματα που το βασανίζουν. Μεταξύ των Αμπιπόνες και των Λένγκουας της Νότιας Αμερικής όταν πέθαινε κάποιος η οικογένεια άλλαζε το όνομά του για να εξαπατήσει τον χάρο όταν θα ερχόταν να τους αναζητήσει. Οι Τονκίν, πάλι, δίνουν κακά ονόματα στα παιδιά τους προκειμένου να φοβίσουν τους δαίμονες και να τους κρατήσουν μακριά.

Ίσως, λοιπόν, οι προσπάθειες του κ. Νίμιτς να στεφθούν με μεγαλύτερη επιτυχία αν συμπεριλάβει στο τιμ του και κανένα ανθρωπολόγο.

Και φυσικά πολλούς, μα πολλούς, ψυχίατρους…

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News