Μία παράπλευρη συνέπεια της εξάπλωσης του κορονοϊού ήταν και η σχεδόν αυτονόητη εισαγωγή στο καθημερινό μας λεξιλόγιο μιας σειράς σχετικών αγγλικών λέξεων, όπως το lockdown, το click away κλπ,, πράγμα που παρατήρησε πριν λίγο καιρό, εγείροντας μάλιστα ποικίλα σχόλια ο Γιώργος Μπαμπινιώτης. Ο καθηγητής εστίασε στον κίνδυνο αφελληνισμού της γλώσσας από την αυξανόμενη χρήση αγγλικών λέξεων, παραθέτοντας, στο άρθρο του στο Protagon, έναν εντυπωσιακό κατάλογο με παραδείγματα αγγλικών όρων σε καθημερινή χρήση. Ενώ όμως αυτό είναι αδιαμφισβήτητο, οι συνήθως αναφερόμενες αιτίες για την ερμηνεία του φαινομένου και για την αντιμετώπισή του, (όπως η ξενομανία) μου φαίνεται πως προκύπτουν από υποτίμηση της έκτασής και της πολυπλοκότητάς του.

Εδώ λοιπόν θέτω τρία ζητήματα: Γιατί εξαπλώνονται τα αγγλικά, πώς η ανεπαρκής εκπαίδευση στο σχολείο σε συνδυασμό με τη διαφορετική δομή της αγγλικής γλώσσας συντελούν στην αδυναμία σωστής χρήσης της ελληνικής, όπως προβλήματα στην κλίση και στην κατανόηση του ρόλου των καταλήξεων και, τέλος, το ότι σταδιακά γενικεύεται η άγνοια όλο και περισσότερων λέξεων.

Κατ’ αρχάς φαίνεται πως δεν έχει συνειδητοποιηθεί η γενίκευση της χρήσης των αγγλικών σε πολλές όψεις της καθημερινής ζωής όχι μόνο σε θέματα διασκέδασης, όπως είναι τα αγγλικά σε τόσες τηλεοπτικές εκπομπές, στη μουσική, στον κινηματογράφο ή στο διαδίκτυο και στα διάφορα παιχνίδια, αλλά και στους χώρους εργασίας και στην εκπαίδευση. Πράγματι, σε πολλές επιχειρήσεις, ειδικά μάλιστα σε όσες έχουν και συναλλαγές με το εξωτερικό, εξαπλώνεται η χρήση της αγγλικής ως της γλώσσας επικοινωνίας ακόμα και μεταξύ Ελλήνων.

Επίσης, σταδιακά γενικεύονται τα μεταπτυχιακά προγράμματα που γίνονται στα αγγλικά, σε όλο και περισσότερα ελληνικά πανεπιστήμια (στα οικονομικά) που απευθύνονται σε έλληνες φοιτητές, μαζί με τη σταδιακή αύξηση των αποφοίτων από ξένα πανεπιστημιακά ιδρύματα, τόσο στο εξωτερικό όσο και στα λίγα που υπάρχουν μέσα στην Ελλάδα.

Ολα αυτά, σε συνδυασμό με τη διευκόλυνση της επικοινωνίας σε παγκόσμιο επίπεδο μέσω του διαδικτύου την οποία προσφέρει η χρήση της αγγλικής γλώσσας, συντελούν στη διαμόρφωση ενός γλωσσικού τοπίου όπου κυριαρχούν τα αγγλικά και αυτό δημιουργεί τις υποδοχές για την ολοένα και μεγαλύτερη διείσδυση αγγλικών όρων σε καθημερινή βάση. Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση είναι τουλάχιστον αφελές να φαντάζεται κανείς ότι αρκεί μία επιτροπή «ειδικών», «ανθρώπων του πνεύματος», ή ό,τι άλλο, για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της επέκτασης της χρήσης των αγγλικών όρων στη γλώσσα μας, και σίγουρα δεν αποδίδει η αναφορά στο «πάρεξ ελευθερία και γλώσσα» του Σολωμού, παρά το φορτισμένο της περιεχόμενο.

Ομως, οι ίδιοι λόγοι που συντελούν στην σταδιακή υποκατάσταση της ελληνικής από την αγγλική γλώσσα σε τόσες περιπτώσεις, συντελούν και σε ένα ακόμη πιο επικίνδυνο φαινόμενο: Από καιρό παρατηρείται στην καθημερινή ζωή, όσο και στα μέσα, πχ ραδιόφωνο και τηλεόραση, όλο και πιο συχνά, αδυναμία κλίσης των λέξεων, όπως και άγνοια βασικών στοιχείων της ελληνικής γλώσσας. Πολλά χρόνια πριν είχα παρατηρήσει για πρώτη φορά σε μία παρουσίαση φοιτητικών εργασιών στο Πολυτεχνείο να χρησιμοποιείται η γενική «της ισχύς», πράγμα που αποτελεί πλέον συνηθισμένο φαινόμενο σε πολλές λέξεις.

Μάλιστα υποβάλλω την ιδέα πως το γεγονός ότι η άνετη εκφορά των λέξεων με λάθος κλίση, χωρίς κάποιον δισταγμό, δείχνει αφ’ ενός μεν άγνοια ότι υπάρχει άλλη κατάληξη που είναι η «σωστή» και επηρεασμό από το ότι οι αγγλικές λέξεις (που πολλοί νέοι ή και όχι τόσο νέοι πιά, έχουν συνηθίσει), μεταφέρουν μια χαρά το νόημά τους χωρίς να κλίνονται.

Ετσι, ερχόμαστε στο μεγάλο πρόβλημα της ανεπαρκέστατης εκπαίδευσης στα σχολεία, εν προκειμένω στο αντικείμενο της ελληνικής γλώσσας. Μάλιστα η ανεπάρκεια στην γλωσσική εκπαίδευση φαίνεται και από την αδυναμία σύνδεσης γλωσσικών τύπων ή καταλήξεων με το νόημα των λέξεων.

Πόσοι σήμερα, π.χ., αναγνωρίζουν τη σημασία διαφόρων καταλήξεων, ώστε να μπορούν να ξεχωρίσουν τη διαφορά του διαλύτη από το διαλυόμενο σώμα, ή του οξειδωτικού από αυτό που οξειδώνεται;

Και, για να τριτώσει το κακό, ακόμα χειρότερο από την άγνοια της κλίσης των λέξεων και της σημασίας των καταλήξεων, είναι η άγνοια των ίδιων των λέξεων, που είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη σε ηλικίες κάτω των 30.

Κάποτε, πριν το 2000, είχε πέσει στην έκθεση των Πανελληνίων ένα θέμα που περιείχε τις λέξεις «αρωγή» και «ευδοκίμηση», που αγνοούσαν πολλοί υποψήφιοι και για πολύ καιρό αποτέλεσε θέμα συζήτησης. Τώρα η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη. Υπάρχει μεταξύ πολλών μαθητών άγνοια πολλών «συνηθισμένων» (προ εικοσαετίας) λέξεων. Και η έλλειψη λέξεων συνεπάγεται έλλειψη εννοιών, άρα και ανεπαρκή κατανόηση ενός κόσμου που μάλιστα γίνεται όλο και πιο πολύπλοκος.

Αλλά βέβαια πώς να μην υπάρχει άγνοια λέξεων, αφού στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι νέοι (και όχι μόνο) δεν ανοίγουν βιβλίο; Από πού άραγε θα μάθουν λέξεις; Από τα παιχνίδια στο ίντερνετ, ή τις τηλεοπτικές σειρές;

Κανονικά βέβαια εδώ θα έπρεπε να έρχεται το σχολείο να καλύψει το κενό, της μηδενικής επαφής των νέων με τον πλούτο των λέξεων και των νοημάτων, αλλά πού… Ετσι, η γλώσσα υποβαθμίζεται σε μέσο στοιχειώδους επικοινωνίας με όρους που επιβάλλει η σύγχρονη τεχνολογία κυρίως των κινητών, με τη συντομία των μηνυμάτων να έχει οδηγήσει σε συντομογραφίες ήδη συντομευμένων λέξεων ή μικρών προτάσεων!

Ετσι φθάσαμε στην πλήρη αντιστροφή του νοήματος μιας περίφημης φράσης που αποδίδεται τόσο στον Πασκάλ, όσο και στον Γκέτε: «Ζητώ συγνώμη που σου γράφω τόσο πολλά, αλλά δεν είχα χρόνο να σου γράψω κάτι πιο σύντομο». Τότε η έλλειψη χρόνου για να γραφτεί κάτι πιο σύντομο οφειλόταν στο πλήθος των εννοιών και των θεμάτων, που χρειαζόταν πολύ χρόνο για να συμπυκνωθούν, ενώ στο μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης επικοινωνίας και χρήσης της γλώσσας κυριαρχεί το ότι «σου γράφω κάτι σύντομο, γιατί δεν έδωσα ποτέ χρόνο να μάθω και να σκεφτώ κάτι πιο πολύπλοκο, που να μπορούσα να πω».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News