Την περασμένη εβδομάδα ο καθηγητής Μπάρτλεϊ Γκρίφιθ (Bartley Griffith) και η ομάδα του (University of Maryland) πραγματοποίησαν την πρώτη ξενομεταμόσχευση  καρδιάς από γενετικά τροποποιημένο ζώο (χοίρο) σε άνθρωπο, ενώ βρισκόταν σε τελικό στάδιο καρδιακής ανεπάρκειας.

Σε πρώτη φάση η επέμβαση χαρακτηρίστηκε από επιτυχία, αφού τουλάχιστον η υπεροξεία και οξεία απόρριψη έχουν αποφευχθεί.

Προηγουμένως, είχαν προηγηθεί αξιοσημείωτες προσπάθειες ξενομεταμοσχεύσεων που ιστορικά χρονολογούνται ήδη από το 1905, συχνά απέλπιδες, αφού τα ζώα δότες δεν είχαν μεταλλαχθεί γενετικά και η απόρριψη του μοσχεύματος ήταν συχνά άμεση.

Ας ξεκινήσουμε, όμως, αυτή την ανάλυση με τον ορισμό του όρου «ξενομεταμόσχευση»: έτσι ορίζεται κάθε επέμβαση που περιλαμβάνει μεταμόσχευση οργάνων, εμφύτευση ιστών ή έγχυση κυττάρων στον άνθρωπο, προερχόμενων από άλλο ζωικό είδος.

Η πρόσφατη επέμβαση και η επιτυχία της αρχικής φάσης της επέμβασης στηρίχτηκαν στις τεράστιες εξελίξεις της γενετικής μηχανικής, της μοριακής βιολογίας και του συνόλου των επιστημών που μετέχουν στην αντιμετώπιση της ανοσοαπόρριψης του μοσχεύματος.

Η γενετική μεταλλαγή περιέλαβε την τροποποίηση 10 γονιδίων, προκειμένου να αποφευχθεί η υπεροξεία απόρριψη, να καταστεί το μόσχευμα λιγότερο ανοσογενές και να αποφευχθεί η υπέρμετρη αύξηση του μεγέθους της εμφυτευμένης καρδιάς με την πάροδο των ετών.

Αναμφίβολα η επιτυχία της επέμβασης, τουλάχιστον στην αρχική φάση της, γεννά αισιοδοξία στις ανθρώπινες κοινωνίες, αφού ανεξάντλητες δεξαμενές γενετικά τροποποιημένων ζωικών –μη ανθρώπινων– ιστών θα είναι διαθέσιμες να υποστηρίξουν δραματικές υπάρχουσες ανάγκες.

Υπολογίζεται ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, περίπου 110.000 ασθενείς  βρίσκονται σε λίστες, αναμένοντας να υποβληθούν σε μεταμόσχευση κάποιου οργάνου και περισσότεροι από 6.000 ασθενείς πεθαίνουν κάθε χρόνο, περιμένοντας μεταμόσχευση.

Στην Ευρώπη υπολογίζεται ότι περίπου 60.000 ασθενείς βρίσκονται στις λίστες αναμονής για κάθε είδους μεταμόσχευση και 4.000 από αυτούς πεθαίνουν ετησίως εξαιτίας έλλειψης μοσχευμάτων.

Εστιάζοντας ειδικά στις μεταμοσχεύσεις καρδιάς, η Ευρώπη παρουσιάζει εξαιρετική ετερογένεια, με την Σλοβενία στην υψηλότερη θέση πράξεων (11,4 μεταμοσχεύσεις/εκατομμύριο πληθυσμού, ετησίως) και τη χώρα μας, δυστυχώς, προτελευταία, πριν από τη Βουλγαρία, με πράξεις 0,9 ανά εκατομμύριο πληθυσμού, ετησίως.

Μπροστά σε αυτές τις τραγικές διαπιστώσεις, οι ξενομεταμοσχεύσεις, εφόσον ευοδωθούν οι προσπάθειες μέσα από τις εμπειρίες και τις εξελίξεις στην γενετική μηχανική, παρουσιάζονται ως η εξαιρετική νέα προοπτική.

Με την αισιόδοξη αυτή διαπίστωση, θα μπορούσε να ολοκληρωθεί αυτή η συνοπτική παρουσίαση μιας ιστορικής εξέλιξης, με προφανή ωφελήματα για το περιούσιο ζωικό είδος, τον άνθρωπο…

Ταπεινά, ωστόσο, θεωρώ ότι το αντικείμενο των ξενομεταμοσχεύσεων είναι εξαιρετικά περισσότερο σύνθετο, αφού ταυτίζεται με εξελίξεις και προοπτικές στη μηχανική τροποποίηση του γονιδιώματος, περιοχές δραματικά αχαρτογράφητες, που οι βιοηθικές, ρυθμιστικές και κυρίως  φιλοσοφικές συνιστώσες τους, μόλις τώρα αρχίζουν να αξιολογούνται.

Θα επιχειρήσουμε μία εκλαϊκευμένη συνοπτική ανάλυση:

Οι παρεμβάσεις στο γονιδίωμα διαφόρων οργανισμών (Genetic editing, Genetic engineering) άρχισαν εξελικτικά από το έτος 1970, με πολλούς σημαντικούς σταθμούς και αντίστοιχους πρωταγωνιστές μέχρι σήμερα.

Το έτος 1981, o Thomas  Wagner (Ohio University) και η ομάδα του ανακοίνωσαν την πρώτη επιτυχή  διαγονιδιακή (transgenic) παρέμβαση με γονιδιακό υλικό κουνελιού που τοποθετήθηκε σε γονιδίωμα ποντικών.

Εκτοτε, πολυάριθμες ερευνητικές ομάδες έχουν διαγράψει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διαδρομή, με προοπτικές που επεκτείνονται πολύ πιο πέρα από τους γνωστούς ορίζοντες.

Θεωρητικά, οι παρεμβάσεις στο ανθρώπινο γονιδίωμα θα μπορούσαν να διακριθούν σε δύο κύριες κατηγορίες: τη θεραπευτική παρέμβαση και την παρέμβαση για τη  βελτίωση (enhancement) του είδους.

Σήμερα, το σύνολο των ρυθμιστικών αρχών, παγκοσμίως, επιτρέπει επιλεκτικά τις θεραπευτικές παρεμβάσεις, ενώ κατηγορηματικά απορρίπτει κάθε ιδέα παρέμβασης στο ανθρώπινο γονιδίωμα προκειμένου να βελτιωθεί (enhancement) το είδος.

Η βραχεία και εκλαϊκευμένη προηγούμενη περιγραφή αναδεικνύει ορισμένες πραγματικότητες, ως εξής:

α) Τα προβλήματα των ρυθμιστικών αρχών. Αναμφισβήτητα, οι αρχές αυτές σε παγκόσμιο, αλλά και εθνικό επίπεδο, θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν τις τεράστιες πιέσεις των εμπορικών εταιρειών, όπου σε συνεργασία με την εξελιγμένη βιοτεχνολογία θα επιχειρήσουν να δραστηριοποιηθούν, όχι  μόνο στη θεραπευτική γενετική τροποποίηση, αλλά πολύ περισσότερο στις γονιδιακές μεταλλαγές βελτίωσης (enhancement) ζωικών ειδών, όπως αναμφισβήτητα και του ανθρώπου.

β) Τα προβλήματα βιοηθικής της νέας εποχής θα είναι επίσης εξαιρετικά σύνθετα και πιθανότατα χωρίς απάντηση.

Στην περίπτωση των ξενομεταμοσχεύσεων είναι εξαιρετικά ασαφές, πόσο νομιμοποιείται η ηθική της ανθρωποκεντρικής αντίληψης, που δικαιολογεί  την γενετική τροποποίηση των ζώων προκειμένου  να θυσιαστούν και να χρησιμοποιηθούν ως μεταλλαγμένοι δότες.

γ) Το οικονομικό κόστος των ξενομεταμοσχεύσεων χρειάζεται, επίσης να μελετηθεί προσεκτικά, πριν ενδεχομένως μαζικοποιηθούν αντίστοιχες επεμβάσεις. Στην θεωρητική περίπτωση που θα ξεπεραστούν τα νομικά και ρυθμιστικά θέματα, οπωσδήποτε θα αναδειχθούν νέες πραγματικότητες, αφού το υψηλό κόστος των παρεμβάσεων θα διευρύνει τις ανισότητες μεταξύ πλουσίων και φτωχών.

δ) Τέλος, κρίσιμο θέμα είναι ασφαλώς αυτό που αφορά την πιθανή μετάδοση κρυπτονόσων, κυρίως ιογενών, από τα ζώα στους ανθρώπους, λήπτες του κάθε μοσχεύματος.

Το συμπέρασμα: Η πρόσφατη ξενομεταμόσχευση  γενετικά μεταλλαγμένης καρδιάς χοίρου σε άνθρωπο αξίζει οπωσδήποτε να χαιρετιστεί ως εξαιρετική κατάκτηση της επιστήμης.

Ταυτόχρονα όμως είναι αναγκαίο να αναλογιστούμε τις αδυσώπητες συνέπειες των νέων τεχνολογιών της τροποποίησης του γονιδιώματος.

Συχνά αναγνωρίζεται σήμερα ότι συγκλονιστικές νέες τεχνολογίες των τελευταίων αιώνων που βελτίωσαν τον τρόπο ζωής της ανθρωπότητας, χρεώνονται για καταστρεπτικές συνέπειες στην ισορροπία του μικρού μας πλανήτη.

Οι ξενομεταμοσχεύσεις, όπως και άλλες ειδικές γενετικές παρεμβάσεις  που θα ακολουθήσουν, θα αντιπροσωπεύουν ένα μικρό μέρος του προγράμματος μηχανικής μεταλλαγής του γονιδιώματος. Ανθρώπινου γονιδιώματος και μη ανθρώπινου γονιδιώματος.

Ουσιαστικά θα πρόκειται, χωρίς υπερβολή, για παρεμβάσεις μεταλλαγής της ύπαρξης.

Ενα μέγεθος δυσθεώρητο και φιλοσοφικά δυσβάστακτο.

---

O Πάνος Ε. Βάρδας είναι καθηγητής Καρδιολογίας και Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (2012-2014)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News