Τώρα που έχει ανοίξει για τα καλά η συζήτηση για το ποια Ευρώπη θέλουμε και πώς θα είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση μετά την πολύχρονη οικονομική κρίση που ταρακουνάει ολόκληρο το οικοδόμημα, έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας αναδεικνύει τον κομβικό ρόλο του ESM –του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας– στη διάσωση του ευρώ και της Ευρωζώνης μετά την «επιδημία» που πυροδότησε η χρεοκοπία της Ελλάδας το 2010. Αναδεικνύει όμως ταυτόχρονα και τη «σκοτεινή πλευρά» της ΕΕ για τους μηχανισμούς εξουσίας μέσω των οποίων αποφασίζουν οι ισχυροί.

Οταν η Ελλάδα βρέθηκε έξω από τις αγορές, ο ESM δεν υπήρχε. Οι Ευρωπαίοι έπρεπε να τον εφεύρουν. Κι αυτό έγινε σε δύο βήματα: με τη δημιουργία του EFSF και στη συνέχεια του ESM που αποτέλεσαν και αποτελούν τους δύο οργανισμούς-«καταφύγια» για τα κράτη του ευρώ που βρέθηκαν από τις αγορές. Δηλαδή της Ελλάδας, της Κύπρου, της Πορτογαλίας, της Ιρλανδίας κι αν χρειαστεί στο μέλλον ακόμη και των οικονομιών μεγαθηρίων της Γαλλίας και της Ιταλίας.

Ομως, όπως σημειώνει πολύ εύστοχα η Διεθνής Διαφάνεια και οι δύο οργανισμοί στερούνται της αναγκαίας νομιμοποίησης, η ύπαρξή τους δεν προβλέπεται σε καμία ευρωπαϊκή συνθήκη κι όσο και αν το ESM καλείται να παίξει το ρόλο του «ΔΝΤ της Ευρώπης» δηλαδή να αναδειχθεί σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, σήμερα δεν λογοδοτεί σε κανέναν παρά μόνο στο Eurogroup το οποίο είναι επίσης ένα άτυπο – πλην πανίσχυρο – όργανο αποφάσεων στο οποίο όμως δεν συμμετέχουν όλα τα μέλη της Ενωσης παρά μόνο οι χώρες που έχουν υιοθετήσει το ευρώ.

Και ποια σύμπτωση; Και το Συμβούλιο των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης και το ESM ελέγχονται σχεδόν απόλυτα από τους Γερμανούς. Μάλιστα στο προτελευταίο Eurogroup ο γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε φρόντισε και πέτυχε την πενταετή ανανέωση της θητείας του Κλάους Ρέγκλινγκ στην προεδρία του ESM, παρότι η τρέχουσα θητεία του έληγε τον Οκτώβριο.

Για κάποιους, αν όχι για όλους τους Ευρωπαίους, το ESM χαρακτηρίζεται ως «γερμανικό όργανο» κι όπως επισημαίνει η έκθεση «δεν εχει νομιμοποίηση γιατί δεν προβλέπεται από τις συνθήκες». Το κυριότερο, υπογραμμίζει η έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας «τόσο η διαπραγμάτευση των συμφωνιών διάσωσης από τον ESM όσο και η παρακολούθηση των εφαρμοζόμενων μεταρρυθμίσεων είναι επιρρεπείς σε αδέξια διαπραγματευτική τακτική και μικροπολιτική όσο δεν υπόκεινται σε κανόνες διαφάνειας και λογοδοσίας». Μήπως είναι έτσι;

Με αυτά τα δεδομένα ευρωπαϊκές πηγές θεωρούν ότι υποχρεωτικά στην επόμενη αναθεώρηση της συνθήκης της Ρώμης που εφέτος (στις 25 Μαρτίου), συμπληρώνει 60 χρόνια από την υπογραφή της, αλλά κι αυτής του Μάαστριχτ του 1992 θα πρέπει να καλυφθούν τα νομικά κενά ώστε να υπάρχει διαφάνεια στις αποφάσεις και το κυριότερο λογοδοσία. Κάποιοι άλλοι συνδέουν τις αποφάσεις αυτές με τη δημιουργία Κοινού υπουργείου Οικονομικών της ευρωζώνης στο βαθμό βέβαια που οι Ευρωπαίοι αποφασίσουν ότι θέλουν «περισσότερη Ευρώπη» και πιο «ισχυρό ευρώ».

Γαλλογερμανικός πόλεμος

Οπως έχει γράψει η Tageszeitung του Βερολίνου, εν όψει αλλαγών στην διακυβέρνηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχει ήδη ξεσπάσει έντονη διένεξη ανάμεσα στον Επίτροπο Οικονομικών Υποθέσεων Πιερ Μοσκοβισί και τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. O ESM που διευθύνεται από τον Γερμανό Κλάους Ρέγκλινγκ στηρίζει ήδη την Αθήνα με πιστώσεις και συμμετέχει στην επιτήρηση των μέτρων λιτότητας, το σχέδιο δε είναι να αντικαταστήσει το ΔΝΤ σε περίπτωση που αυτό αποχωρήσει από το τρέχον ελληνικό πρόγραμμα. Στο μέλλον ο ESM θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο και να δίνει οδηγίες όχι μόνο σε υπερχρεωμένες χώρες όπως είναι η Ελλάδα, αλλά και σε μέλη της ευρωζώνης όπως είναι η Γαλλία ή η Ιταλία.

Ο Σόιμπλε το υπαινίχθηκε ήδη σε συνεντεύξεις του, αλλά ο Πιερ Μοσκοβισί δεν θέλει ούτε να το ακούει. Ο Επίτροπος θέλει να διατηρήσει στα χέρια του τον έλεγχο των εθνικών προϋπολογισμών και μάλιστα να ενισχύσει τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μάλιστα δήλωσε ότι η ευρωζώνη χρειάζεται το δικό της Γενικό Λογιστήριο και τον δικό της προϋπολογισμό. Με τις δηλώσεις αυτές, εκτιμά η Tageszeitung, ξέσπασε ανοιχτά η διαμάχη για την εξουσία στην ευρωζώνη. Αυτά τα γερμανικά σχέδια προκαλούν ήδη αντιδράσεις κύκλων του Ευρωκοινοβουλίου, αλλά και από τη Διεθνή Διαφάνεια καθώς ο ESM είναι «προϊόν ανάγκης» και διακρατικών συμφωνιών δεν υπόκειται στο κοινοτικό δίκαιο και κατά συνέπεια ο έλεγχός του δεν υπάγεται στους δημοκρατικούς θεσμούς της ΕΕ.

Η έκθεση

Οπως αναφέρεται στην έκθεση το ESM δρύθηκε το 2012 κι έχει γίνει ένας ζωτικής σημασίας παράγοντας στην οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ: πουλάει ομόλογα για λογαριασμό της Ευρωζώνης στο σύνολό της, και στηρίζει τα οικονομικά προγράμματα χρηματοδοτικής βοήθειας της ΕΕ για τις χώρες που τα χρειάζονται. Οταν μια κυβέρνηση χάνει πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές απευθύνεται σε αυτό και εκείνο εν συνεχεία εκπονεί το σχέδιο διάσωσής της. Η ιστορία της δημιουργίας του ESM κατά τη Διαφάνεια «είναι ένα αξιόλογο μάθημα στην πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, αλλά οι συνθήκες της ΕΕ δεν προβλέπουν νομική βάση για ένα ταμείο διάσωσης στον ευρωπαϊκό χώρο».

Μετά την ελληνική κρίση και την «επιδημία» κρίσης χρέους που απειλούσε πολλές χώρες του Νότου, αν όχι όλες, το ευρώ ήταν υπό σοβαρή απειλή και οι ηγέτες κυρίως η Ανγκελα Μέρκελ και ο Νικολά Σαρκοζί (τότε) είχαν την πολιτική βούληση να ξεπεραστούν αυτά τα εμπόδια και να λειτουργήσει ο μηχανισμός διάσωσης. Η Πορτογαλία, η Ιρλανδία και η Κύπρος είχαν χάσει μετά την Ελλάδα την πρόσβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές.  Ο ESM ανέλαβε να δανειστεί για λογαριασμό μας και λογαριασμό τους αλλά όλες οι κυβερνήσεις γνώριζαν ότι η ενίσχυση χορηγείται με αντάλλαγμα την εφαρμογή προγράμματος διάσωσης με αυστηρούς όρους.

Ολες οι χώρες διάσωσης κλήθηκαν να εφαρμόσουν μια σειρά από μεταρρυθμίσεις και περικοπές του προϋπολογισμού τους ενώ οι δόσεις της βοήθειας συνδέθηκαν με «ορόσημα» δηλαδή την υλοποίηση των συμφωνηθέντων μεταρρυθμίσεων σε συγκεκριμένο χρόνο. Μετά από επτά χρόνια προγραμμάτων η Ελλάδα πλησιάζει στο τέλος του τρίτου πακέτου διάσωσης. Το ερώτημα που μένει όμως αναπάντητο και για τη Διεθνή Διαφάνεια είναι εάν ο στόχος για το πρωτογενές πλεόνασμα του προϋπολογισμού 3,5% του ΑΕΠ μπορεί ρεαλιστικά να επιτευχθεί αυτή τη φορά και εάν το ESM και το ΔΝΤ μπορούν να συμφωνήσουν σε μια κοινή αξιολόγηση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους.

Σε αυτό το σημείο οι συντάκτες της έκθεσης σημειώνουν δηκτικά: «Η αύξηση της διαφάνειας θα βοηθούσε να αποφευχθούν λάθη, όπως αυτά που έγιναν στο ελληνικό παράδειγμα, όπου δεν υπήρξε καμία λογοδοσία για τις θεμελιωδώς λανθασμένες υποθέσεις των πρώτων πιστωτών σχετικά με τις επιπτώσεις της λιτότητας, της αυξημένης φορολογίας και τις επιπτώσεις των πολλαπλασιαστών στις οικονομίες της Ευρωζώνης».

Σε κάθε περίπτωση, οι προτάσεις της Διεθνούς Διαφάνειας για τον ευρωπαϊκό μηχανισμό σταθερότητας οδηγούν στη δημιουργία «Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου». Και όπως θα προβλέπεται από τις ανανεωμένες συνθήκες της ενωμένης Ευρώπης η λειτουργία θα πρέπει να στηρίζεται στη στενή συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ΕΚΤ που μπορούν να αποτελούν την Ευρωπαϊκή τρόικα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News