«Ο Μπετόβεν χρειάστηκε τέσσερις νότες. Ο Μίκης Θεοδωράκης μόνον δύο». Έτσι αποχαιρέτησαν τα World Soundtrack Awards το Μίκη Θεοδωράκη, στον οποίο είχαν απονείμει, το 2007, βραβείο για το σύνολο της προσφοράς του στον κινηματογράφο.

Και εννοούσαν τις δύο νότες που ξεκινούν τον «Ζορμπά» του. Αναγνωρίσιμες ανά την υφήλιο.

Αυτές τις δύο νότες πρωτάκουσε, στο στούντιο ηχογράφησης και ο κινηματογραφικός Ζορμπάς, ο Άντονι Κουίν, όταν συναντήθηκαν για πρώτη φορά. Μαζί με τον σκηνοθέτη του πολυβραβευμένου και διεθνούς «Ζορμπά», Μιχάλη Κακογιάννη. Εκείνον που έκανε τον Κουίν να μοιάζει θεόρατος, μέσα στα θαυμαστά πλάνα του περίφημου διευθυντή φωτογραφίας Γουόλτερ Λάσαλι.

«Γνωρίζω ένα μεγάλο Κρητικό. Σαν τον Ζορμπά», λένε παρόντες πως είπε στον Μίκη ο μεξικανοϊρλανδικής καταγωγής Άντονι Κουίν, ή κατά κόσμον Μανουέλ Αντόνιο Ροντόλφο Κουίν Οασάκα. Πολυβραβευμένος για κινηματογραφικούς ρόλους – σταθμούς (κάπου 150 συνολικά). Όπως του Εουφέμιο Ζαπάτα στο «Βίβα Ζαπάτα!» του Ελία Καζάν και του Μάρλον Μπράντο, του «Λέοντα της Ερήμου» Χάμζα, θείου του προφήτη Μωάμεθ, του Άουντα Αμπού Ταγί στον θρυλικό «Λόρενς της Αραβίας», του «Έλληνα μεγιστάνα» Αριστοτέλη Ωνάση. Αλλά, κυρίως, του «Zorba the Greek».

Ο Μίκης δεν καταγράφεται να πήγε στα γυρίσματα του «Ζορμπά». Έβαλε όμως εκείνο το συστατικό στο εκρηκτικό μίγμα της ταινίας, που την απογείωσε στα πέρατα του κόσμου. Syrtaki.

Με τα λόγια του Μίκη, σε μια συνέντευξη στον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο:

«Η ονομασία “συρτάκι” δόθηκε από κάποιον δαιμόνιο γάλλο παραγωγό που ασχολήθηκε, εκτός του “Ζορμπά”, και με τα “Παιδιά του Πειραιά”. Φαίνεται ότι κάποιος του είπε πως μία από τις μουσικές μου ήταν εμπνευσμένη από τον συρτό χανιώτικο.

»Το συρτάκι, που εμφανίζεται στο τέλος του φιλμ, ξεκινά με την εισαγωγή στο τραγούδι “Στρώσε το στρώμα σου”. Κι αυτό γιατί τότε ήταν της μόδας και το έπαιζαν στις ταβέρνες στα Χανιά, όπου σύχναζε ο θίασος τα βράδια. Εκεί το άκουγαν και οι δύο πρωταγωνιστές (σ.σ.: ο Κουίν και ο Άλαν Μπέιτς), και μάλιστα ο Άντονι Κουίν άρχισε να μαθαίνει το χασάπικο, στο οποίο στηρίζεται το τραγούδι, και να το χορεύει.

»Οπότε ο Κακογιάννης σκέφτηκε να το χρησιμοποιήσει ως playback, ζητώντας μου να το επιταχύνουμε σιγά-σιγά μέχρι να φτάσουμε στο ρυθμό πεντοζάλη, πάνω στον οποίο είχα γράψει τον κρητικό χορό που χόρεψε ο Αλεξανδράκης στο “Συνοικία το όνειρο”.

»Με άλλα λόγια, όλη αυτή η διασκευή γράφτηκε αποκλειστικά και μόνο ως βάση για το τέλος της ταινίας, ενώ εγώ θα έπρεπε να συνθέσω μια νέα πρωτότυπη μουσική».

Όλα αυτά τα στοιχεία, χορός και μουσική, κατά πως λέει ο Μίκης, «πέτυχαν τόσο πολύ που σκεφτήκαμε να αφήσουμε τη σκηνή όπως ήταν. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά.

»Επειδή, πέραν της επιτυχίας αυτού του νέου χορού στην ταινία, έτυχε να τον διευθύνω με την ορχήστρα μου σε χιλιάδες συναυλίες και στις πέντε ηπείρους, μπορώ να σας βεβαιώσω ότι η επίδρασή του σε κάθε είδος κοινού υπήρξε πάντοτε συναρπαστική.

»Γνωρίζω ότι οι μόνοι σε όλο τον κόσμο που τον σνομπάρουν, τον ειρωνεύονται και τον περιφρονούν είναι ορισμένοι συμπατριώτες μας που τον κατατάσσουν στα τουριστικά είδη. Όχι, φυσικά, δίπλα στα μάρμαρα αλλά δίπλα στον μουσακά και στο τζατζίκι.

»Εγώ όλα αυτά θα τα χαρακτήριζα άγνοια, ανοησία και εθνικό κόμπλεξ, δεδομένου ότι το συρτάκι δεν έχει να κάνει με κοσμικότητες ούτε με διεθνή κέντρα υποκουλτούρας. Αν αρέσει, αυτό οφείλεται αποκλειστικά στην ακτινοβολία δύο καθαρά ελληνικών χορών, του χασάπικου και του πεντοζάλη, που είναι ό,τι πιο αγνό και αληθινό έβγαλε αυτός ο τόπος. Είναι ένα γνήσιο κομμάτι της Ελλάδας που θα έπρεπε να μας γεμίζει με υπερηφάνεια».

Και, βέβαια, όπως και στην περίπτωση του βραβευμένου με Όσκαρ για τα «Παιδιά του Πειραιά», Μάνου Χατζιδάκι, έτσι και στον Μίκη έπεσαν βροχή οι προτάσεις από το Χόλιγουντ. Η αντίδραση του Μίκη, όπως έλεγε χρόνια μετά; «Για το Χόλιγουντ, ούτε να το σκεφτώ. Με φαντάζεστε να ζω σε μια πολυτελή έπαυλη, περιτριγυρισμένος από αυτά τα μυθικά τέρατα με τις πλαστικές σχέσεις;

»Πρόταση μου έγινε λίγο καιρό πριν από την 21η Απριλίου 1967. Και ξέρετε τι απάντησα; Πώς είναι δυνατόν να αφήσω τον γάμο και να πάω για πουρνάρια; Φυσικά, ο γάμος που με περίμενε ήταν η φυλακή. Δεν μπορείτε, όμως, να φανταστείτε πόσο με… ευχαρίστησε αυτή η επιλογή».

Άλμα στο χρόνο. Πάμε, στις 29 Ιουλίου 1995, στην πλατεία Koenigsplatz στο Μόναχο της Γερμανίας. Όπου ο Μίκης έδινε συναυλία (και με τον «Ζορμπά» του στο πρόγραμμα), με μεγάλη χορωδία και ορχήστρα. Και τον μετρ Γρηγόρη Τζιστούδη στο μπουζούκι.

Ο Μίκης είχε συναντήσει, λίγες ημέρες πριν, σε μία εκδήλωση στο Μόναχο τον Άντονι Κουίν και τον είχε καλέσει στην εν λόγω συναυλία.

Έτσι, ο Άντονι Κουίν, πιο «βαρύς» με τα χρόνια, αλλά ευθυτενής και ζωντανός… Ζορμπάς βρέθηκε στην ίδια σκηνή με το Μίκη. Και στο συρτάκι σηκώθηκε να χορέψει λεβέντικα και αργά. Χορός στον οποίο τον ακολούθησε και ο Μίκης, κατεβαίνοντας από το πόντιουμ του μαέστρου. Και αποθεώθηκαν! Μάρτυρας και το οπτικό ντοκουμέντο (επάνω) από κείνη τη μνημειώδη συνάντηση.

Για την ιστορία: Στο τέλος της ζωής του, ο Άντονι Κουίν γύρισε το βλέμμα του προς την ζωγραφική. Πέθανε στη Βοστώνη το 2001. Το όνομά του έχει η «Παραλία Άντονι Κουίν» (Anthony Quinn Βeach) στη Ρόδο ανάμεσα στο Φαληράκι και το Λαδικό. Την ονόμασαν οι ντόπιοι προς τιμήν του, μετά τα γυρίσματα της θρυλικής ταινίας «Τα Κανόνια του Ναβαρόνε»…

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News