Σαν σήμερα, πριν από ακριβώς 800 χρόνια, ο άγγλος βασιλιάς Ιωάννης ο Ακτήμων (ο αδελφός του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου και εχθρός κατά το μυθιστόρημα του Ρομπέν των Δασών) αναγκάστηκε από τους βαρόνους να υπογράψει τη Μάγκνα Κάρτα – το πρώτο κείμενο δημοκρατικών δικαιωμάτων στον Μεσαίωνα. Το κείμενο αυτό ήταν αποτέλεσμα της διαμάχης των βαρόνων με τον καθόλου δημοφιλή βασιλιά, που προσπαθούσε συστηματικά να τους αφαιρέσει τα δικαιώματά τους. Το επαναστατικό στοιχείο αυτού του κειμένου βρίσκεται στο ότι αναγνωρίζεται ότι και ο βασιλιάς δεν θα δρα ανεξέλεγκτα, αλλά θα υπόκειται στους νόμους της χώρας και δεν θα μπορεί να παραβιάζει τα δικαιώματα των ευγενών, αλλά και κάθε ελεύθερου ανθρώπου. Το κείμενο γράφτηκε στην επίσημη γλώσσα της εποχής, στα λατινικά, που λίγοι καταλάβαιναν, αλλά μεταφράστηκε γρήγορα.  

Βέβαια, πολύ εύκολα θα μπορούσε να ασκήσει κανείς κριτική στη Μάγκνα Κάρτα, κρίνοντας με τα μάτια τού σήμερα, όπως δυστυχώς πλέον έχει γίνει της μόδας (φθάνοντας στο γκρέμισμα αγαλμάτων, ακόμα και γυναικών στην Αμερική που πρωτοστάτησαν στον αγώνα για τα δικαιώματά τους, επειδή, λέει, δεν αναγνώριζαν εξίσου τα δικαιώματα των μαύρων, ή πάλι στη γνωστή από παλιά κριτική της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, επειδή είχε δούλους). Ο Πάπας το ακύρωσε, θεωρώντας ότι υπεγράφη από τον βασιλιά υπό πίεση, δεν υπήρχε ακόμα κοινοβούλιο στην Αγγλία για να το εφαρμόσει, ούτε ισχυρό νομοθετικό πλαίσιο. Ομως, όπως έχει γράψει εμφατικά στο βιβλίο του «The rule of the law» o Τομ Μπίνγκαμ, από τους σημαντικότερους νομικούς της Βρετανίας και λόρδος δικαστής, υπάρχουν τέσσερις λόγοι για τους οποίους η Μάγκνα Κάρτα έχει μεγάλη σημασία, συμβάλλοντας στην αλλαγή του συνταγματικού τοπίου, αρχικά στη Βρετανία και σταδιακά στον κόσμο. 

Κατά πρώτον, αναγνώριζε δικαιώματα σε όλους τους ελεύθερους ανθρώπους του βασιλείου, πράγμα που δεν υπήρχε σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στη δημιουργία ισχυρότερων κοινωνικών δεσμών στο αγγλικό βασίλειο. Κατά δεύτερον, η Μάγκνα Κάρτα δεν προέκυψε ως ένας τρόπος επίλυσης μιας στιγμιαίας κρίσης, λόγω της διαμάχης μεταξύ του βασιλιά και των βαρόνων, αλλά είχε βαθιές ρίζες στα προηγούμενα χρόνια και προετοιμαζόταν μέσα από τις πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες στην Αγγλία από πολλές δεκαετίες πριν από το 1215. 

Κατά τρίτον, η Μάγκνα Κάρτα έθετε όρια στην απόλυτη εξουσία του βασιλιά και αυτό ήταν ένα τεράστιο βήμα στο πλαίσιο του Μεσαίωνα. Τέλος, κατά τέταρτον, η σημαντική επίδραση της Μάγκνα Κάρτα οφείλεται όχι μόνο σε αυτά που όντως περιείχε, αλλά, όπως σημειώνει ο Μπίνγκαμ, και σε αυτά που ο κόσμος θεωρούσε ότι περιείχε, καθώς, πολλές φορές, «ο μύθος είναι πιο σημαντικός από την πραγματικότητα» – και (προσθέτω εγώ) μπορεί να τη μετασχηματίσει. Οπως χαρακτηριστικά είχε εντοπίσει ένας αμερικανός νομικός, μέχρι το 1991, πάνω από 900 νομικές αποφάσεις στις ΗΠΑ είχαν αναφορά στη Μάγκνα Κάρτα.

Ομως, η αναφορά μου στη Μάγκνα Κάρτα δεν γίνεται μόνο για ιστορικούς λόγους. Εχω την αίσθηση ότι αν γενικεύσουμε και από το αίτημα μιας δίκαιης δίκης, όπου «κανείς από εμάς δεν κινδυνεύει να καταδικαστεί με βάση κάποιο νόμο που ονειρεύτηκε κάποιος αξιωματούχος», όπως έγραψε για το Κράτος Δικαίου ο καθηγητής A.V. Dicey προς το τέλος του 19ου αιώνα, περάσουμε στο αίτημα για δίκαιη κρίση, βλέπουμε ότι τα τελευταία χρόνια γενικεύεται μία τάση νομιμοποίησης κοινωνικά καταδικαστικών αποφάσεων, χωρίς την αναγνώριση δικαιώματος υπεράσπισης. Η γενίκευση της Cancel Culture, ή του MeToo, όπου πλέον η καταγγελία ισοδυναμεί με απόφαση, κινείται προς την αντίθετη πορεία από αυτήν της Μάγκνα Κάρτα, όπως και η ανάγνωση της Ιστορίας με τα μάτια του παρόντος και μάλιστα με αρκετή μεροληψία, ώστε να νομιμοποιείται στη συνείδηση πολλών το γκρέμισμα αγαλμάτων. 

Έτσι όπως πάει το πράγμα, αν αυτές οι σκοταδιστικές τάσεις δεν αναστραφούν, η μόνη επίδραση της Μάγκνα Κάρτα που θα μείνει στην κοινωνία θα είναι ο καθορισμός (ναι, στο ίδιο κείμενο) συγκεκριμένων μονάδων μέτρησης για την πώληση κρασιού, μπίρας και σταριού σε όλο το αγγλικό βασίλειο. Από αυτήν της μπίρας, προέκυψε αργότερα το One pint (σήμερα στα pubs στη Μεγάλη Βρετανία η μπίρα σερβίρεται σε ποσότητες 1 pint και μισό pint).

Φωτογραφία του Χάρτη Δικαιωμάτων (Βρετανικό Μουσείο)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News