«Πιθανότατα μόνο σ’ έναν κόσμο τυφλών τα πράγματα γίνονται αυτά που πραγματικά είναι», είπε ο γιατρός. «Και οι άνθρωποι;» ρώτησε η κοπέλα με τα σκούρα γυαλιά. «Και οι άνθρωποι το ίδιο, αφού δεν θα υπάρχει κανείς για να τους δει».
—Ζοζέ Σαραμάγκου, «Περί τυφλότητος»

Κάποιες από τις αλλαγές που συμβαίνουν σήμερα στις ζωές μας είναι υπολογίσιμες. Αφορούν ένα νέο κεφάλαιο σε τομείς όπως της βιοηθικής, των προσωπικών ελευθεριών, της τεχνολογίας και της οικονομίας. Κάποιες θα συνέβαιναν ούτως η άλλως και η πανδημία λειτούργησε ως επιταχυντής. Όσο το φαινόμενο βρίσκεται σε εξέλιξη, κάποιες σταδιακά θα εξομαλύνονται, με κόπο, προσπάθειες και απώλειες.

Υπάρχουν όμως άλλες αόρατες συνέπειες, που δεν μπορεί κανείς να υπολογίσει με ακρίβεια, καθώς οι παράμετροι που περιλαμβάνουν ξεφεύγουν κατά πολύ από την ήδη βιωμένη ανθρώπινη εμπειρία. Με τις συνέπειες της κρίσης στο ψυχικό αποτύπωμα των λαών και των ανθρώπων να είναι ήδη ανυπολόγιστες, κανείς δεν ξέρει τι σημαίνει το γεγονός ότι δισεκατομμύρια άνθρωποι έχουν σταματήσει να αγγίζονται.

Πώς θα «γράψει» το βίωμα της αποστέρησης της ανθρώπινης επαφής στο ατομικό και συλλογικό ασυνείδητο; Πώς θα συνεχίσουμε να συνυπάρχουμε χωρίς να αγγιζόμαστε; Ποια θα είναι η «παράπλευρη απώλεια» στη σωματική και την ψυχική υγεία των ανθρώπων;

Θεωρούμε ότι η αφή είναι απλώς μια από τις αισθητηριακές μας λειτουργίες, η πραγματικότητα όμως είναι ότι το σύστημα που σχετίζεται με την αίσθηση της αφής είναι πολύ πιο περίπλοκο. Κάποιες νευρικές απολήξεις αναγνωρίζουν το τσίμπημα, άλλες τον πόνο, άλλες την πίεση, ή τη δόνηση, ή την υφή. Όμως μια και μόνο νευρική απόληξη υπάρχει εγκατεστημένη στο σύστημά μας ικανή να αναγνωρίσει μια φροντιστική και γενναιόδωρη αγκαλιά ή ένα φιλικό άγγιγμα.

Την ώρα που δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη εφαρμόζουν τα μέτρα της κοινωνικής απόστασης και του αυτοπεριορισμού, πολλοί έχουν ήδη αρχίσει να επηρεάζονται σημαντικά από τις συνέπειες της έλλειψης του ανθρώπινου αγγίγματος. Ειδικά για όσους περνούν το διάστημα της καραντίνας μόνοι, η αποστέρηση της επαφής και η κοινωνική απομόνωση γεννούν ισχυρές ανησυχίες. Και αυτές δεν περιορίζονται μόνο στη ψυχική αλλά περιλαμβάνουν και τη σωματική υγεία των ανθρώπων.

Μεγάλο μέρος του εγκεφάλου μας είναι αφιερωμένο στο να βγάζει νόημα από την αίσθηση της αφής, με το δέρμα μας να έχει δισεκατομμύρια κύτταρα που διαχειρίζονται το ερέθισμα που στέλνει το άγγιγμα στον εγκέφαλο. Ένα θετικό αισθητηριακό ερέθισμα, όπως για παράδειγμα ένα συντροφικό άγγιγμα, μια ζεστή φιλική αγκαλιά ή μια ένθερμη χειραψία είναι ικανό να κατευνάσει το άγχος και να απαλύνει το σωματικό πόνο. Η ζέση ακόμα και της πιο «δεδομένης» και στιγμιαίας σωματικής επαφής είναι σε θέση να ενεργοποιήσει μια μεγάλη δέσμη νευρώνων στο σώμα, που με τη σειρά της εκκινεί μια αλληλουχία διεργασιών, με μια από τις πιο σημαντικές την απελευθέρωση της οκυτοκίνης. Η εν λόγω νευροχημική ουσία μειώνει μεταξύ άλλων το στρες, βελτιώνει την απόκριση του ανοσοποιητικού μας συστήματος και ενισχύει τον καλό ύπνο.

Στην εποχή μας, ακόμα και μετά την υποχρεωτική παραμονή στο σπίτι, όλοι μας ανεξαιρέτως θα κληθούμε να πληρώσουμε ένα τίμημα με –ανυπολόγιστες προς το παρόν- συνέπειες στη σφαίρα της συναισθηματικής και σωματικής μας υγείας αλλά και της κοινωνικής μας προσαρμογής.

Την περασμένη εβδομάδα, η διαΝΕΟσις δημοσίευσε μια πανελλαδική έρευνα για το βίωμα των Ελλήνων μέσα στη δίνη της πρωτοφανούς για τις γενιές μας υγειονομικής κρίσης. Οι Έλληνες αποτύπωσαν κατά την περίοδο 8-15 Απριλίου τα βιώματα, τις εμπειρίες, τους φόβους, τις ανησυχίες και τις προσδοκίες τους για το μέλλον. Μια εικόνα της κοινής μας εμπειρίας με πολλές και ενδιαφέρουσες παραμέτρους.

Στάθηκα σε έναν αριθμό. Έναν αριθμό πίσω από το άγγιγμα: 85%. Είναι το ποσοστό που απάντησε ότι έκανε «τελευταία φορά χειραψία με άτομο εκτός νοικοκυριού τον τελευταίο μήνα». Και αυτό είναι το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα που έδινε το σχετικό ερωτηματολόγιο ως δυνατότητα επιλογής.

Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων δεν έχει αγγίξει λοιπόν κανέναν άνθρωπο εκτός από αυτούς με τους οποίους συγκατοικούν, για διάστημα που ξεπερνά πια τον ένα μήνα. Εύλογα αντιλαμβάνεται κανείς ότι, σε αυτό το πλαίσιο, η στέρηση της ενσώματης επαφής για όσους διαβιούν σε ένα νοικοκυριό τελείως μόνοι είναι ένας πόνος χωρίς αναισθητικό.

Η αλλαγή στους τρόπους με τους οποίους έχουμε μάθει να συνδεόμαστε σωματικά αναμένεται να διαρκέσει περισσότερο από την ίδια την πανδημία. Σε ατομικό επίπεδο, η πίεση θα παραμένει μεγάλη και το τραύμα που άνοιξε η κουλτούρα της ασώματης επαφής θα συνεχίσει να αιμορραγεί.

Ίσως να παραμείνουμε φοβισμένοι για κάποιο διάστημα και αυτό είναι λογικό. Ίσως αυξηθούν οι φοβίες μόλυνσης, οι νοσοφοβίες, οι υποχονδρίες, οι αγοραφοβίες και οι ψυχαναγκασμοί μας. Δεν περιμένουμε να επιστρέψουν όλοι στη γραμμή εκκίνησης με τον ίδιο ρυθμό, κάποιοι ίσως δεν επιστρέψουν ποτέ και αυτό είναι επίσης αναμενόμενο.

Όλοι μας, όμως ανεξαιρέτως θα κληθούμε να δείξουμε ανοχή και κατανόηση σε όσους βλέπουμε να είναι λίγο παραπάνω απόμακροι κοινωνικά, λίγο παραπάνω θυμωμένοι, λίγο πιο φειδωλοί με τα αγγίγματά τους.

Αν και δεν υπάρχει κανένα ακριβές υποκατάστατο για την ανθρώπινη επαφή, ευτυχώς για μας, έχουμε ακόμα μάτια. Μάτια που μπορούν να κοιτούν εκφραστικά, συμπονετικά, με ευγένεια, με αγάπη και με ενδιαφέρον ακόμα. Ευτυχώς για μας, όσο παραμένουμε συναισθαντικά πλάσματα έχουμε τη δυνατότητα να μην επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να πολιτογραφηθούμε πολίτες στη «χώρα» της τυφλότητας του Σαραμάγκου.

Ευτυχώς για μας, έχουμε ακόμα λόγο. Και μπορούμε να μετατρέψουμε την αξία μιας καλής κουβέντας, μιας ευγενικής στιχομυθίας, μιας δήλωσης «παρουσίας», σε δυναμίτη καλοσύνης, ικανού να διασχίσει το δερματικό φραγμό και να στοχεύσει απευθείας στον πυρήνα του φόβου, του κάθε φόβου.

Απέναντι σε δυναμικές που σήμερα έρχονται επιτακτικά στην επιφάνεια, απαντάμε με συναισθαντικές πράξεις ουσιαστικής αντίστασης. Με πράξεις διαχείρισης της κοινής μας ευαλωτότητας, της κοινής μας στέρησης στην επ-αφή.

---

*Η Μίνα Μαρούγκα είναι Ψυχοθεραπεύτρια Μsc, συνεργάτης Ιατρείου Ψυχοεκπαίδευσης και Οικογενειακών Παρεμβάσεων, Α’ Παν/μιακή Ψυχιατρική Κλινική, Αιγινήτειο Νοσοκομείο  minamarouga@gmail.com

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News