Μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση με τίτλο «Θεσσαλονίκης Εμπόριον 1870-1970» στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς ζωντανεύει την παραγωγική ιστορία του παλιού εμπορικού κέντρου της πόλης και μας θυμίζει ότι η Θεσσαλονίκη υπήρξε αδιαλείπτως σημαντικό αστικό κέντρο.

Οι πόλεις και οι γειτονιές τους διαμορφώνονται συνεχώς, μέσω της επίδρασης στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον. Ο στόχος της έκθεσης  στη Θεσσαλονίκη είναι να μεταδοθεί αυτό το μήνυμα στους επισκέπτες της.

«Είναι μια έκθεση – ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο, που αναδεικνύει ότι η Θεσσαλονίκη υπήρξε διαχρονικά ένας κόμβος πάρα πολύ ισχυρός του εμπορίου και της βιομηχανίας. Και μέσα από αυτό το ταξίδι μάς το ξαναθυμίζει, με τους ανθρώπους που έδρασαν εκείνη την εποχή, μας ξαναφέρνει σιγά-σιγά στο σήμερα, που πρέπει να ξαναδούμε την πόλη και να γίνει πραγματικά κόμβος για την Ν.Α. Ευρώπη. Το λιμάνι της, το εμπορικό της κέντρο, οι άνθρωποι της, είναι έτοιμοι για αυτό. Το αξίζει. Και μέσα από αυτή την έκθεση θέλουμε να ξυπνήσουμε αυτή την ανάγκη στον κόσμο της Θεσσαλονίκης, πώς να το υλοποιήσει», λέει η πρόεδρος του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, Σοφία Στάϊκου.

Η έκθεση ξεδιπλώνεται σε δύο ορόφους στο Συνεδριακό Κέντρο της Τράπεζας Πειραιώς, σε ένα από τα σημεία της πόλης που αναδεικνύονται μέσω αυτής: στα Λαδάδικα (Κατούνη 12-14). Περιλαμβάνει πλούσιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό, βασισμένο στο ερευνητικό πρόγραμμα που εκπόνησε ο δρ. Ευάγγελος Χεκίμογλου  και τελεί υπό την αιγίδα του δήμου Θεσσαλονίκης και του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Η έκθεση καλύπτει 100 χρόνια μελέτης της δραστηριότητας στη Θεσσαλονίκη, από το 1870 έως το 1970. «Περίπου το 1870 κατεδαφίστηκε το τείχος που περνούσε από το παραλιακό μέτωπο της Θεσσαλονίκης και τότε η πόλη ξανοίχτηκε σε άλλους ορίζοντες, βγήκε από το εσωστρεφές ανατολίτικο ύφος της», εξηγεί ο Γιώτης Ιωαννίδης, από την εταιρία TETRAGON, που εκπόνησε τη μουσειολογική και μουσειογραφική μελέτη, καθώς και την εφαρμογή της έκθεσης, για λογαριασμό του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. «Η κατεδάφιση του τείχους, δηλαδή, σηματοδότησε τόσο χωρικά όσο και χρονικά το άνοιγμα της πόλης. Το 1970 άρχισε να αλλάζει η μορφή, το εμπόριο και η βιομηχανία να φεύγουν σε άλλες περιοχές»

Από την ίδρυσή της έως τις ημέρες μας, και παρά τις αναπόφευκτες ανακατατάξεις, η Θεσσαλονίκη υπήρξε, για μεγάλα διαστήματα, οικονομικό κέντρο ενός εκτεταμένου παραγωγικού χώρου. Ακόμα και κατά την ταραγμένη εκατονταετία 1870-1970, η πόλη γνώρισε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης, χάρη κυρίως στο εμπόριο. Το τμήμα της που βρίσκεται βορειοανατολικά από το λιμάνι και νοτιοδυτικά από τη διασταύρωση της Εγνατίας και της οδού Βενιζέλου ορίζεται ως το παλαιό εμπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης. Η περιοχή ενσωμάτωσε σταδιακά και άλλες χρήσεις, δραστηριότητες και ανάγκες, οι οποίες διαφοροποίησαν την παραδοσιακή της λειτουργία και τον αρχικό της χαρακτήρα. Στα χρόνια αυτά δραστηριοποιήθηκαν εκεί πολυάριθμες επιχειρήσεις, στις οποίες εργάστηκαν χιλιάδες άνθρωποι. Τρόφιμα, ενδύματα, υπηρεσίες αποτέλεσαν βασικό κορμό του εμπορίου της πόλης, τόσο πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όσο και μετά. Τα ειδικά χαρακτηριστικά αυτών των επαγγελμάτων οδήγησαν στη δημιουργία άλλοτε κλειστών αγορών, και άλλοτε καταστημάτων και εργαστηρίων.

Προκειμένου να αποτυπωθούν στιγμές, σκηνές και παραστάσεις από την οικονομική ζωή της πόλης σε αυτό το διάστημα, επιλέχθηκαν έξι γειτονιές και η αναφορά για κάθε μία γίνεται με ένα «κουτί». Οι γειτονιές είναι το Μπεζεστένι, η Μοδιάνο, η Πλατεία Εμπορίου, τα Λαδάδικα, ο Φραγκομαχαλάς και η Πλατεία Ελευθερίας. Στο εξωτερικό μέρος κάθε κουτιού αναγράφονται τα γενικά χαρακτηριστικά της κάθε γειτονιάς με τα επαγγέλματα που κυριαρχούσαν εκεί, ενώ στο εσωτερικό υπάρχουν φωτογραφίες επαγγελματιών. Καθώς το κτίριο του ΠΙΟΠ βρίσκεται στα Λαδάδικα και στους τείχους υπάρχουν φωτογραφίες σε μεγάλο μέγεθος από τη Θεσσαλονίκη της εποχής, είναι σαν να βλέπεις την πόλη και τις γειτονιές της.

Ένας από τους σκοπούς της έκθεσης είναι να υποκινηθούν νέα επαγγέλματα, νέες δραστηριότητες. «Να πάρουν ιδέες νέοι επαγγελματίες, νέοι άνθρωποι, να στήσουν μια δραστηριότητα. Να δουν τα επαγγέλματα της εποχής στους χώρους όπου αυτά ασκούνταν και να λάβουν το ερέθισμα, τη συναισθηματική φόρτιση να ξεκινήσουν τη δική τους δουλειά. Ναι, ωραία τα μπαρ και τα εστιατόρια στις περιοχές του κέντρου της Θεσσαλονίκης, αλλά καλό είναι να υπάρχουν και άλλες δραστηριότητες», τονίζει ο κ. Ιωαννίδης.

 

ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

---

1870-1912
Οθωμανικές μεταρρυθμίσεις

Η πόλη αλλάζει. Η θαλάσσια οχύρωση και τμήματα των ανατολικών και δυτικών τειχών κατεδαφίζονται. Οι εγκαταστάσεις του λιμανιού επεκτείνονται, κατασκευάζεται η προκυμαία. Ανασχεδιάζονται κεντρικές συνοικίες και δημιουργούνται νέα προάστια. Διαπλατύνονται και λιθοστρώνονται κεντρικοί δρόμοι, οικοδομούνται νέα δημόσια και ιδιωτικά κτήρια.

1913-1915
Η ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος

Η πόλη εντάσσεται οριστικά στο ελληνικό κράτος το 1913. Το εμπόριο περιορίζεται από τη μεταβολή των συνόρων, μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη διανομή των ευρωπαϊκών της εδαφών μεταξύ των νικητών των Βαλκανικών Πολέμων. Οι λίγες μεγάλες βιομηχανικές μονάδες δυσκολεύονται να λειτουργήσουν, ή διακόπτουν τη λειτουργία τους. Το ελληνικό κράτος δεν μπορεί εύκολα να ενσωματώσει οικονομικά, φορολογικά και διοικητικά τις νέες περιοχές. Μόλις το 1915 οι πιστωτές της χώρας επιτρέπουν την κυκλοφορία της δραχμής στη Θεσσαλονίκη και την περιφέρειά της.

1914-1918
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Στρατιά της Ανατολής

Η Θεσσαλονίκη καθίσταται λιμάνι ανεφοδιασμού και ορμητήριο στρατιωτικών επιχειρήσεων. Εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες της Στρατιάς της Ανατολής διαμένουν στην πόλη. Η παραμονή τους προκαλεί πληθωρισμό και ανεπάρκεια αγαθών. Σταδιακά, επιβάλλονται πιστωτικοί και συναλλαγματικοί περιορισμοί. Σε αυτές τις συνθήκες οι τιμές αυξάνονται με ταχύτατους ρυθμούς και η αγοραστική δύναμη του πληθυσμού συρρικνώνεται.

1914-1926
Πρόσφυγες και ανταλλαγή πληθυσμών

Από το 1914 έως το 1926, και ιδιαίτερα από το 1922 έως το 1924, καταφθάνουν στη Θεσσαλονίκη χιλιάδες πρόσφυγες. Ταυτόχρονα, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, αποχωρούν χιλιάδες μουσουλμάνοι. Η συνεχής ροή ευνοεί την οικονομία. Η ζήτηση αυξάνεται. Χάρη στις προσφυγικές αποζημιώσεις, ιδρύονται πολλές μικρές επιχειρήσεις. Τα ημερομίσθια όμως συμπιέζονται, λόγω υπερπροσφοράς εργασίας.

1917
Η Πυρκαγιά

Η πυρκαγιά αποτεφρώνει, σε τριάντα δύο μόλις ώρες, κατοικίες, διοικητικές υπηρεσίες, ναούς, αλλά και το 80% των καταστημάτων. Περίπου 70.000 άνθρωποι μένουν άστεγοι, ενώ το 70% των μισθωτών περνούν στην ανεργία. Συστήνεται αμέσως η Διεθνής Επιτροπή για την Ανοικοδόμηση Θεσσαλονίκης, με επικεφαλής τον αρχαιολόγο, αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Ερνέστ Εμπράρ, και εκπονείται νέο ρυμοτομικό σχέδιο. Ωστόσο, για τα επόμενα χρόνια, η Πυρίκαυστος Ζώνη θα αποτελείται από ερείπια ή άκτιστα οικόπεδα.

1922-1932
Πολεοδομικός μετασχηματισμός

Μεταξύ 1922 και 1932 κτίζονται 2.200 οικοδομές σε νέα οικόπεδα του ιστορικού κέντρου. Η Πυρίκαυστος Ζώνη αποκτά καινούργια μορφή: ευθύγραμμες λεωφόροι, γεωμετρικά σχεδιασμένες πλατείες, πολυώροφα «μέγαρα», κατοικίες, καταστήματα, τράπεζες. Εξαίρεση στην ευρωπαΐζουσα αυτή εικόνα αποτελούν οι χαμηλές αγορές γύρω από την Αριστοτέλους, οι οποίες εξυπηρετούν το παραδοσιακό μικρεμπόριο.

1929-1935
Διεθνής οικονομική ύφεση

Η διεθνής οικονομική ύφεση που ξεκινά το 1929 προκαλεί συνθήκες κατάρρευσης του εμπορικού και επιχειρηματικού κόσμου. Ολόκληροι κλάδοι συρρικνώνονται ή εξαφανίζονται. Ακολουθεί τεράστιος αριθμός πτωχεύσεων. Διαλύονται βιοτεχνίες, καταστήματα, εταιρείες. Πλήττονται ανεπανόρθωτα παλαιοί εμπορικοί οίκοι. Η πτωτική τάση σταθεροποιείται το 1934-35, αλλά η οικονομική δραστηριότητα παραμένει σε χαμηλά επίπεδα.

1940-1950
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο εμφύλιος σπαραγμός

Η δεκαετία σημαδεύεται από αλλεπάλληλα δραματικά γεγονότα που προξενούν καταστροφές και παλινδρόμηση σε όλους τους τομείς. Τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο διαδέχεται η Γερμανική Κατοχή, που έχει ως συνέπεια τον σχεδόν πλήρη αφανισμό του εβραϊκού στοιχείου της πόλης. Η Απελευθέρωση βρίσκει την παραγωγική μηχανή αποδιαρθρωμένη. Ο Εμφύλιος Πόλεμος προσθέτει νέες πληγές.

1950-1970
Εκβιομηχάνιση και ανάπτυξη

Κατά τη δεκαετία του 1950 ενθαρρύνονται η βιομηχανία, οι εξαγωγές και οι επενδύσεις, γίνονται δημόσια έργα, αναζωογονείται η γεωργία. Ραγδαία ανάπτυξη παρατηρείται και κατά τη δεκαετία του 1960, χάρη στην τόνωση της μεταποίησης και της γεωργίας. Ιδρύονται νέες επιχειρήσεις, που διατηρούνται και τη δεκαετία του 1970. Η απασχόληση αυξάνεται, βελτιώνεται το βιοτικό επίπεδο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News