Για μια 20ετία ήταν ένα σημείο αναφοράς στην Πανεπιστημίου. «Στον Ελευθερουδάκη», έλεγες, και όριζες την περιοχή εκεί ανάμεσα στην οδό Αμερικής και την οδό Ομήρου, παραδίπλα από την Αθηναϊκή Λέσχη. Εκεί διοργανώθηκαν οι πρώτες ολονυχτίες για το επόμενο Χάρι Πότερ και έβλεπες παιδάκια και γονείς μεσάνυχτα να κάνουν ουρές, εκεί το βιβλιοπωλείο συνάντησε τη νέα εποχή και το βιβλίο συνάντησε το σουπερμάρκετ. Τώρα, αυτές τις μέρες, το μικρότερο κατάστημα στον αριθμό 15 της Πανεπιστημίου έχει προσφορές, εκπτώσεις έως και 80%. Ξεπούλημα. Διότι η απόφαση ελήφθη: «Την Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου 2016 θα σημάνει για το βιβλιοπωλείο “Ελευθερουδάκη” ένα τέλος και ταυτόχρονα μία (νέα) αρχή» έγραψε η Σοφίκα Ελευθερουδάκη στην ανακοίνωσή της στο facebook.

Το τέλος των βιβλιοπωλείων «Ελευθερουδάκη» έφθασε. Βέβαια η κυρία Ελευθερουδάκη, εγγονή του ιδρυτή Κωνσταντίνου Ελευθερουδάκη, έσπευσε να περιγράψει μια μεταβατική φάση. Λέγοντας πως «το περιτύλιγμα αλλάζει αλλά το προϊόν παραμένει», σημειώνοντας πως είναι η ώρα για μια σκέψη «έξω από το κουτί» και ανακοινώνοντας την προετοιμασία του «επόμενου “βιβλιοπωλείου”» – άλλωστε το ηλεκτρονικό πωλητήριο συνεχίζει να λειτουργεί.

Ο συμβολισμός όμως είναι ισχυρός. Και το σοκ επίσης. Θα είναι η πρώτη φορά από το 1898 που δεν θα υπάρχει βιβλιοπωλείο «Ελευθερουδάκης» στην Αθήνα – το πολυόροφο κατάστημα στη γωνιά Αμερικής και Πανεπιστημίου άνοιξε το 1995 και είναι η πιο λιτή «μετεξέλιξή» του, το κατάστημα στον αριθμό 15 της Πανεπιστημίου, αυτό που κλείνει οριστικά. Οπως σημείωσε η «Καθημερινή» στο ρεπορτάζ του Νίκου Βατόπουλου, «συμβολικά και μόνο, η απουσία έχει ένα ειδικό βάρος. Οχι μόνο γιατί είναι μία ελληνική οικογενειακή επιχείρηση που προήλθε από την αστική αναγέννηση του 19ου αιώνα, αλλά και γιατί είχε διάρκεια και συνέχεια και ακολούθησε πιστά τα διαγράμματα της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Επί δεκαετίες στην πλατεία Συντάγματος ο “Ελευθερουδάκης”, από τον ιδρυτή Κώστα Ελευθερουδάκη, τον γιο Γιώργο Ελευθερουδάκη, τη σύζυγο Βιργινία και τις θυγατέρες Σοφίκα και Μαρίνα, ήταν συνυφασμένος με τους κύκλους της αθηναϊκής ιστορίας».

Στην ανακοίνωσή της και σε μια προσπάθεια ερμηνείας αυτής της ιστορικής για τα αθηναϊκά χρονικά υποχώρησης, η κυρία Ελευθερουδάκη επικαλείται τις περιπτώσεις του βωβού κινηματογράφου, του βίντεο, των δίσκων της μουσικής και άλλων «περιτυλιγμάτων» των προϊόντων πολιτισμού που χρειάστηκε να αλλάξουν, προεξοφλώντας ότι από αυτό το τέλος του ιστορικού βιβλιοπωλείου θα γεννηθεί κάτι καινούργιο.

«Αρχικά, υπήρχε ο βωβός κινηματογράφος. Ακολούθησαν οι πρώτες ομιλούσες ταινίες και ελάχιστοι πίστεψαν στο μέλλον τους. Τελικά όμως, επέζησαν. Επειτα, ανακαλύψαμε το βίντεο και αρχίσαμε να νοικιάζουμε ταινίες για να τις βλέπουμε ξαπλωμένοι στον καναπέ. Πολλοί προείδαν το τέλος των κινηματογράφων. Ομως οι κινηματογράφοι άλλαξαν – και επέζησαν. Το περιτύλιγμα άλλαξε, όχι όμως το προϊόν μέσα σ’αυτό.

» Πολλοί από μας μεγαλώσαμε με τα 45άρια και τα 33 LP μουσικής. Ακολούθησαν οι κασέτες, ακόμη και οι ειδικές κασέτες αυτοκινήτου. Τα Walkmans των 80’ς έδωσαν τη σειρά τους στα ipods και αυτά έγιναν με τη σειρά τους κάτι άλλο. Το περιτύλιγμα άλλαξε, το προϊόν παρέμεινε.

» Στο χώρο του βιβλίου, για πολλά χρόνια δε φαινόταν να αλλάζει τίποτα. Ώσπου έγινε η επανάσταση με το πρώτο μεγάλο ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο. Ακολούθησαν τα ηλεκτρονικά βιβλία. Ο κόσμος έλεγε ότι ήρθε το τέλος του χάρτινου βιβλίου. Στο μεταξύ, οι βιβλιοθήκες ανά τον κόσμο μοιάζουν όλο και περισσότερο με βιβλιοπωλεία. Ενας κόσμος άνω κάτω…»

Οντως οι εποχές άλλαξαν, ο κόσμος ήρθε τα πάνω κάτω, το βιβλίο διαβάζεται πια αλλιώς, ήρθε και η κρίση που έκλεισε 450 βιβλιοπωλεία σε τέσσερα χρόνια, θυμόμαστε και την «Εστία» που έβαλε λουκέτο το 2013 – αλλά για να λέμε και του στραβού το δίκιο, τα Public μια χαρά τα καταφέρνουν και πουλούν βιβλία.

Τι συνέβη στον «Ελευθερουδάκη»; Είναι κοινό μυστικό ότι η υπερανάπτυξη της αλυσίδας που έφθασε να μετρά 21 καταστήματα, αποδείχτηκε σπάταλη και ανίκανη να διαβλέψει όχι την οικονομική κρίση – αυτήν μεταξύ μας, δεν την πρόβλεψε κανείς – αλλά την αλλαγή του τρόπου «κατανάλωσης» των βιβλίων από τους αναγνώστες. Είκοσι ένα καταστήματα για ένα προϊόν με οριακό, αν όχι μηδενικό, κέρδος…

Στον καιρό των ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων, του Amazon και του Kindle, δεν πρέπει απλά να το εύχεσαι – πρέπει να σκεφτείς όντως «εκτός κουτιού» και να προσφέρεις πολυδιάστατες εμπειρίες στους πελάτες σου για να τους κρατήσεις. Και ο «Ελευθερουδάκης» δεν το έκανε επαρκώς.

Η κυρία Ελευθερουδάκη είπε ότι «η πενταετία 1995-2000 ήταν ίσως η πιο φωτεινή περίοδος» – συμπτωματικά ήταν η ίδια περίοδος που η χώρα και οι αριθμοί της κάλπαζαν στους τρελούς ρυθμούς του Χρηματιστηρίου… Και όταν τα χρήματα της ευμάρειας χάθηκαν, άρχισε να πλησιάζει το τέλος.

Η φίρμα «Ελευθερουδάκη» που άντεξε δύο παγκόσμιους πολέμους, μια Κατοχή, έναν Εμφύλιο, μια Χούντα, κλείνει και το τελευταίο της βιβλιοπωλείο στην εποχή των capital controls. Αν και δεν μπορεί να ευθύνονται μόνο αυτά.

Το 2014, αρκετά πριν από το σοκ της επιβολής περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, η «Ελευθερουδάκης» μετρούσε ανοίγματα εκατομμυρίων ευρώ – μόνο οι βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της άγγιζαν τα €15 εκατ. – και είχε υποβάλει αίτηση πτώχευσης και υπαγωγής στο άρθρο 99. Οταν οι εκδοτικοί οίκοι – δύσπιστοι για το αν θα πάρουν τα χρήματά τους μετά και την αίτηση υπαγωγής της εταιρείας στον Πτωχευτικό Κώδικα τον Νοέμβριο του 2014 – άρχισαν να περιορίζουν δραστικά τις ροές των βιβλίων προς το ιστορικό βιβλιοπωλείο, ήταν πια θέμα χρόνου να έρθει το τέλος. Αν δεν έχεις βιβλία να πουλήσεις, στοιχειώδες, δεν είσαι βιβλιοπωλείο. Λυπηρό για μια φίρμα που διέτρεξε τρεις αιώνες…

«Μετά από λειτουργία πάνω από 100 χρόνια στο χώρο του βιβλίου και 21 χρόνια στην οδό Πανεπιστημίου στο κέντρο της Αθήνας, κλείνουμε το βιβλιοπωλείο μας και σκεφτόμαστε “έξω από το κουτί”, συμμετέχουμε στο διεθνή προβληματισμό με θέμα το βιβλίο και προετοιμαζόμαστε για το επόμενο μας “βιβλιοπωλείο”, αλλά αρνούμαστε να το κάνουμε, όσο δεν υπάρχει θετικό και σταθερό επιχειρηματικό περιβάλλον στη χώρα μας», σημείωσε στην ανακοίνωσή της η κυρία Ελευθερουδάκη. Και στην «Καθημερινή» εξήγησε: «Δεν είναι μόνο το εχθρικό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις. Είναι ότι κανείς δεν γνωρίζει πώς θα είναι η επόμενη μέρα. Κανείς δεν ρισκάρει, κανείς δεν θέλει να επενδύσει». Η μικρή ιστορία του ελληνικού καπιταλισμού σε λίγα λόγια…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News