Λέξεις που κόβουν βόλτες ανάμεσά μας – και στις τηλεοράσεις μας…

Χαρέμι
< αραβική – haram, τουρκική – harem. Σημαίνει «απαγορευμένο».

Ο γυναικωνίτης των μωαμεθανών. Αυτό που δεν ξέρουν πολλοί, είναι ότι αποτελούσε ένα ισχυρό κέντρο εξουσίας. Δεν ήταν ακριβώς αληθινή η «μακάρια χαύνωση στα μάτια που προσμένουν ηδονικά», όπως φαντάζονταν οι Δυτικοί την παραδείσια κατάσταση του χαρεμιού. Εκεί, υπήρχαν ίντριγκες και αντιζηλίες. Η μόνη γυναίκα εκτός συναγωνισμού ήταν η βαλιντέ σουλτάνα, η μητέρα του σουλτάνου, κυρίαρχος όχι μόνο στο χαρέμι, αλλά – συχνά – και στην αυτοκρατορία ολόκληρη. Αυτή έπρεπε να αντιμετωπίσει τα δεκάδες παιδιά που γεννούσαν οι σύζυγοι, οι παλλακίδες του σουλτάνου και οι οδαλίσκες – τους πιθανούς διαδόχους του θρόνου. Δεν ήταν λίγες οι φορές που τα ανυπεράσπιστα αυτά πλάσματα ήταν καταδικασμένα, προτού ακόμη γεννηθούν. Στο χαρέμι έθαλλαν οι μηχανορραφίες καθώς, πολύ συχνά, ο σουλτάνος ήταν ένας τρυφηλός, φιλήδονος άνθρωπος, έρμαιο αντίρροπων δυνάμεων. Κάποιες παλλακίδες μάλιστα έγιναν σουλτάνες, εκμεταλλευόμενες την εύνοια του Υψηλού τους Κυρίου. Πάμπολλες, βέβαια, έπεσαν θύματα της ακόρεστης φιλοδοξίας τους και δολοφονήθηκαν.
Ο Μωάμεθ Β', αμέσως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, συνέλαβε την ιδέα ενός υπερπολυτελούς χαρεμιού, στο Μεγάλο Σαράι. Το χαρέμι του σουλτάνου θεμελιώθηκε το 1541, με υπεύθυνη για την οργάνωσή του τη βαλιντέ σουλτάνα και με εισροή ολόφρεσκων κοριτσιών, από πολλά μέρη του κόσμου. Πέρασαν έτσι, τέσσερις αιώνες. Με το κίνημα των Νεότουρκων, τον 20ό αιώνα, καταργήθηκαν τα χαρέμια στην Τουρκία. 
Ψυχή όλη σάρκα, σκλάβα σε χαρέμι (Κωστής Παλαμάς)

Καρτέλ
< cartel (αγγλικά και γαλλικά)

Ένωση, σύμπραξη ομοειδών συνήθως επιχειρήσεων, οι οποίες – διατηρώντας την οικονομική, διοικητική και νομική τους αυτοτέλεια – έχουν συνάψει συμφωνίες για τον έλεγχο της παραγωγής, με σκοπό την εξουδετέρωση του μεταξύ τους ανταγωνισμού και, ενδεχομένως, τη δημιουργία μονοπωλίου. (πρβ. τραστ, κοινοπραξία)
Η λέξη προέρχεται μάλλον από το ελληνικό «χάρτα», λατινικά charta, αγγλικά chart. Αρχικά σήμαινε γραπτή πρόσκληση σε μονομαχία, αργότερα σήμαινε το γραπτό λίβελο. Κατά τον 17ο αιώνα άρχισε να σχετίζεται με συμφωνία ανταλλαγής αιχμαλώτων πολέμου και κάποια στιγμή αργότερα πήρε το σημερινό νόημα. Ο όρος εμφανίζεται στους πρωτόλειους προκομμουνιστικούς εργατικούς συνεταιρισμούς (Αρτέλ).
Σήμερα, αρκετές οριζόντιες και κάθετες συμπράξεις, κλέβουν τους καταναλωτές – παρά τη βαθιά οικονομική ύφεση.
Από τα πιο επιτυχημένα διεθνή, «ελεύθερα» καρτέλ στην ιστορία είναι ο ΟΠΕΚ, ο σύνδεσμος των πετρελαιοπαραγωγών χωρών: Με ηγέτιδα τη Σαουδική Αραβία συγκεντρώνει περίπου το 40% της παγκόσμιας παραγωγής και το 70% των γνωστών αποθεμάτων πετρελαίου.
Ο σχηματισμός καρτέλ, πάντως, είναι παράνομος, καθώς το Δίκαιο ανταγωνισμού τον απαγορεύει. (Νομοθεσία Σέρμαν περί αντι-Τραστ, το 1890, που είναι ο βασικός νόμος στο αμερικανικό Δίκαιο κατά των περιορισμών του Ανταγωνισμού).

Προπαγάνδα
< από το λατινικό «propaganda fide» (για τη διάδοση της πίστης).

Προέρχεται από την αδελφότητα propaganda fide (πλήρες όνομα, Congregatio de Propaganda Fide, δηλαδή «Επιτροπή για την Προώθηση της Πίστης»). Ήταν το όνομα του Τμήματος (Επιτροπής) της Αγίας Έδρας, που ιδρύθηκε από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΕ΄, το 1622. Είχε διπλό σκοπό: Αφενός τη διάδοση του χριστιανισμού σε περιοχές εκτός του χριστιανικού κόσμου που δεν είχε φτάσει το χριστιανικό άγγελμα και, αφετέρου, την υπεράσπιση της ορθότητας της πίστης σε μέρη όπου αμφισβητούνταν από αιρέσεις. Μια από τις αποστολές του Propaganda Fide ήταν η δημιουργία σχολών – στη Ρώμη, Μπολόνια και Λορέτο – στις οποίες νέοι ιερείς από άλλες χώρες προετοιμάζονταν ως δάσκαλοι και ιεραπόστολοι για να σταλούν στις πατρίδες τους και να προπαγανδίσουν την καθολική θρησκεία.
Η Propaganda Fide υπήρξε, ουσιαστικά, η Επιτροπή η οποία ήταν επιφορτισμένη με το καθήκον να οργανώσει το σύνολο της ιεραποστολικής δράσης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Με πρόνοια του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β΄, η Επιτροπή μετονομάστηκε σε Επιτροπή για τον Ευαγγελισμό των Λαών (Congregatio pro Gentium Evangelisatione).
Στις μέρες μας αποτελεί την έντυπη ή προφορική, συστηματική και οργανωμένη προσπάθεια διάδοσης πολιτικών, θρησκευτικών και άλλων ιδεών και απόψεων, με σκοπό τον επηρεασμό της συνείδησης της κοινής γνώμης, προς συγκεκριμένη κατεύθυνση και με συγκεκριμένους στόχους.

Πηγές
-Λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη
-Αλέβ Λιτλ Κρουτιέ – Χαρέμι. Ο κόσμος πίσω από το πέπλο, εκδόσεις Ωκεανίδα
-Σταύρου Μαριάδη – «Συνεργατισμός, Συνεταιρισμοί», Εκδόσεις Γιαχούδη
–http://www.fides.org/index.php

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News