Οι Βρετανοί μέχρι το κόκαλο Monty Python θα είχαν κάνει χρυσές δουλειές με τους τίτλους της ειδησεογραφίας των τελευταίων ημερών: «Συνελήφθη η ανεμβολίαστη φυσικοθεραπεύτρια που ταμπουρώθηκε στο ΚΑΠΗ Αρκαλοχωρίου», «Η Μητρόπολη Πειραιά “αφορίζει” τον Μίκη Θεοδωράκη», «Ανδρας στο Τέξας κόλλησε δύο φορές Covid-19 και φοβάται μήπως κολλήσει και τρίτη», «Διά ζώσης τον Οκτώβριο ξεκινούν τα μαθήματα στα πανεπιστήμια», «Ενας φορτιστής για όλες τις συσκευές – Τελικά είναι εφικτό;». «Κορονοϊός: Nέες αλλεργικές αντιδράσεις στις βαφές μαλλιών – Τι παρατηρούν οι κομμωτές».

Ετοιμα, σουρεαλιστικά, δηλητηριώδη σκετς που ακροβατούν πάνω στο μακάβριο, το γκροτέσκο, το τραγικό και το «βλάσφημο», αυτά δηλαδή που συνιστούν λίγο-πολύ τη ζωή μας τους τελευταίους 18 μήνες. Δεν ξέρω πόσοι από εμάς γελάμε με όσα συμβαίνουν, σημασία έχει ότι, σύμφωνα τουλάχιστον με τον ίδιο τον Τζον Κλιζ, «το γέλιο είναι μια δύναμη για τη δημοκρατία».

Οι επαγγελματίες σηκώνουν τα χέρια

Προ ημερών είχα την τύχη να βρεθώ στην προτελευταία για φέτος μάζωξη της «Ταράτσας του Φοίβου» (σ.σ. Δεληβοριά) σε ένα κατάμεστο Θέατρο Αλσος. «Θέλετε να πούμε για την Covid;» ρώτησε ένα απόλυτα ζεσταμένο –παρά το διαολεμένο κρύο– κοινό ο Λάμπρος Φισφής. «Οχιιιιι» ήρθε η απάντηση από όλα τα τραπέζια με τις μάσκες και τα αντισηπτικά. Ο έλληνας stand up κωμικός, επίτιμος καλεσμένος της «Ταρατσοπαρέας», άλλαξε αμέσως «κατηγορία» και άρχισε να μας βομβαρδίζει με Covid-free αστεία περί τεχνολογίας.

Περίμενα να δω πού θα το πάει. Προσωπικώς, δεν γελάω εύκολα σε… θεάματα. Δεν ξέρω πότε ακριβώς «λύγισα». Ισως ήταν εκεί που το Google Maps συναντά τη φωνή του ξερόλα έλληνα πατέρα: «Εγώ θα σου πω από πού θα πας». Τρία λεπτά αργότερα έκλαιγα –μαζί με εκατοντάδες άλλους– από τα γέλια.

Οι ίδιοι οι επαγγελματίες του είδους δεν δείχνουν ιδιαίτερα ενθουσιασμένοι με τη συγκυρία. Εξ ου και η απρόσμενη πενία στην ευθύβολη σάτιρα αυτής της περιόδου. Δείτε τι έγινε πέρυσι με το low budget φιλμ «Lockdown all’ italiana»· πολλοί Ιταλοί δεν άντεξαν ότι κάποιοι «βγάζουν λεφτά από τον θάνατο». Είναι πράγματι δύσκολο να βγάλεις γέλιο με «Dettolμη και γοητεία», όταν διακυβεύονται ζωές.

Θυμάμαι που είχα μιλήσει πέρυσι, στις αρχές της δίνης, με τη Μυρτώ Κοντοβά, η οποία ετοιμαζόταν τότε για το «Σχεδόν ενήλικες» στο Mega: «Τι χιούμορ να κάνω με τον κορονοϊό; Ηθελα να το τοποθετήσω μέσα στη ζωή, αλλά δεν ήξερα πώς να το χειριστώ. Ωραία, να κάνω χιούμορ. Την επόμενη στιγμή όμως με παίρνει μια φίλη μου και μου λέει: “Eίναι ο μπαμπάς μου στο νοσοκομείο, δεν ξέρω αν θα ζήσει”. Τι να πεις;».

Κατάμαυρο χιούμορ

Η αλήθεια είναι ότι και οι μαύρες πίσσα εποχές μπορούν να δώσουν προσάναμμα για λίγη ελαφράδα. Ακόμα και εκεί που δεν το περιμένει απολύτως κανείς. «Το Ολοκαύτωμα δεν είναι αστείο, αλλά μπορεί να έχει και χιούμορ» λέει ένας από τους συντελεστές του αναπάντεχα αιρετικού «Τhe Last Laugh» (2016).

Μια επιζήσασα του Αουσβιτς π.χ. δεν μπορεί παρά δει με σκωπτική διάθεση το σχόλιο που της έκανε ο αγαπημένος υγειονομικός του Γ΄Ράιχ Γιόζεφ Μένγκελε ύστερα από μια εξονυχιστική ιατρική εξέταση: «“Αν επιβιώσεις από τον πόλεμο, θα ήταν καλό να πας βγάλεις τις αμυγδαλές σου!”. Αυτό το ένστικτο του γέλιου δείχνει ότι ακόμα και μέσα στο στρατόπεδο ήμασταν άνθρωποι» λέει η ίδια. «Αυτή η εσωτερική αίσθηση του χιούμορ με κράτησε ζωντανή».

Οπως εξηγεί στους New York Times o σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ Φέρνε Περλστάιν: «Ανακάλυψα ότι το χιούμορ δεν ήταν ασυνήθιστο και χρησιμοποιούνταν σαν μηχανισμός επιβίωσης σε μια συνθήκη σχεδόν ανείπωτης φρίκης, σαν μέσο αυτοάμυνας– ένα είδος αντεπίθεσης από ανθρώπους που είχαν ελάχιστα μέσα να αντισταθούν–, αλλά ακόμα και σαν απλή ψυχαγωγία».

Aπό τον Μάρτιο του 2020, με φόντο τη μεγαλύτερη παγκόσμια κρίση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καλούμεθα και εμείς να ανακαλύψουμε κάποια ψήγματα ευθυμίας σε αυτό το αγέλαστο χάος που μας περιβάλλει. Φτάνει σχεδόν κανείς να ονειρεύεται μια «επιδημία γέλιου» σαν αυτή που είχε λάβει χώρα το 1962 στην Κασάσα της Ταγκανίκα. Ξεκίνησε από τρεις μαθήτριες σε ένα ιεραποστολικό οικοτροφείο και διήρκεσε έξι ολόκληρους μήνες.

Σοβαρές μπίζνες

Οι ειδικοί επιμένουν ότι στην εποχή της Μεγάλης Επιστροφής που διανύουμε (μετά την Μεγάλη Παράλυση), το χιούμορ θα είναι ένας πολύτιμος μηχανισμός προσαρμογής σε έναν βίο που συχνά πυκνά φαντάζει αβίωτος.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με προ πανδημίας έρευνες, στα εργασιακά περιβάλλοντα που έχουν ενσωματώσει το χιούμορ στην κουλτούρα τους, οι υπάλληλοι είναι 16% πιο αφοσιωμένοι στη δουλειά τους και απρόθυμοι να «ψαχτούν» για αλλού. Πόσω μάλλον τώρα. Ποιος καλύτερος τρόπος να αντέξεις την επιστροφή στο γραφείο (αν έχεις την τύχη να διαθέτεις γραφείο) από τα ενίοτε σαχλά (αλλά ζωογόνα) αστεία με τους συναδέλφους που έχεις να συναντήσεις διά ζώσης κάτι χρόνια;

Σημειωτέον ότι φέτος διδάχθηκε το μάθημα «Humor, Serious Business» («Το χιούμορ, σοβαρές μπίζνες») στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων του Στάνφορντ. Aντιγράφω από την ιστοσελίδα τoυ course: «Θα μάθεις γιατί το χιούμορ είναι από τα μεγαλύτερα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στις επιχειρήσεις (και στη ζωή), γιατί “υποεργαλειοποιείται” και πώς ΕΣΥ μπορείς να το χρησιμοποιήσεις περισσότερο, καλύτερα. Περισσότερο καλύτερα».

Μία δε από τις πρώτες εργασίες που ανατέθηκαν στους φοιτώντες –έτσι για να σπάσει ο πάγος– ήταν να επιλέξουν το φόντο τους στο Zoom. Η αλήθεια είναι ότι η ίδια τεχνολογία έδωσε τελευταία πολύ υλικό για να γελάσει λίγο το χειλάκι μας.

Πρωτόγνωρο χιούμορ

Νομίζω ότι από τις κορυφαία αστείες στιγμές του 2021 ήταν το βίντεο (φυσικά έγινε viral) με τον τεξανό δικηγόρο που εκ παραδρομής εμφανίστηκε σε κανονική διαδικτυακή δίκη με φίλτρο… ψιψίνας. Το πιο κωμικό είναι η στιχομυθία που ακολουθεί, με τον ίδιο να συνεχίζει να μιλάει κανονικά με τη μορφή pet: «Είμαι εδώ live. Δεν είμαι γάτα». Και ο δικαστής στο παραθυράκι του Zoom να απαντά: «Ναι, μπορώ να το δω».

Η διαδικτυακή υποκουλτούρα του TikTok που άνθισε ακόμα περισσότερο μέσα σε συνθήκες lockdown συνετέλεσε τα μάλα σε αυτή την άτακτη αποφόρτιση.

Εγκλωβισμένοι έφηβοι αλλά και γιατροί στα όρια του burnout βρήκαν έναν εύκολο τρόπο να εκτονώσουν μια πραγματικότητα που θυμίζει b-movie καταστροφής.

Από τις πιο κλασικές και –αμφιβόλου χιούμορ– θεματικές στα ελληνικά TikTok βίντεο (copy / paste από ξένα), δεκατριάχρονα αγόρια με ελαφρύ μουστάκι και μια μπλούζα φορεμένη στο κεφάλι. Στο 93% των περιπτώσεων, παριστάνουν τη μάνα τους την ώρα που ανοίγει την πόρτα του δωματίου να τσεκάρει αν όντως ο γιόκας τους κάνει τηλεκπαίδευση.

Διόλου τυχαίο ότι η μεγάλη ποσότητα χιούμορ των τελευταίων μηνών διοχετεύτηκε σε memes (τα σνομπάρω αλλά κάθε φορά που σέρνομαι ψυχολογικά, τα απολαμβάνω), παρωδίες και διάφορα «μαρόν γκλασέ» από το παρελθόν (π.χ. η βελόνα που καρφώνεται στα οπίσθια του Λουί ντε Φινές στο «Τι θα πάρετε… στήθος ή μπούτι;» του 1976).

Iσως τελικά να είναι μια κάποια λύση οι αφορμές για γέλιο μέσα στο «πρωτόγνωρο» κακό που μας έχει βρει. Με κίνδυνο να διαπράξω το μοιραίο λάθος (να ταυτίσω το χιούμορ με τη δική μου αίσθηση του χιούμορ), αναφέρω ένα πρόσφατο, υπέροχο lapsus linguae του συζύγου μου, με αφορμή έναν ερασιτεχνικό αγώνα μπάσκετ: «Στο πρωτάθλημα θα λάβουμε μέρος μόνο εμβολιασμένοι και νοσούντες» (αντί του ορθού «νοσήσαντες»).

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News