«Κάποτε στην Ανατολία» του Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν

Η υπόθεση: Βαθιά στην ανατολική και πάμφτωχη ανατολική Τουρκία, σε μια ορεινή και με πολύ λίγη βλάστηση περιοχή γύρω από το Κεσκίν, στην Ανατολία, όχι μακριά από το νότιο άκρο της λίμνης Βαν, μια ομάδα ανθρώπων μέσα στη νύχτα ψάχνει για το σημείο όπου έχει ταφεί κάποιος τις προηγούμενες ημέρες. Τον δολοφόνησαν και τώρα οι δράστες, με χειροπέδες και τη συνοδεία αστυνομικών, στρατιωτών, εισαγγελέα και γιατρού, επειδή ίσως την ώρα του συμβάντος ήταν μεθυσμένοι, δεν θυμούνται καλά το πού βρίσκεται. Η νύχτα ολόκληρη περνάει και μόλις την άλλη ημέρα ανακαλύπτουν το πτώμα. Επιστρέφουν στη μικρή πόλη όπου εργάζεται ο γιατρός και γίνεται η νεκροτομή.

Πιο απλό σκελετό σεναρίου δύσκολα να βρεις. Και από εκεί και πέρα οι συγγραφείς, ο σκηνοθέτης και ο διευθυντής φωτογραφίας πρέπει να το κάνουν μια ταινία που να κινεί το ενδιαφέρον του θεατή. Και πραγματικά κάτι έγινε  αφού ήδη έχει αποσπάσει το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στο 64ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών το 2011και θα είναι η επίσημη συμμετοχή της Τουρκίας στις υποψήφιες για Όσκαρ καλύτερης ταινίας (αντίπαλος και της ελληνικής «Άλπεις»). Ο θεατής πάντως θα πρέπει να οπλιστεί με υπομονή και διάθεση να συγκεντρωθεί και να εστιάσει την προσοχή του ακόμη και σε λεπτομέρειες για να πάρει όσο γίνεται περισσότερα από το σενάριο. Για την ανακάλυψη του πτώματος χρειάζεται μια περιπλάνηση 1.5 ώρας και το όλο έργο διαρκεί περίπου 2.5 ώρες. Το σενάριο έχει γραφτεί από τον ίδιο τον 52χρονο σκηνοθέτη, τη σύζυγό του και ένα γιατρό που έκανε το αγροτικό του στην Ανατολία και κάποια θέματα μέσα στο έργο βασίζονται στα όσα έζησε ο άνθρωπος αυτός εκεί. Στην 1.5 ώρα μέχρι να βρεθεί το πτώμα θα έλεγες ότι σκηνοθέτης είναι ο Αγγελόπουλος (που τον έχει μελετήσει ο Τζεϊλάν) ή ο Ταρκόφσκι. Η εξέλιξη είναι εξαιρετικά αργή, οι συζητήσεις ατέλειωτες, ξεκινούν και ξεστρατίζουν σε διάφορα θέματα και η λιτότητα του τοπίου γίνεται σχεδόν καταπιεστική. Όλα αυτά είναι φωτογραφημένα εξαιρετικά διότι ο Τζεϊλάν σπούδασε πρώτα φωτογραφία και για πολλά χρόνια μάλιστα. Επίσης συνεργάστηκε με έναν πολύ ικανό διευθυντή φωτογραφίας που έχει δώσει πλάνα νυχτερινών περιπλανήσεων άξια για σεμινάριο φωτογραφίας ως προς το φωτισμό τους.

Οι ηθοποιοί επίσης είναι εξαιρετικοί χωρίς να κάνουν κάτι που να κερδίζει φθηνές εντυπώσεις και όπως λέει ο σκηνοθέτης: «Μπορείς μέσα από την ταινία να δεις πολλά πράγματα σχετικά με τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Δεν είναι εύκολη ταινία για να την παρακολουθήσεις. Αλλά για εμένα το να κάνεις σινεμά είναι να ερευνάς την ανθρώπινη ψυχή». Πέρα από όλα τα άλλα, υποδόριο χιούμορ, διείσδυση στην ανθρώπινη ψυχή, πίκρα που αναδίδεται από τη ζωή σε μια απομακρυσμένη μικρή επαρχιακή σχεδόν πρωτόγονη πόλη, που διαπίστωσαν πολλοί κριτικοί πριν από εμένα, μου έκανε εντύπωση και κάτι ακόμη. Με πόσο λεπτό και επιδέξιο τρόπο θίγει το θέμα της ανεπάρκειας των δικαστικών και των ιατροδικαστών σε μια χώρα που οι αρχές δεν σηκώνουν και πολύ τέτοιες διαπιστώσεις. Και κάτι τέτοιο θα ήθελα να έβλεπα και κάποιον Έλληνα να το κάνει, αλλά, πέρα από εκείνη την παλιά ταινία «Πες της ηρωίνης ακόμη την περιμένω» (όπου γινόταν κάπως σπασμωδικά) δεν το έχω ξανασυναντήσει.

Ο σκηνοθέτης αδιαφορεί αν ο θεατής θα κουραστεί ή θα βαρεθεί. Και πραγματικά διάβασα ότι ξένοι, δηλαδή εκτός Τουρκίας θεατές, όταν βρέθηκε το πτώμα, μετά από 1.5 ώρα περιπλάνηση, ξέσπασαν σε (ειρωνικά φυσικά) χειροκροτήματα. Και δυσανασχέτησαν γιατί απαιτείτο από εκείνους να παρακολουθούν συνεχώς με εντεταμένη προσοχή βλέμματα, διαλόγους, κινήσεις, για να καταλάβουν στο τέλος τι περίπου έχει γίνει. Και είναι αξιοπρόσεκτη η απάντηση του σκηνοθέτη σε σχετική ερώτηση: «Έχω τουλάχιστον πέντε λόγους να σου δικαιολογήσω το τέλος όμως δεν μπορώ να σου πω… πρέπει να χρησιμοποιήσεις τη φαντασία σου για να καταλάβεις. Έτσι δουλεύει η ζωή».

Όπως διαβάσαμε στις εφημερίδες, μπορεί ο πρωθυπουργός Ερντοάν να πήγε αμέσως μέχρι την Ανατολία μετά τον τελευταίο σεισμό αλλά όλο αυτό ήταν απλά για τις εντυπώσεις γιατί κάτι ουσιαστικό δεν έκανε το κράτος για τους σεισμόπληκτους. Η Ανατολία έμεινε αβοήθητη και στις μεγάλες πόλεις και στις τηλεοράσεις οι τηλεορασάνθρωποι έλεγαν «γιατί να τους βοηθήσουμε, αυτοί είναι Κούρδοι εκεί κάτω και πυροβολούν τους στρατιώτες μας». Ο Τζεϊχάν αντίθετα αγαπάει την Ανατολία και τους ανθρώπους εκεί γι αυτό ρίχνει μια ματιά γεμάτη κατανόηση στην πικρή ζωή τους. Και έχει μεταδοτικότητα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News