Πολλά πράγματα μάς γύρισαν μπούμερανγκ εφέτος. Η πανδημία COVID-19 δεν ήταν κάποιο τυχαίο αστροπελέκι, δεν ενέσκηψε από το πουθενά, ήταν μάλλον μια «φυσική» καταστροφή, φτιαγμένη από τον άνθρωπο, η οποία μας δείχνει, όπως και ο καθρέφτης, πολλές από τις κακές συνήθειές μας και από τις επικίνδυνες –όντως θανατηφόρες– πρακτικές μας.

Η μετάδοση του κορονοϊού από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους ήταν προϊόν της μαζικής αστικοποίησης και της καταστροφικής επέμβασης στο περιβάλλον, ενώ η ταχεία εξάπλωσή του αποτέλεσμα της υπερβιομηχάνισης, του ξέφρενου εμπορίου και των μοντέρνων ταξιδιωτικών συνηθειών. Αναλόγως, η αδυναμία του κόσμου να ενωθεί με σκοπό να συγκρατήσει την κρίση αντικατοπτρίζει τον βαθμό στον οποίο η ικανότητα διακυβέρνησης υπολείπεται της υπερπαγκοσμιοποίησης.

Πολλές από αυτές τις αποτυχίες ήταν εμφανείς πριν από τον ιό, με ανθρώπους σε πολλές χώρες να ενστερνίζονται τις θέσεις εθνικιστών και λαϊκιστών ηγετών που υπόσχονταν αποφασιστική δράση σε έναν κόσμο που έδειχνε εκτός ελέγχου. Ωστόσο, παρ’ όλο που ήταν μια δύσκολη χρονιά, υπάρχουν τουλάχιστον πέντε λόγοι για να είμαστε ευδιάθετοι όσον αφορά το 2021.

Ο προφανέστατος πρώτος λόγος είναι η ήττα του προέδρου Τραμπ. Είναι ανακούφιση να ξυπνάμε το πρωί χωρίς να ανησυχούμε για το τι είπε το πιο ισχυρό άτομο του κόσμου στο Twitter την ώρα που κοιμόμασταν. Σε λίγες ημέρες οι ΗΠΑ θα επιστρέψουν σε ικανά χέρια. Εκτός από το να κάνει την Αμερική πιο προβλέψιμη και πιο υπεύθυνη, η νίκη του μέλλοντος προέδρου Τζο Μπάιντεν έχει σημαντικές συνέπειες και στις δημοκρατίες όλου του κόσμου.

Οι τραμπιστές της Ευρώπης, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπαν και ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Πολωνίας και de facto κυβερνήτης της Γιάροσλαβ Καζίνσκι, έχουν ήδη μείνει ορφανοί από την πολιτική κατάρρευση του Τραμπ. Καθώς οι Ευρωπαίοι προσβλέπουν στις δικές τους εκλογές, στην Ολλανδία και στη Γερμανία το 2021 αλλά και στη Γαλλία το 2022, τα λαϊκιστικά κόμματα αποδυναμώνονται. Στη Βρετανία, ο πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον, που είναι η τέλεια πολιτική ανεμοδούρα, ήδη αλλάζει υπακούοντας στους πνέοντες τώρα πολιτικούς ανέμους. Επειτα από την ήττα του Τραμπ απέλυσε, τελικά, τον δικό του λαϊκιστή, τον γκουρού τού Brexit, τον Ντόμινικ Κάμινγκς, και έτσι έδωσε το σήμα ότι θα… μαστορέψει μια νέα ταυτότητα στη μετά τον Τραμπ εποχή.

Ο δεύτερος λόγος για να είμαστε χαρούμενοι είναι ότι τα εμβόλια COVID-19 έφτασαν. Αυτό θα επιτρέψει τη σταδιακή επιστροφή στην ομαλότητα, ενώ ο τρόπος με τον οποίο αναπτύχθηκαν πρέπει να εδραιώσει την υποστήριξή μας στη διεθνή συνεργασία. Το πρώτο εμβόλιο προέρχεται από την BioNTech, εταιρεία που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ενωση και έχει επικεφαλής δύο γερμανούς επιστήμονες τουρκικής καταγωγής. Λαμβάνοντας υπόψη τις δικαιολογημένες ανησυχίες σχετικά με τον «εθνικισμό των εμβολίων», είναι σημαντικό οι άνθρωποι να κατανοήσουν ότι ο διεθνισμός, και όχι η στενομυαλιά, είναι ο δρόμος της εξόδου από την κρίση αυτήν αλλά και από άλλες, παγκόσμιας διάστασης.

Αυτό με οδηγεί στον τρίτο λόγο αισιοδοξίας: υπάρχουν ενθαρρυντικά νέα από το μέτωπο της κλιματικής αλλαγής. Οπως έχουν παρατηρήσει πολλοί σχολιαστές, η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη κρίση από αυτήν της COVID-19. Ωστόσο, έπειτα από την τεράστια εφετινή μείωση, κατά 7%, των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, τουλάχιστον γνωρίζουμε τι είναι εφικτό. Και τώρα που οι κυβερνήσεις έχουν αποδειχθεί ικανές να δαπανήσουν ό,τι χρειάζεται σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, θα αντιμετωπίσουν μεγαλύτερη πίεση ώστε να επενδύσουν στις τεχνολογίες που απαιτούνται για την ταχεία μετάβαση στην καθαρή ενέργεια.

Ο τέταρτος λόγος για ευδιαθεσία είναι η επιστροφή της εμπιστοσύνης στο κυβερνάν. Η COVID-19 έχει υπενθυμίσει σε όλους πόσο πολύτιμη μπορεί να είναι η κατάλληλη δημόσια διοίκηση. Επίσης, επέστησε εκ νέου την προσοχή στην ανάγκη αναδιανομής. Μετά την οικονομική κρίση του 2008 πολλοί ήλπιζαν ότι η επικρατούσα νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία θα παραχωρούσε στη σοσιαλδημοκρατία μεγαλύτερο πολιτικό έλεγχο της οικονομίας. Αντί για αυτό, λάβαμε τραπεζικά βοηθήματα και άλλα εντυπωσιακά παραδείγματα του «σοσιαλισμού για τους πλούσιους και καπιταλισμού για τους φτωχούς».

Υστερα από μια δεκαετία οδυνηρής λιτότητας και πολιτικών αναταραχών που αυτή προκάλεσε, οι κυβερνήσεις επιτέλους επιδεικνύουν μεγαλύτερη υπευθυνότητα όσον αφορά τη λαϊκή ευημερία. Τα κόμματα εξουσίας, συμπεριλαμβανομένων των Δημοκρατικών στις ΗΠΑ, προωθούν πολιτικές για τη στήριξη των εργαζομένων και της μεσαίας τάξης, μοιράζοντας ελπίδες ότι η δομική ανισότητα, που κάνει πολλούς να αισθάνονται αποσυνάγωγοι (και επομένως τους καθιστά ευάλωτους στις λαϊκιστικές ρητορείες), θα αντιμετωπιστεί.

Αυτό μας οδηγεί στον τελευταίο λόγο για τον οποίο είμαστε χαρούμενοι. Η πανδημία προκάλεσε επανεξέταση του παγκόσμιου συστήματος. Αντί για την άναρχη υπερπαγκοσμιοποίηση, πολλές μεγάλες δυνάμεις αναζητούν τρόπους για να συγκεράσουν την όρεξη για φθηνά αγαθά, προηγμένες τεχνολογίες και άλλα οφέλη του εμπορίου με τον μεγαλύτερο έλεγχο των εσωτερικών υποθέσεων. Είτε πρόκειται για «αποσύνδεση» στις ΗΠΑ είτε για «διπλή κυκλοφορία» στην Κίνα είτε για «στρατηγική αυτονομία» στην Ευρώπη, τώρα διεξάγονται οι σχετικές πολιτικές συζητήσεις, με αρκετή καθυστέρηση βέβαια.

Επ’ αυτού, βρίσκω την ευρωπαϊκή συλλογιστική ιδιαίτερα ενθαρρυντική, δεδομένου ότι επικεντρώνεται στον περισσότερο έλεγχο μεν, με τρόπους όμως που αποκλείουν τον αυτοκαταστροφικό εθνικισμό. Το ζήτημα της κυριαρχίας, για την ΕΕ, περιλαμβάνει απάντηση σε τουλάχιστον πέντε τομείς (οικονομία και χρηματοοικονομικά, δημόσια υγεία, ψηφιοποίηση, προστασία του κλίματος και ασφάλεια), και οι Ευρωπαίοι σημείωσαν ικανοποιητική πρόοδο σε όλους αυτούς. Η δημιουργία Ταμείου Ανάκαμψης 750 δισ. ευρώ δείχνει ότι χώρες όπως η Γερμανία είναι πρόθυμες να παραβιάσουν τις παραδοσιακές κόκκινες γραμμές τους χάριν της αλληλεγγύης.

Φυσικά, είναι πολύ νωρίς για να δηλώσουμε νικητές σε οποιαδήποτε από τις τρέχουσες μάχες μας. Ο Μπάιντεν θα αγωνιστεί να κυβερνήσει μια διχασμένη χώρα και έχοντας απέναντί του την αντίσταση των Ρεπουμπλικανών. Η διανομή εμβολίων σε ολόκληρο τον κόσμο θα είναι τεράστια πρόκληση επιμελητείας. Οι ανταγωνιστικές μεταξύ τους μεγάλες δυνάμεις ίσως εκτροχιάσουν την ατζέντα για το κλίμα πριν από τη διάσκεψη κορυφής COP26, η οποία θα γίνει στη Γλασκώβη τον Νοέμβριο. Η απειλή της ύφεσης και των νέων κρίσεων χρέους ίσως επιδεινώσει την ανισότητα, ενισχύοντας την επιστροφή σε πιο τοξικές πολιτικές. Η αναβίωση του ευρωπαϊκού ονείρου θα εξαρτηθεί από το αποτέλεσμα κάποιων πολύ αβεβαίου αποτελέσματος εθνικών εκλογών.

Αλλά καθώς το 2021 πλησιάζει, τα πράγματα φαίνονται πολύ καλύτερα από ό,τι ήταν πριν από λίγους μήνες. Τώρα έχουμε τουλάχιστον πέντε λόγους για να γιορτάσουμε το νέο έτος.

---

• Ο Μαρκ Λέοναρντ είναι διευθυντής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τις Διεθνείς  Σχέσεις. Το παραπάνω κείμενό του παραχωρήθηκε στο Protagon από το Project Syndicate (www.project-syndicate.org)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News