Ο ηθικά σκεπτόμενος άνθρωπος δεν ψάχνει ευκαιρίες για να αποδείξει ναρκισσιστικά την ηθική ανωτερότητά του έναντι των άλλων. Γνωρίζει ότι αναμετράται με δύσκολες υποθέσεις, στις οποίες αναζητά εναγωνίως την ορθή οπτική γωνία και τις κατάλληλες διακρίσεις. Αντιλαμβάνεται ότι η πρόκληση, συχνά, είναι να διακρίνει το μείζον από το έλασσον – εκεί δοκιμάζεται η ευθυκρισία του.

Οι ηγέτες της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης στην Ελλάδα σπάνια μας έχουν εκπλήξει ευχάριστα με την ευθυκρισία τους. Η στάση τους απέναντι στην πρόσφατη ομιλία του προέδρου Ζελένσκι, στην ελληνική Βουλή, προστίθεται σε έναν κατάλογο μικρονοϊκών αντιδράσεων, οι οποίες, όταν δεν αποσκοπούν στην αυτοεπιβεβαιωτική κατίσχυση, κυριαρχούνται από την απλοϊκή ιδεοληψία. Εν προκειμένω ισχύουν και τα δύο.

Δεν μιλάω για τους οπαδούς του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού. Όσοι έμαθαν να λιβανίζουν τον Στάλιν, έχουν εθισθεί στην παβλόφεια σκέψη. Ούτε μιλάω για τους πατριώτες των τηλεπωλήσεων – γι’ αυτούς ο πατριωτισμός είναι εμπόρευμα σαν τις κηραλοιφές. Με ενδιαφέρει όμως ο ηγέτης της λεγόμενης ριζοσπαστικής Αριστεράς. 

Ενοχλήθηκε ο κ. Τσίπρας από την παραχώρηση χρόνου, από τον πρόεδρο Ζελένσκι, στην ομιλία του, σε έναν μαχητή του Τάγματος Αζόφ. Δήλωσε σχετικά: «Η ομιλία μελών του νεοναζιστικού Τάγματος Αζόφ στη Βουλή των Ελλήνων αποτελεί πρόκληση. Την απόλυτη ευθύνη φέρει ο πρωθυπουργός. Μίλησε για ιστορική ημέρα αλλά είναι ιστορική ντροπή. Η αλληλεγγύη στον ουκρανικό λαό είναι δεδομένη. Οι ναζί όμως δεν μπορεί να έχουν το λόγο στη Βουλή». Αντιπαρέρχομαι τη φτηνή αντιπολίτευση («την απόλυτη (sic) ευθύνη φέρει ο πρωθυπουργός»!). Η ουσία της επίκρισής του είναι ότι το Τάγμα Αζόφ είναι νεοναζιστικό και ο συγκεκριμένος μαχητής ναζιστής.  Η πραγματικότητα είναι, βεβαίως, περισσότερο σύνθετη, αρκεί να έχει κανείς τη διάθεση να τη συλλάβει. 

Το παραστρατιωτικό Τάγμα Αζόφ ιδρύθηκε το 2014 από εθελοντές εθνικιστές για να αποτρέψουν την απόσχιση περιοχών του Ντονμπάς από ρωσόφωνους, οι οποίοι υποστηρίζονταν στρατιωτικά από τη Ρωσία. Οι ιδεολογικές καταβολές ιδρυτικών στελεχών του  ήταν ξενοφοβικές και ακροδεξιές, με, ενίοτε, φιλοναζιστικές αναφορές. Όπως όλα τα εθνικιστικά κινήματα, αντλεί από την ιδιαίτερη παράδοση της χώρας του. Η κτηνώδης συμπεριφορά του Στάλιν έναντι της Ουκρανίας, το 1931-1933, είχε επιφέρει πρωτοφανή λιμό, με σχεδόν 4 εκατομμύρια νεκρούς. (Υπήρξαν αναφορές ακόμα και για κανιβαλισμό στον Ουκρανικό πληθυσμό). Οταν οι Ναζί κατέλαβαν τη χώρα, μερικοί υπερεθνικιστές τους χαιρέτισαν ως απελευθερωτές και συνεργάστηκαν μαζί τους. Φυσικά, η Ουκρανία υπέφερε τα πάνδεινα από τους Ναζί, αλλά, για μερικούς, ο κύριος εχθρός παρέμεινε η  Ρωσία. Η Ουκρανική ακροδεξιά, ωστόσο, είναι ασήμαντη μειοψηφία. Στις τελευταίες εκλογές δεν υπερέβη το 3%. 

Το Τάγμα Αζόφ, στην πορεία του χρόνου, διευρύνθηκε, με κυρίαρχη ιδεολογία τον Ουκρανικό εθνικισμό, ο οποίος, βεβαίως, εντάθηκε μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία και τα αποσχιστικά κινήματα στο Ντονμπάς. Ένα μέλος του Τάγματος δήλωσε στους Financial Times (29/3/2022): «θα πρέπει να καταλάβετε τι είναι το Τάγμα του Αζόφ. Είναι άνδρες που, επί το πλείστον, πήραν τα όπλα γιατί μας επιτέθηκαν οι Ρώσοι». Αργότερα, το Τάγμα εντάχθηκε στην εθνοφρουρά κι έγινε μέρος του εθνικιστικού mainstream. Σήμερα αποτελεί τον κύριο κορμό της Ουκρανικής αντίστασης στη Μαριούπολη και το Ντονμπάς, όπως επιβεβαίωσε πρόσφατα και ο έλληνας πρόξενος στη Μαριούπολη. 

Οι αναλογίες με αντάρτικες και παραστρατιωτικές οργανώσεις είναι εμφανείς. Η ΕΟΚΑ λ.χ., στην Κύπρο, αν και ιδρύθηκε από έναν εθνικιστή ακροδεξιό, τον Γεώργιο Γρίβα, ήταν, κατά βάση, οργάνωση εθνικοαπελευθερωτικού χαρακτήρα την περίοδο 1955-59. Συμμετείχαν και αριστεροί αγωνιστές, όπως ο αείμνηστος Βάσος Λυσσαρίδης και η Οργάνωση Αριστερών Πατριωτών. Ο αγώνας της δεν ήταν χωρίς κηλίδες εγκλημάτων μίσους, όπως δεν ήταν ούτε ο αγώνας του ΕΑΜ, όπως δεν ήταν ούτε ο αγώνας του ANC στη Νότια Αφρική, όπως δεν ήταν κανένας αντιαποικιακός ένοπλος αγώνας. Κανείς δεν έχει χέρια καθαρά, όταν χρησιμοποιεί βία. 

Όπως συμβαίνει συχνά σε κρίσιμες στιγμές της Ιστορίας, το Τάγμα Αζόφ είναι συγχρόνως φάρμακο και δηλητήριο μαζί. Αυτή η πολιτική-ηθική αμφισημία του μπερδεύει τους καλοπροαίρετους, ενώ δίνει τροφή για ηθική αυτο-δικαίωση στους κακοπροαίρετους. Σε κοινή δήλωσή τους (28/2/2022) οι πλέον διακεκριμένοι μελετητές της γενοκτονίας, του Ολοκαυτώματος και του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έγραψαν ότι το Ουκρανικό κράτος δεν έχει σχέση με το Ναζισμό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η Ουκρανία, «όπως όλες οι χώρες, [δεν] έχει  ακροδεξιούς εξτρεμιστές και βίαιες ξενοφοβικές ομάδες». Η Ουκρανία έχει αναμφίβολα να «αντιμετωπίσει τα σκοτεινά κεφάλαια της οδυνηρής και σύνθετης ιστορίας της», όπως όλοι μας. Ως δημοκρατική χώρα, με διακηρυγμένα φιλοδυτικό προσανατολισμό, πιθανότατα θα το κάνει, αρκεί να επιβιώσει από την πουτινική κτηνωδία.      

Όποιος παρακολούθησε την ομιλία Ζελένσκι στη Βουλή και ενοχλήθηκε από τον χαιρετισμό του μαχητή του Τάγματος Αζόφ, ας αναρωτηθεί αν θα ενοχλούνταν από αντίστοιχο χαιρετισμό του Γρίβα τη δεκαετία του 1950, ή του Αρη Βελουχιώτη στη διάρκεια της Κατοχής. Η ακροδεξιά και η σταλινική πολιτική ταυτότητα του ομιλητή, αντιστοίχως, θα ήταν, από ηθικοπολιτικής απόψεως, έλασσον στοιχείο στη μεγάλη εικόνα. Το μείζον, στη συγκεκριμένη συγκυρία, θα ήταν, η εικόνα του μαχητή της αντίστασης στην ξένη κατοχή. Απαιτεί ηθική οξύνοια, ιστορική παιδεία, και θαρραλέα ευθυκρισία να βλέπεις την εικόνα που σου δείχνει δάχτυλο, κι όχι τη γρατζουνιά του. 

Στο θεατρικό έργο «Βρώμικα χέρια», ο Ζαν-Πολ Σαρτρ παραθέτει το διάλογο δύο κομμουνιστών πρωταγωνιστών –ενός νεαρού φανατικούς ιδεολόγου κι ενός βετεράνου ηγέτη. Ο φλογερός νεαρός κατηγορεί τον βετεράνο ηγέτη ότι, με τη συνεργασία που προτείνει με τις αντίπαλες συντηρητικές δυνάμεις, ξεπουλά την ιδεολογία του. «Πώς γαντζώνεσαι στην καθαρότητά σου νεαρέ!», του αντιτείνει ο βετεράνος. «Εντάξει, μείνε καθαρός. Η καθαρότητα είναι για έναν γιόγκι ή μοναχό. Εγώ έχω βρώμικα χέρια. […] Αλλά τι ελπίζεις; Νομίζεις ότι μπορείς να κυβερνάς αθώα;».

Νομίζετε ότι μπορεί να πολεμά κανείς αθώα; Νομίζετε ότι ο εβραϊκής καταγωγής, ρωσόφωνος Ζελένσκι μπορεί να μάχεται μόνο με αυτούς που επιλέγει; Νομίζετε ότι οι μάχες επιβίωσης κερδίζονται μόνο με τους αψεγάδιαστους; Ο Λίνκολν, ο Κολοκοτρώνης, ο Μπεν Γκουριόν, και ο Νέλσον Μαντέλα είχαν διαφορετική γνώμη. 

Ο ηθικά ναρκισσευόμενος σχεδιάζει τη μάχη του Αλλου επί χάρτου και τον καλεί να τη δώσει. Εξιδανικεύει αυτοδικαιωτικά τόσο τον Άλλο όσο και τη μάχη, την οποία αντιμετωπίζει ως θεατής. Δεν επιδιώκει την εκφορά σύνθετης ηθικοπολιτικής κρίσης, η οποία θα ταράξει τα οικεία διανοητικά σχήματά του, αλλά να δείξει την ηθική ανωτερότητά του. Δεν τον νοιάζει ο Άλλος· τον νοιάζει ο εαυτός του. Οι άκαπνοι Τσίπρες υποδεικνύουν στους μπαρουτοκαπνισμένους Ζελένσκι με ποιους να μάχονται για τη λευτεριά τους!

---

* Ο Χαρίδημος Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick      

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News