Σε προηγούμενο άρθρο μου σχετικά με την ανώτατη εκπαίδευση (Ποιος είχε κέρδος από τους "αιώνιους φοιτητές;" (25.8.2014) είχα σημειώσει: «Τώρα, γιατί δεν αναδιαμόρφωσε η Ελλάδα σύμφωνα με τη συνθήκη της Μπολόνια, που συνυπέγραψε το 1999, το εκπαιδευτικό σύστημα της ανώτατης εκπαίδευσης σε Bachelor και Μaster αλλά έμεινε κολλημένη στο δίπλωμα, είναι άλλο θέμα στο οποίο θα αναφερθώ με ειδικό άρθρο».

Λοιπόν, στο σημερινό μου άρθρο θα προσπαθήσω να αναλύσω την περίπλοκη κατάσταση με αναφορές και σε άλλες χώρες, ενδεικτικά στη Γερμανία, που προχώρησαν επιτυχώς στη μετάλλαξη του εκπαιδευτικού τους συστήματος. Bachelor, Master, Διδακτορικό. Όλα σχεδόν δωρεάν, πληρωμένα δηλαδή από τους φορολογουμένους, κατ΄ επιλογή με δίδακτρα. Το λέω τώρα χοντρικά. Λεπτομέρειες και εξαιρέσεις θα βρείτε πιο κάτω στο κείμενο.

Στον τίτλο που έβαλα θα ανακαλύψετε δύο άκρες του… κουβαριού: Η μια πιάνει την εξηγηση από τον ορισμό της ετερογονίας σκοπού και αποτελέσματος. Για αλλού πας και αλλού βγαίνεις. Άλλα είχαν κατά νου οι αριστερές δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας, που αντισταθηκαν με μανία στην αλλαγή, και άλλα τους βγήκαν: Ούτε ποιοτικώς αναβαθμισμένη παιδεία, ούτε δωρεάν! Η άλλη άκρη της εξήγησης έχει να κάνει με κρυφά συμφέροντα. Με λύκους που κυκλοφορούν με τη… φορεσιά του αρνιού. Είχαν βάλει και αυτοί το δάχτυλό τους σε καίρια σημεία της διαδικασίας. Και πέτυχαν τους σκοπούς τους: Παιδεία στην ουσία επί πληρωμή. Στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό.

Αρχίζω με τον όρο «ετερογονία του σκοπού» και αποτελέσματος. Ίσως να κρατάει από τον Αριστοτέλη. Δεν είναι εξακριβωμένο απ' ό,τι γνωρίζω. Τον όρο ανέδειξε ο Γερμανός ψυχολόγος και φιλόσοφος Βίλχελμ Βουντ (Wundt, 1832-1920), τον χρησιμοποίησε στο έργο του Ethik (Ηθική) το 1886. Das Prinzip der Heterogonie der Zwecke: η αρχή της ετερογονίας των σκοπών, σύμφωνα με την οποία οι συνέπειες των πράξεών μας ξεπερνούν τον σκοπό που αρχικά έχουμε θέσει και δημιουργούν νέα κίνητρα που με τη σειρά τους έχουν νέες επιδράσεις, έτσι που τελικά μια αρχική στόχευση παράγει αποτέλεσμα διαφορετικό από το επιζητούμενο. Ο Wundt δεν επέκτεινε την ανάλυσή του στην πολιτική. Την έννοια αυτή χρησιμοποιούσε συχνά ο πρόεδρος της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού για να επισημάνει ότι για άλλον σκοπό ξεκινάει ο αδαής πολιτικός και στο αντίθετο αποτέλεσμα καταλήγει, αν δεν έχει την απαραίτητη διαύγεια. Η σύγχρονη επιστήμη, ειδικά η οικονομοτεχνική ανάλυση συστημάτων και στρατηγικής, έχει προχωρήσει σημαντικά σε αυτόν τον τομέα (Interdependenz Analyse, Cross Impact, Collateral ). Η σημασία του αυξάνεται όσο πιο πολύπλοκα και διαπλεκόμενα είναι τα θέματα και σύνθετες οι αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν.

Λοιπόν, εαν υποθέσω ότι η λυσσαλέα αντίδραση που βίωσε ως υπουργός Παιδείας η κ. Γιαννάκου, που ήθελε την αναδιαμόρφωση σύμφωνα με τη συνθήκη της Μπολόνια, είχε ως στόχο τη δωρεάν και ποιοτική παιδεία, μάλλον απέτυχαν αυτοί που εμπόδισαν τη μεταρρύθμιση. Διότι και στην Ελλάδα πολλά μεταπτυχιακά, σε δημόσιες σχολές, είναι επί πληρωμή και τα έξοδα που συνεπάγεται φοίτηση σε ίδρυμα του εξωτερικού μεγάλα.

Παραθέτω μερικά στοιχεία με τη μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων, βασισμένα στο γερμανικό σύστημα που μεταλλάχθηκε εξ ολοκλήρου σχεδόν, εκτός από τη Νομική και την Ιατρική.

1. Πώς παίρνεις Bachelor και τι δικαιώματα αποκτάς;
Η φοίτηση διαρκεί επτά εξάμηνα, το ελάχιστο, και αποκτάς πτυχίο που σου δίνει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Υπάρχουν και σχολές που δίνουν Bachelor σε έξι εξάμηνα, αλλά εδώ υπάρχει πρόβλημα επάρκειας γνώσεων, στη Γερμανία το νέο πλαίσιο είναι γενικώς επτά εξάμηνα.

2. Πώς προχωράς σε Master; Πόσο διαρκεί;
Πρέπει να έχεις σχετικά καλούς βαθμούς για να μπεις χωρίς πρόβλημα αμέσως μετά το Bachelor στο Master της επιλογής σου. Δεν πληρώνεις. Αλλά οι θέσεις είναι περίπου 2:1. Δηλαδή, οι μισοί περίπου που έχουν Bachelor θα βρουν θέση για Master. Το απαιτούμενο σύνολο για Bachelor και Master έχει ορισθεί σε πέντε χρόνια. Αν δεν έχεις καλούς βαθμούς και θέλεις να πας για Master θα βρεις ένα με δίδακτρα.

3. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία του νέου συστήματος;
Είναι η δημιουργία συγκροτημένων θεματικών ενοτήτων και η μοριοδότηση σύμφωνα με το σύστημα ECTS. Ένα credit point αντιστοιχεί σε 30 ώρες μάθησης. Μια θεματική ενότητα που παίρνει 5 credit points συγκροτείται π.χ. από δύο μαθήματα, ένα σεμινάριο και ένα εργαστήριο, το καθένα δύο ώρες εβδομαδιαίως για ένα εξάμηνο. Για αυτήν την ενότητα και για έναν μέσο βαθμό χρειάζονται δηλαδή 150 ώρες. Συμπεριλαμβάνεται και το απαραίτητο διάβασμα άνευ καθηγητή.

4. Πόσα credits χρειάζεται ένα Bachelor?
Το ελάχιστο 180. Για να προχωρήσεις σε Master πρέπει όμως να έχεις 210. Μπορείς να μαζέψεις αυτά που σου λείπουν, τα 30, κατά τη διάρκεια του Master. Θα σου φάει βέβαια επιπλέον χρόνο.

5. Τι άλλαξε στα ιδρύματα;
Το νέο σύστημα απαιτεί πιστοποίηση και σύστημα διασφάλισης ποιότητας όλων των σπουδών ενός Πανεπιστημίου ή ΤΕΙ από εγκεκριμένο Οργανισμό. Η πιστοποίηση γίνεται από Πανεπιστημιακούς καθηγητές και από εκπροσώπους των φοιτητών. Το διοικητικό συμβούλιο του Οργανισμού που κάνει την πιστοποίηση στέλνει αντιπρόσωπο που παρευρίσκεται στη διαδικασία αξιολόγησης. Οι καθηγητές και οι φοιτητές δεν επιτρέπεται να έχουν σχέση με τους ελεγχόμενους. Εάν ένα πρόγραμμα σπουδών κοπεί, πρέπει να γίνουν διορθώσεις σύμφωνα με την αιτιολογία και το σκεπτικό της έκθεσης. Η πιστοποίηση προϋποθέτει και σύστημα αξιολόγησης του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού, καθώς και έρευνα στο εκπαιδευτικο αντικείμενο. Τα αναβαθμισμένα ΤΕΙ, σε Πολυτεχνεία, έχουν το δικαίωμα και αυτά να δίνουν Master, ισοδύναμα με Master των Πανεπιστημίων. Ταυτόχρονα με την εκπαιδευτική αλλαγή που περιγράφω έγιναν αλλαγές στη χρηματοδότηση των ιδρυμάτων, που πρέπει τώρα να βρίσκουν τρόπους ίδιας χρηματοδότησης για ένα μέρος των εξόδων τους. Π.χ. από έργα με τη βιομηχανία ή από κοινοτικά προγράμματα.

6. Ποιες οι αλλαγές για τους φοιτητές σε σύγκριση με το δίπλωμα;
Αυξήθηκε σημαντικά η πίεση να πάρεις καλούς βαθμούς από το πρώτο εξάμηνο. Πρώτα δεν μετρούσαν οι βαθμοί του προ-διπλώματος. Τώρα, εάν δεν πιεστείς από την αρχή παίρνεις άσχημους βαθμούς. Σου μένουν. Μπορείς να διορθώσεις τη θέση σου αργότερα με Master. Θετικό είναι, ότι με τις θεματικές ενότητες και με τα μόρια μπορείς να συνεχίσεις τη φοίτηση σου σε άλλη σχολή, σε άλλη πόλη. Και σε άλλη χώρα. Εφόσον αυτή η χώρα έχει εφαρμόσει το συστημα Bachelor και Master, μπορείς να πάρεις μεταγραφή. Πλεονέκτημα είναι ότι τελειώνεις τουλάχιστον ένα εξάμηνο πιο γρήγορα τις σπουδές σου απ' ό,τι ήταν απαραίτητο για το δίπλωμα.

7. Βρίσκω δουλειά με Bachelor π.χ. ως μηχανικός;
Εξαρτάται από το θέμα που αποδεδειγμένα κατέχεις, π.χ. ως χημικος, η ως μηχανικός παραγωγής, τους βαθμούς, την τελική σου εργασία, που ας σημειωθεί πως στους μηχανικούς γινεται συχνά στη βιομηχανία. Το Bachelor σου παρέχει βασικές και απαραίτητες γνώσεις. Εξειδίκευση γίνεται στο Master. Το αν θα βρεις δουλειά εξαρτάται φυσικά από τη γενική ζήτηση στο αντικείμενο που σπούδασες. (Βλέπε άρθρο μου φοιτητές και καθηγητές στη βιομηχανία 04.06.2014).

8. Αν θέλω μπορώ να κάνω αργότερα Master, να δουλέψω πρώτα μερικά χρόνια;
Βεβαίως. Αλλά το Master στο οποίο θα βρεις τότε θεση μπορεί να απαιτεί δίδακτρα. Εάν το πας σερί, Bachelor και αμέσως μετά το Master (konsekutiv) δεν πληρώνεις. Πρέπει όμως να έχεις σχετικά καλούς βαθμούς για να σε πάρουν.

9. Μπορώ να κάνω Bachelor σε ΤΕΙ και Master σε Πανεπιστήμιο; Πόσο χρόνο κρατάει το Master;
Ναι μπορείς. Το Master έχει διάρκεια τρία με τέσσερα εξάμηνα.

10. Και πώς / πού πάω για διδακτορικό; Πόσο χρόνο θα χρειασθώ γι' αυτό;
Πηγαίνεις σε Πανεπιστήμιο. Τα ΤΕΙ δεν έχουν αυτοδύναμο δικαίωμα να παρέχουν διδακτορικό. Συνεργάζονται όμως με πανεπιστήμια. Πρέπει βέβαια να βρεις έδρα και καθηγητή που θα σε δεχθεί. Διόλου εύκολο θέμα. Το διδακτορικό απαιτεί μεγάλη αφοσίωση και διάθεση για επιστημονική εμβάθυνση. Απαιτεί τουλάχιστον δύο χρόνια, εάν δεν εργάζεται ο φοιτητής παράλληλα, π.χ. ως επιστημονικός συνεργάτης. Αρκετοί δεν τα καταφέρνουν και διακόπτουν την προσπάθεια.

11. Υπήρξαν αντιδράσεις στη μετάλλαξη;
Πολλές. Ιδίως οι μηχανικοί δεν την ήθελαν, διότι το γερμανικό Diplom Ingenieur, το πτυχίο, ήταν αναγνωρισμένο, ποιοτικώς, σε όλον τον κόσμο. Πέρασε με μεγάλη πολιτική πίεση. Είχαν αντιδράσει και οι φοιτητές, διότι στην αρχή είχαν γίνει στη βιασύνη της μετάλλαξης και λάθη εις βάρος των φοιτητών. Διορθώθηκαν σιγά-σιγά. Μέχρι και… πραξικόπημα πήγαν να κάνουν -κατόπιν εορτής- οι πρυτάνεις έξι πολυτεχνείων κατά του υπουργείου παιδείας. Οι πρυτάνεις είπαν, «εμείς θα δίνουμε ΚΑΙ δίπλωμα. Όχι μόνο Master». Ατύχησαν, διότι δεν είχαν διαβάσει καλά τον νόμο. Απειλήθηκαν με νομικές κυρώσεις και μάζεψαν την ουρά τους.

12. Γιατί ήθελαν οι Γερμανοί πολιτικοί σώνει και καλά τη μετάλλαξη;
Κυρίως για να μειώσουν το κόστος ανά φοιτητή. Η αλλαγή έγινε επί κυβερνήσεως Schröder, SPD, με υπουργό παιδείας την κυρία Buhlmann. Ας σημειωθεί πως τότε η Γερμανία ήταν ο μεγάλος ασθενής στην Ευρώπη. Οι κυβερνήσεις Μέρκελ συνέχισαν την υλοποίηση του έργου. Άλλος ένας λόγος ήταν η παγκοσμιοποίηση. Οι Γερμανοί ήταν αποφασισμένοι να παίξουν σημαντικό ρόλο με τη βιομηχανία τους να εξαπλώνεται διεθνώς. Αυήη χρειαζόταν πιο γρήγορα φτηνότερους αποφοίτους, ιδίως μηχανικούς, με Bachelor.

13. Πόσα χρόνια κράτησε η προσαρμογή;
Γύρω στα πέντε με έξι. Έγινε σταδιακά και χρειάστηκαν δομικές αλλαγές και χρονοβόρες αναπροσαρμογές στη διδακτέα ύλη. Στόχος ήταν να τελειώσει το μεγαλύτερο κομμάτι της αλλαγής μέχρι το 2010. Και το πέτυχαν. Η κυβέρνηση Μέρκελ δεν άλλαξε βέβαια τίποτε στο όλο πλαίσιο. Συνέχισε άνευ διακοπής τις μεταρρυθμίσεις.

14. Άλλαξε τίποτε για τους καθηγητές;
Πολλά. Αναγκάστηκαν να αναπροσαρμόσουν τα μαθήματα. Τα προγράμματα σπουδών, τα εργαστήρια. Τις εξεταστικές περιόδους. Υπόκεινται σε τακτική αξιολόγηση. Στη Γερμανια άλλαξε και το μισθολόγιο, στην ουσία μειώθηκε ο μισθός των καθηγητών και ένα μέρος του μισθού τους ειναι συνδεδεμένο με στόχους. Αύξηση παραγωγικότητας παντού. Και της πίεσης.

15. Ειναι το δίπλωμα ισοδύναμο με Master;
Όχι. Το Master είναι ανώτερο. Λογικό είναι, διότι για να πάρεις Master ως κάτοχος διπλώματος έπρεπε να φοιτήσεις με επιτυχία και να περάσεις εξετάσεις. Βέβαια, πάντα υπάρχουν ποιοτικές διαφορές…

16. Μπορεί το κάθε ίδρυμα να βγάλει όσα προγράμματα Master θέλει;
Όχι. Ο αριθμός και η στόχευση υπόκεινται σε άδεια από το αρμόδιο όργανο του υπουργείου παιδείας. Σαφώς, η άδεια έχει να κάνει και με τον προϋπολογισμό. Με την απαιτούμενη χρηματοδότηση.

17. Ισχύει το ίδιο σύστημα και για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια;
Ναι. Το ίδιο. Ιδίως το αυστηρό σύστημα διασφάλισης της ποιότητας. Τα ιδιωτικά χρεώνουν βεβαίως δίδακτρα. Ο ανταγωνισμός με τα δημόσια είναι σκληρός. Το πάνω χέρι έχουν τα δημόσια. Άνευ αμφιβολίας.

Ερχόμαστε τώρα στην Ελλάδα. Εδώ παρέμεινε το σύστημα ως είχε. Χειροτέρεψε με τα μνημόνια. Παίζει ρόλο μήπως η όποια ανικανότητα της διοίκησης, μήπως λόγω τεμπελιάς; Διότι κάθε αλλαγή σημαίνει δουλειά. Μπορεί. Αμφιβάλλω όμως αν είναι αυτός ο κύριος λόγος. Αν είναι, σίγουρα είναι με την πλάτη κρυφών συμφερόντων.

Ποια κρυφά συμφέροντα; Το σύστημα της παραπαιδείας και παραοικονομίας για ευνόητους λόγους, της φοίτησης σε παραρτήματα ιδρυμάτων εξωτερικού στην Ελλάδα, επί πληρωμή, μεταπτυχιακά με δίδακτρα, μπλοκάρισμα κάθε προσπάθειας για πιστοποιημενα ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα και όλα αυτά για να μην γίνουμε «ακόλουθοι και χαμάληδες του μεγάλου κεφαλαίου»… Που πολέμησε και πολεμάει η λεγόμενη «προοδευτική αριστερά». Και η οπορτουνιστική δεξιά. Ανεπιτυχώς κατά τη γνώμη μου. Παρόλες τις όποιες καλές προθέσεις.

Το αποτέλεσμα είναι εις βάρος της ανταγωνιστικής και αξιοκρατικής Ελλάδας.

Ετερογονία του σκοπού.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News