«Μια κάρτα βιβλιοθήκης ήταν το πρώτο πράγμα που έγινε δικό μου», λέει η Νασίμα Ρασμιάρ, κόρη ενός πρώην διπλωμάτη από το Αφγανιστάν, η οποία έφτασε στη Φινλανδία με την οικογένειά της το 1992 ως πρόσφυγας. Μη μπορώντας να μιλήσει τη γλώσσα, με ελάχιστους πόρους και προσπαθώντας να καταλάβει την περίεργη νέα πόλη στην οποία βρέθηκε, ανακάλυψε έκπληκτη ότι δικαιούτο μια κάρτα βιβλιοθήκης και δωρεάν πρόσβαση σε βιβλία. Η ευγνωμοσύνη της για το προνόμιο αυτό δεν έχει ξεθωριάσει: «Έχω ακόμα αυτή την κάρτα στο πορτοφόλι μου»,  δηλώνει περήφανα.

Σήμερα, η Ρασμιάρ είναι αντιδήμαρχος του Ελσίνκι, έτοιμη να υπερασπιστεί το ίδρυμα, που της έχει προσφέρει τόσα πολλά, και πάνω από όλα την «Oodi», τη νέα βιβλιοθήκη της πόλης η οποία αναμένεται να εγκαινιαστεί τον ερχόμενο Δεκέμβριο. Δεν είναι η μοναδική που έχει πάθος για τις βιβλιοθήκες.

«Η Φινλανδία είναι μια χώρα αναγνωστών», δήλωσε πρόσφατα η Πάιβι Λουοσταρίνεν πρεσβευτής της Φιλανδίας στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σίγουρα είναι δύσκολο να διαφωνήσει κανείς μαζί της.

Το 2016 η Φινλανδία ανακηρύχθηκε από τον ΟΗΕ το πιο μορφωμένο έθνος του κόσμου, πράγμα καθόλου τυχαίο. Οι Φινλανδοί είναι οι πιο ενθουσιώδεις χρήστες δημόσιων βιβλιοθηκών παγκοσμίως καθώς 5,5 εκατ. άνθρωποι δανείζονται περίπου 68 εκατ. βιβλία το χρόνο.

Σε μια εποχή, μάλιστα, που οι βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο, όπως αναφέρει ο Guardian, υφίστανται περικοπές στους προϋπολογισμούς τους, μείωση των χρηστών και κλείσιμο, η Φινλανδία κάνει ακριβώς το αντίθετο. Δαπανά στις βιβλιοθήκες της περίπου 5.760 ευρώ ανά κάτοικο όταν για παράδειγμα το Ηνωμένο Βασίλειο ξοδεύει μόλις 165 ευρώ.

Και ενώ περισσότερες από 478 βιβλιοθήκες έχουν κλείσει από το 2010 σε πόλεις της Αγγλίας, της Ουαλίας και της Σκωτίας, το Ελσίνκι δαπανά πολλά εκατομμύρια ευρώ για τη δημιουργία μιας τεράστιας νέας βιβλιοθήκης.

Μάλιστα, μη όντας ικανοποιημένοι με το να χτίσουν απλά μια βιβλιοθήκη, οι Φινλανδοί δημοσιοποίησαν το πάθος τους στη φετινή Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας με έναν ύμνο στα λογοτεχνικά τους μνημεία. Η έκθεση για την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής των φινλανδικών βιβλιοθηκών που παρουσιάζεται στο φινλανδικό περίπτερο «Mind-building» δείχνει τον ηγετικό ρόλο της Φινλανδίας στην ανάπτυξη των βιβλιοθηκών του μέλλοντος, αναφέρει σχετικά η ιστοσελίδα TheVeniceInsider.

Δεν είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς γιατί χρησιμοποιούνται τόσο πολύ οι βιβλιοθήκες της Φιλανδίας: Συχνά το κλίμα είναι σκληρό και ο πληθυσμός της χώρας, αστικός σε ποσοστό 84%, χρησιμοποιεί τις βιβλιοθήκες όχι απλά για μελέτη ή δανεισμό βιβλίων, αλλά και για κοινωνικές επαφές.

Ο Άντι Νοουσγιόκι, ένας από τους αρχιτέκτονες της «Oodi», περιέγραψε τη νέα βιβλιοθήκη ως «εσωτερική πλατεία της πόλης», που απέχει πάρα πολύ από την στερεοτυπική εικόνα των βιβλιοθηκών που κάποτε παλιά ήταν σιωπηλοί χώροι.

Η νέα βιβλιοθήκη, όμως, «έχει σχεδιαστεί για να παρέχει στους πολίτες και τους επισκέπτες χώρο για να κάνουν ό,τι θέλουν ελεύθερα και με ζωντάνια – να μην είναι απλά καταναλωτές γνώσης ή flâneurs (περιπλανώμενοι)», εξηγεί ο φινλανδός αρχιτέκτονας.

Η «Oodi» – «Ωδή» στη γλώσσα μας- είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα σοβαρό μνημείο για την υπερηφάνεια του πολίτη. Η βιβλιοθήκη που εγκαινιάστηκε ως μέρος των εορτασμών για τον ένα αιώνα ανεξαρτησίας της Φιλανδίας, δεν είναι απλά «αποθήκη» βιβλίων. «Νομίζω ότι η Φινλανδία δεν θα μπορούσε να κάνει ένα καλύτερο δώρο στους ανθρώπους. Συμβολίζει τη σπουδαιότητα της μάθησης και της εκπαίδευσης, που αποτελούν παράγοντες-κλειδιά για την ανάπτυξη και την επιτυχία της Φινλανδίας», λέει η Ράσμιαρ.

Οι βιβλιοθήκες είναι η ορατή όψη της φινλανδικής πίστης στην εκπαίδευση, την ισότητα και στα δικαιώματα των πολιτών: «Υπάρχει ισχυρή πίστη στην εκπαίδευση για όλους», λέει η Χάνα Χάρις, διευθύντρια του Archinfo Finland και Επιτρόπου του “Mind-Building”, «Υπάρχει εκτίμηση στην ιδιότητα του ενεργού πολίτη – η ιδέα ότι είναι κάτι που δικαιούται ο καθένας. Και οι βιβλιοθήκες το ενσαρκώνουν πολύ έντονα αυτό», προσθέτει.

Η τοποθεσία, που επιλέχθηκε για την «Oodi» -βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το κοινοβούλιο-, αντανακλά επίσης τα αισθήματα υπερηφάνειας για την ισότητα των ευκαιριών που προσφέρει η νέα βιβλιοθήκη του Ελσίνκ. «Κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να σταθεί μπροστά στα εδάφη της δημοκρατίας, με τον τρόπο που το κάνει η δημόσια βιβλιοθήκη», λέει η Ρασμιάρ, «Είναι αξιοσημείωτο ότι από το ανοιχτό μπαλκόνι της, οι άνθρωποι κοιτάζουν κατευθείαν στο κοινοβούλιο και στέκονται στο ίδιο επίπεδο».

Η «Oodi» δεν είναι η μοναδική βιβλιοθήκη του Ελσίνκι που προκαλεί ενθουσιασμό. «Η βιβλιοθήκη Töölö είναι μια από τις αγαπημένες μου», λέει η Χάρις, «Βρίσκεται μέσα σε ένα πάρκο και διαθέτει μπαλκόνι στον τελευταίο όροφο. Πρόσφατα πήγαμε εκεί με συνάδελφους μου, ήταν μια κοινή ημέρα της εβδομάδας κι όμως υπήρχε ουρά έξω από τις πόρτες στις 9πμ».

Ίσως ο ενθουσιασμός των Φινλανδών απορρέει από το γεγονός ότι οι βιβλιοθήκες τους προσφέρουν πολύ περισσότερα από βιβλία. Πολλές βιβλιοθήκες παγκοσμίως, παρέχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και άλλες υπηρεσίες, οι βιβλιοθήκες σε πόλεις και κωμοπόλεις της Φινλανδίας, όμως, έχουν επεκτείνει τις υπηρεσίες τους. Προσφέρουν ηλεκτρονικές εκδόσεις, αθλητικό εξοπλισμό, ηλεκτρικά εργαλεία και άλλα είδη περιστασιακής χρήσης. Μια βιβλιοθήκη στο Βάνταα, για παράδειγμα, προσφέρει ακόμα καραόκε!

Είναι χώροι ζωντανοί, καλά σχεδιασμένοι που προσπαθούν να εμπλέξουν ενεργά τις αστικές κοινότητες στις οποίες απευθύνονται. Η βιβλιοθήκη στο Μαουνούλα, ένα βόρειο προάστιο του Ελσίνκι, έχει μια πόρτα που οδηγεί απευθείας σε ένα σούπερ μάρκετ – μια εντυπωσιακή απόφαση η οποία, μαζί με το κέντρο εκπαίδευσης ενηλίκων και το τμήμα για τις υπηρεσίες για νέους, ελήφθη μετά από πρόταση  των κατοίκων της περιοχής.

Η νέα βιβλιοθήκη προχωράει ακόμα περισσότερο: εκτός από τη βασική της λειτουργία, θα διαθέτει καφετέρια, εστιατόριο, δημόσιο μπαλκόνι, κινηματογράφο, makerspace, οπτικοακουστικά στούντιο ηχογράφησης και τρισδιάστατους εκτυπωτές.

Η ποικιλομορφία είναι το κλειδί, υποστηρίζει η Ρασμιάρ. «Οι βιβλιοθήκες πρέπει να αγγίζουν τις νέες γενιές. Ο κόσμος αλλάζει – το ίδιο και οι βιβλιοθήκες. Οι άνθρωποι χρειάζονται μέρη για να συναντιούνται, να συνεργάζονται, να αναπτύσσουν τις ψηφιακές δεξιότητές τους».

Ως βασικά αστικά κτίρια, εξάλλου, οι φινλανδικές βιβλιοθήκες έχουν σχεδιαστεί για να εμπνέουν το αίσθημα της ιδιοκτησίας! «Θέλουμε οι άνθρωποι να χρησιμοποιούν τους χώρους [σα να είναι δικοί τους] και να αρχίσουν να τους αλλάζουν», λέει ο Νόουσγιόκι, «Στόχος μας για την Oodi ήταν να γίνει ελκυστική έτσι ώστε όλοι να τη χρησιμοποιήσουν και να διαδραματίσουν έναν ρόλο εξασφαλίζοντας την συντήρησή της».

Ο χώρος και ο σχεδιασμός της νέας βιβλιοθήκης του Ελσίνκι είναι σίγουρα εντυπωσιακός, το πιο εντυπωσιακό στοιχείο, όμως, είναι η απουσία οποιασδήποτε δημόσιας αντίθεσης σε ένα τόσο δαπανηρό έργο. «Δεν είναι αμφιλεγόμενη: οι άνθρωποι είναι ενθουσιασμένοι σε όλους τους τομείς», λέει η διευθύντρια του Archinfo Finland, «Θα είναι σημαντική για την καθημερινή ζωή εδώ στο Ελσίνκι».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News