Τα πλήθος των συνταξιούχων αυξήθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια της κρίσης, καθώς πολλοί ασφαλισμένοι χρησιμοποίησαν τα «παραθυράκια» του συστήματος για να αποχωρήσουν πρόωρα.

Στο διάγραμμα που ακολουθεί αποτυπώνεται το ύψος των συντάξεων γήρατος και το πλήθος των δικαιούχων ανά ηλικιακό εύρος. (Συντάξεις γήρατος ονομάζονται οι συντάξεις που αποδίδονται σε δικαιούχους οι οποίοι συμπλήρωσαν τα προβλεπόμενα όρια ηλικίας και αποχώρησαν από την εργασία τους.) Σε αντιδιαστολή με τις αναπηρικές συντάξεις και τις συντάξεις θανάτου/χηρείας, οι συντάξεις γήρατος κατά κανόνα αφορούν πολίτες σχετικά προχωρημένης ηλικίας.  Ωστόσο- φαίνεται και στο διάγραμμα – υπάρχουν πολλοί δικαιούχοι μέσης ηλικίας που λαμβάνουν συντάξεις γήρατος.

Αναλογιστικά προβλέπεται χαμηλότερη σύνταξη σ’ εκείνους που συνταξιοδοτούνται σε νεαρότερη ηλικία, επειδή τη λαμβάνουν για περισσότερα χρόνια. Ένας εργαζόμενος που αποχωρεί στα 55 αναλογιστικά δικαιούται πολύ χαμηλότερη σύνταξη από έναν εργαζόμενο που αποχωρεί στα 65 ακόμα και αν έχουν καταβάλλει τις ίδιες εισφορές. Γι’  αυτό θα περίμενε κανείς πως οι 50άρηδες συνταξιούχοι λαμβάνουν κατά μ.ο. σημαντικά χαμηλότερες συντάξεις από τους 60άρηδες συνταξιούχους κι ακόμα μικρότερες από εκείνες των 65άρηδων. Αυτό όμως δεν συμβαίνει στην πράξη, όπως φαίνεται στο διάγραμμα. Το σύστημα ήταν ακραία και προκλητικά γενναιόδωρο για εκείνους που αποχωρούσαν πρόωρα.

Οπως φαίνεται στο διάγραμα που ακολουθεί οι συνταξιούχοι κάτω των 65 λαμβάνουν σημαντικά υψηλότερες συντάξεις από τους συνταξιούχους άνω των 65 ετών! Αυτό συμβαίνει γιατί οι πιο προνομιούχες ομάδες της κοινωνίας που είχαν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν καλύτερη σύνταξη, είχαν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν και ευνοϊκότερους όρους –μικρότερη ηλικία- αποχώρησης. Έχοντας μεγάλο πλήθος νέων σε ηλικία συνταξιούχων και με σχετικά υψηλές συντάξεις, το ασφαλιστικό σύστημα καταβάλλει 6,9 δισ. για συντάξεις γήρατος σε δικαιούχους κάτω των 65 (30% της συνολικής δαπάνης). Αυτό είναι πολύ σημαντικό βάρος και δυσανάλογο του χαρακτήρα εξαίρεσης που υποτίθεται πως έχουν οι συνταξιοδοτήσεις γήρατος πριν τα 65. Η δυνατότητα που δόθηκε σε πολλές ομάδες ασφαλισμένων να αποχωρούν πρόωρα εξασφαλίζοντας υψηλότατες συντάξεις είχε και έχει βαρύτατες συνέπειες στα οικονομικά των Ταμείων.

Οι συντάξεις του Δημοσίου απεικονίζουν σε υπερθετικό βαθμό τα προβλήματα του Ασφαλιστικού

Το 2014 η δαπάνη για συντάξεις του Δημοσίου ήταν 19% (6,1 δισ.) υψηλότερη σε σχέση με το 2007 (5,1 δισ. €). Την ίδια στιγμή το ΑΕΠ της χώρας υποχώρησε κατά ¼! Το 2014 δαπανήσαμε το 3,4% του ΑΕΠ για συντάξεις του Δημοσίου, ενώ το 2007 η σχετική δαπάνη ανερχόταν μόλις στο 2,2% του ΑΕΠ.

Με έτος αναφοράς το 2007-  τελευταία χρονιά ανάπτυξης, πριν η ελληνική οικονομία μπει στη δίνη της κρίσης – προκύπτει πως η μείωση της ετήσιας δαπάνης ανά συνταξιούχο δημοσίου ήταν περιορισμένη παρά τις μεγάλες μειώσεις στις συντάξεις.

Μεγάλο μέρος των μειώσεων μετά το 2010 αντιστάθμισαν τις μεγάλες αυξήσεις που δόθηκαν το 2008-2009 (+19%). Τελικά όμως η κατά κεφαλήν δαπάνη για συντάξεις στο Δημόσιο το 2014 ήταν μειωμένη μόλις κατά 4% σε σχέση με το 2007!

Ακούγεται οξύμωρο, αλλά το 2012, μετά από τόσες μειώσεις στις συντάξεις, η χώρα μας δαπάνησε για συντάξεις το 17,7% του ΑΕΠ και είχε το πιο «δαπανηρό» συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ευρώπη!

Είναι κρίσιμο να αντιληφθούμε πως η πρωτιά της χώρας στο ύψος της συνταξιοδοτικής δαπάνης δεν μπορεί να αποδοθεί στην υψηλή ανεργία ή εισφοροδιαφυγή. Αν είχαμε μικρότερη ανεργία και περισσότερες εισφορές, τα Ταμεία θα είχαν αυξημένα έσοδα και θα μειώνονταν οι απαραίτητες επιχορηγήσεις από τον Προϋπολογισμό. Η τελική δαπάνη όμως θα παρέμενε ίδια και σε απόλυτα νούμερα και σε ποσοστά του ΑΕΠ. Γιατί η δαπάνη δεν εξαρτάται παρά μόνον από το ύψος των συντάξεων και τον αριθμό των συνταξιούχων.

Ο δείκτης συνταξιοδοτική δαπάνη ως % του ΑΕΠ είναι πολύ σημαντικός γιατί συμπυκνώνει πληροφορίες για την επιβάρυνση των πολιτών από τη δαπάνη για συντάξεις (κατά κεφαλήν δαπάνη για συντάξεις ανά χώρα), σε σχέση με τις οικονομικές δυνατότητες των πολιτών (κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανά χώρα). Έτσι π.χ.  η Ελλάδα το 2012 ξόδευε περισσότερα €/ανά κάτοικο για συντάξεις από την Ισπανία, μια χώρα με σημαντικά υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ από την Ελλάδα.

11. Ο μύθος των αποθεματικών

Αποτελεί ήττα της λογικής η ανάδειξη των «καταληστευμένων αποθεματικών» των Ταμείων σε ιερό δισκοπότηρο του Ασφαλιστικού. Ενώ όλοι γνωρίζουμε πως ήδη από τη δεκαετία του ’70 τα μεγαλύτερα Ταμεία κύριας σύνταξης ήταν ελλειμματικά, δεν μπορούσαν να σχηματίσουν αποθεματικά από τις εισφορές. Εξ αυτού άλλωστε επιχορηγούνται από το κράτος εδώ και 40 χρόνια,  για να ανταποκριθούν στις ταμειακές τους υποχρεώσεις.

Στο διάγραμμα που ακολουθεί συγκρίνονται οι ετήσιες  αποδόσεις του διετούς ομολόγου του Γερμανικού Δημοσίου και των επενδύσεων των αποθεματικών των Ταμείων για την περίοδο 1996-2012. Η σύγκριση έχει ρόλο υπενθύμισης: όταν αξιολογούμε τη διαχείριση επενδύσεων δεν απομονώνουμε μόνο τις ζημιές αλλά εξετάζουμε συνολικά τις καλές και τις κακές περιόδους, συνυπολογίζουμε δηλαδή κέρδη και ζημιές.

Ο Μύθος πως τα Ταμεία έχασαν την περιουσία τους από άστοχες /σκανδαλώδεις επενδύσεις οφείλεται στο γεγονός ότι υπολογίσαμε μόνο τις ζημιές που υπέστησαν (ελληνικό χρηματιστήριο, δομημένα ομόλογα, PSI) και αγνοήσαμε τα κέρδη που αποκόμιζαν επί δεκαετίες. Μια ολοκληρωμένη εικόνα των αποδόσεων των αποθεματικών παρέχει η σύγκρισή τους σε βάθος χρόνου με τις αποδόσεις της πιο ασφαλούς επένδυσης εντός Ευρώ, του διετούς Ομολόγου του Γερμανικού Δημοσίου. Και αποδεικνύεται ότι τα αποθεματικά των Ταμείων: Την 4ετία 1996-99 πέτυχαν απόδοση πολύ υψηλότερη του Γερμανικού Ομολόγου: αποκόμισαν υψηλά κέρδη και από τα ελληνικά ομόλογα και από τις τοποθετήσεις στο ελληνικό χρηματιστήριο. Τη 2ετία 2000-01 είχαν απόδοση χαμηλότερη του Γερμανικού Ομολόγου: είχαν ζημιές από τις μετοχές αλλά κέρδη από τα Ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου κι έτσι οι αποδόσεις παρέμειναν θετικές. Την 4ετία 2002-05 σημείωσαν υψηλότερη απόδοση, διότι κατέγραψαν κέρδη και από τα ελληνικά ομόλογα και από το ελληνικό χρηματιστήριο. Μετά το 2008 οι αποδόσεις των αποθεματικών κατέρρευσαν μαζί με τη χώρα: τεράστιες ζημιές από τις τοποθετήσεις και στα ελληνικά ομόλογα και στο ελληνικό χρηματιστήριο. Η συνολική, ωστόσο, αποτίμηση της περιόδου 1995-2012 αποδεικνύει πως η μέση απόδοση των αποθεματικών των Ταμείων (2,2%) δεν διαφέρει πολύ από τη μέση απόδοση του 2ετούς Ομολόγου του Γερμανικού Ομολόγου. Υπήρξαν, δηλαδή, εξαιρετικά κακές χρονιές για τα αποθεματικά των Ταμείων στη διάρκεια της κρίσης, υπήρξαν όμως και εξαιρετικά επωφελείς και κερδοφόρες χρονιές, λόγω των υψηλών αποδόσεων που προσέφεραν οι ελληνικές μετοχές και τα ομόλογα.

Έχει επικρατήσει η εντύπωση πως τα Ασφαλιστικά Ταμεία αναγκάστηκαν να μειώσουν τις συντάξεις λόγω των ζημιών που υπέστησαν από το κούρεμα των ομολόγων το 2012 (PSI). Δεδομένου ότι το σύνολο των ζημιών των Ταμείων από το PSI ήταν 13.4 δισ., δηλαδή λιγότερα από την ετήσια επιχορήγηση των Ταμείων από το κράτος, αυτός ο ισχυρισμός είναι εντελώς αβάσιμος.

Σχετικά δε με τις κύριες συντάξεις, ο ισχυρισμός πως οι ζημιές από το PSI συνέτειναν στη μείωση των συντάξεων είναι ακόμα πιο αβάσιμος. Τα Ταμεία Κύριας Σύνταξης ΙΚΑ, ΟΓΑ, ΟΑΕΕ & ΝΑΤ που μαζί με το ΓΛΚ καταβάλλουν το 95% των κύριων συντάξεων είχαν πολύ μικρές ζημιές από το PSI, ενώ κάθε χρόνο ελάμβαναν και λαμβάνουν πολλαπλάσιες επιχορηγήσεις από τον Προϋπολογισμό. Οι κύριες συντάξεις του Δημοσίου– υπέστησαν τις μεγαλύτερες μειώσεις– καταβάλλονται από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους το οποίο δεν είχε ζημιές αλλά 106 δισ.€ κέρδη από το PSI. Ο λόγος που τα Ταμεία αυτά είχαν πολύ μικρές ζημιές, είναι η αδυναμία τους να συσσωρεύουν αποθεματικά κεφάλαια επειδή εδώ και δεκαετίες είναι ελλειμματικά. Τα λιγοστά αποθεματικά τους, ουσιαστικά αποτελούν κεφάλαιο κίνησης -προέρχονται αποκλειστικά από επιχορηγήσεις του κράτους και μετά βίας επαρκούσαν για την καταβολή συντάξεων μερικών μηνών.