Ενας καταστροφικός έρωτας που, κατά μία εκδοχή, δεν πραγματώθηκε ποτέ. Κι ας έγινε αιτία για έναν μυθικό, αιματηρό πόλεμο: τον Τρωικό.

Ενας έρωτας που η αλήθεια του –σύμφωνα με μία μυθολογική εκδοχή– γράφεται 7,5 χιλιόμετρα μακριά από τα σημερινά παράλια της Αιγύπτου. Εκεί που ο Ηρόδοτος, στο έργο του «Ιστορίαι», τοποθετεί τη «χαμένη» αρχαία πόλη Θώνις-Ηράκλειον.

Μιλάμε για τον κύριο λιμένα της Αλεξάνδρειας, στην Αίγυπτο, προτού ο Μέγας Αλέξανδρος τής δώσει το όνομά του το 331 π.Χ. Μια παράκτια πόλη που ήκμασε, βυθίστηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. και «κατρακύλησε» σε ακόμη μεγαλύτερο βάθος (στα 10 μ. και πλέον κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας) τον 8ο αιώνα μ.Χ., χτυπημένη από σεισμούς και τσουνάμι.

Και μιλάμε για την πόλη, όπου κατά μία εκδοχή, βρήκε καταφύγιο η ωραία Ελένη της Σπάρτης, αφότου προσπάθησε να την κλέψει ο ερωτευμένος με την ομορφιά της Πάρις της Τροίας, από τον σύζυγό της, βασιλέα της Σπάρτης, Μενέλαο. Εκείνη, κόρη – κατά τη μυθολογία – του βασιλέα των Θεών, Δία, και της Λήδας, κι ας λογιζόταν σαν πατέρας της ο βασιλιάς της Λακωνίας, Τυνδάρεως.

Κατ’ αυτή την εκδοχή, με την οποία συνδέει εμμέσως τα ομηρικά έπη με την Αλεξάνδρεια και ο Ηρόδοτος, ο Πάρις έκλεψε απλά ένα ξόανο, ένα ομοίωμά της και το πήρε μαζί του στην Τροία, ανάβοντας την σπίθα του Τρωικού Πολέμου. Και δεν ήταν η πρώτη τους ερωτική φωλιά το Μαραθονήσι ή νήσος Κρανάη, στο Γύθειο. Αλλά ο Ερμής την πήγε στην Αίγυπτο και την έδωσε στον βασιλέα Πρωτέα για να την φυλάει. Δεν μπήκε ποτέ η ίδια στο «γαλαζόπλωρο καράβι» και ποτέ δεν «πάτησε το πόδι της στην ανδρειωμένη Τροία». Μέχρι που, μετά το τέλος του αιματηρού Τρωικού Πολέμου, τήν βρήκε εκεί ο Μενέλαος και αργότερα επέστρεψαν μαζί στην Σπάρτη.

Από αυτή την εκδοχή του μύθου εμπνεύστηκε ο νομπελίστας Γιώργος Σεφέρης το ποίημά του «Ελένη»: «Όλα αυτά για ένα λινό κυμάτισμα, για μια νεφέλη. / Για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη».

Ο Ευριπίδης στην τραγωδία του «Ελένη» καταγράφει επίσης το απάγκιο της στην Αίγυπτο, όπου την συνάντησε ο Τεύκρος, καθ’ οδόν προς την «γῆν ἐναλίαν Κύπρον», όπου του είχε ορίσει ο Απόλλων να ιδρύσει την πόλη Σαλαμίνα.

Σε κείνη, λοιπόν, τη βυθισμένη πόλη, στην οποία έριξε το φως της Υποβρύχιας Αρχαιολογίας ο γάλλος μετρ Φρανκ Γκοντιό, για πρώτη φορά λίγο μετά το 2000, οι έρευνες εντοπίζουν, εδώ και καιρό, πολύτιμα ευρήματα. Παράδειγμα, ένα «εκπληκτικό», κατά τον Γκοντιό, όπως το καταγράφουν οι «Times» του Λονδίνου και ο «Guardian»: τα καλά διατηρημένα υπολείμματα καλαθιών με φρούτα, που χρονολογούνται στον 4ο αιώνα π.Χ.

Η θάλασσα διατήρησε, κατά τον Γκοντιό, σχεδόν άθικτα πολλά ευρήματα από την πόλη Θώνις – Ηράκλειον, από τον 2ο π.Χ. αιώνα που βρέθηκε κάτω από το νερό και «χάθηκε». Έτσι διατηρήθηκαν οι καρύδες από αφρικανικούς φοίνικες και ρώγες από σταφύλια μέσα στα καλάθια. «Ουσιαστικά άθικτα, πάνω από 2.000 χρόνια τώρα».

Μία εξήγηση του Φρανκ Γκοντιό είναι ότι τα καλάθια είχαν τοποθετηθεί σε υπόγειο χώρο, στοιχείο που καταδεικνύει ταφικό ανάθημα. Μιλάμε δε για μια πόλη, που έλεγχε στον 4ο αιώνα π.Χ., ως λιμένας, το εμπόριο και στην οποία στην Ύστερη Φαραωνική Περίοδο της Αιγύπτου είχε επιτραπεί να εποικίσουν ελληνικά φύλα και να χτίσουν τα δικά τους ιερά.

«Το σημείο που ερευνούμε μοιάζει με νησί, το οποίο περιστοιχίζουν κανάλια», είπε ο Φρανκ Γκοντιό. «Σε αυτά τα κανάλια βρήκαμε απίστευτες ποσότητες από χάλκινα δοχεία και αγαλματίδια του Όσιρι» – του θεού της γονιμότητας για τους Αιγυπτίους.

«Όμως, βρήκαμε και δεκάδες αποθήκες με κεραμικά, στοιβαγμένα. Αττικά μελανόμορφα αγγεία!».

Πιο δίπλα και υπολείμματα από μια «εντυπωσιακή» τελετή με καύση και στοιχεία που καταδεικνύουν ότι, μετά την τελετή, δεν επιτράπηκε ξανά η είσοδος στο σημείο αυτό κι έμεινε αδιατάρακτο στο χρόνο (και από το νερό). Καθώς όλα τα ευρήματα χρονολογήθηκαν στον 4ο π.Χ. αιώνα, δίχως κανένα εύρημα από τους δύο επόμενους αιώνες (προτού βυθιστεί η πόλη).

Το μόνο που ελπίζει ο μεσιέ Γκοντιό είναι να βρει απαντήσεις στα ερωτήματα που έθεσαν και θέτουν διαρκώς τα ευρήματα, όπως ένα καλοδιατηρημένο ξύλινο ανάκλιντρο για συμπόσια, ένα ογκώδες αττικό αγγείο ή ένα «εξαιρετικής ποιότητας» χρυσό φυλαχτό – μενταγιόν.

Κάπου 350 μέτρα μακριά, οι έρευνες είχαν εντοπίσει μια μοναδική πτολεμαϊκή γαλέρα, ένα «ποταμόπλοιο», μήκους 25 μέτρων. Κατασκευασμένο μεν με βάση την παράδοση της Κλασικής Εποχής, αλλά και με στοιχεία αρχαιότερης αιγυπτιακής, που το έκανε ιδανικό για πλεύσεις στο Νείλο ή στο Δέλτα του.

Τι λέγαμε για τον Ηρόδοτο και το έργο του «Ιστορίαι»; Ε, αυτό το εύρημα φαίνεται ότι δικαιώνει τον «Πατέρα της Ιστορίας», ο οποίος στο δεύτερο βιβλίο του, «Ευτέρπη», έγραψε για το ασυνήθιστο αιγυπτιακό ποταμόπλοιο «μπάρις».

Επί δεκαετίες αρχαιολόγοι και ιστορικοί διαφωνούσαν για το ιδιότυπο «ποταμόπλοιο» του Ηροδότου, ακόμη και για την ύπαρξή του.

Και να που ο μαιτρ των υποθαλάσσιων αρχαιολογικών κατορθωμάτων, Φρανκ Γκοντιό, επικεφαλής της ομάδας εξερεύνησης του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Υποθαλάσσιας Αρχαιολογίας για την αρχαία, «χαμένη», πόλη Θώνις – Ηράκλειον, στις ακτές της Αλεξάνδρειας, ανακάλυψε ένα τέτοιο ποταμόπλοιο στο βυθό της Μεσογείου. Στην πόλη Θώνις – Ηράκλειον, στην οποία έχουν εντοπιστεί κάπου 75 αρχαία ναυάγια. «Ο δε εμπορικός σύνδεσμος ανάμεσα στην πόλη Θώνις – Ηράκλειο και την Ελλάδα είναι εξαιρετικά σημαντικός», κατά τον Φρανκ Γκοντιό.

«Όταν ο Ηρόδοτος βρέθηκε στην Αίγυπτο τον 5ο αιώνα π.Χ. έφτασε στην πόλη Θώνις – Ηράκλειον. Είδε δε εκεί ένα είδος πλοίου και πήγε σε ναυπηγείο για να το δει από κοντά και για να περιγράψει πώς κατασκευαζόταν η ‘μπάρις’ από ξύλινους πλίνθους», παρατηρεί ο γάλλος αρχαιολόγος.

«Η αντιπαράθεση γεννήθηκε στη σύγχρονη εποχή, όταν ερευνητές που μελετούσαν τον Ηρόδοτο ισχυρίστηκαν πως η κατασκευή ενός τέτοιου πλοίου δεν είναι δυνατή και όσα έγραψε ο Ηρόδοτος ήταν παραπλανητικά. Ιδού που όσα κατέγραψε ο Ηρόδοτος για την περιοχή που εξερευνούμε τα τελευταία 20 χρόνια έχουν ουσιαστικά αποδειχθεί από τα ευρήματα. Το πλοίο που εντοπίσαμε ήταν κατασκευασμένο από ξύλινα “τούβλα”, με πασσάλους να τα ενώνουν».

Αν προτιμάτε και την – αρχαία – εκδοχή του Ηροδότου, ιδού: «Τὰ δὲ δὴ πλοῖά σφι τοῖσι φορτηγέουσι ἐστὶ ἐκ τῆς ἀκάνθης ποιεύμενα, τῆς ἡ μορφὴ μέν ἐστι ὁμοιοτάτη τῷ Κυρηναίῳ λωτῷ, τὸ δὲ δάκρυον κόμμι ἐστί· ἐκ ταύτης ὦν τῆς ἀκάνθης κοψάμενοι ξύλα ὅσον τε διπήχεα πλινθηδὸν (σ.σ.: η λέξη που γέννησε την επιστημονική αντιπαράθεση) συντιθεῖσι, ναυπηγεόμενοι τρόπον τοιόνδε».

Ή, σε ελεύθερη απόδοση στα νέα ελληνικά: «Τα πλοία των Αιγυπτίων είναι καμωμένα από ακακία, η οποία στη μορφή μοιάζει πολύ με τον κυρηναϊκό λωτό και το δάκρυ της είναι κόμμι· απ᾽ αυτή την ακακία λοιπόν κόβουν ξύλα ίσαμε δυο πήχες και τα ταιριάζουν όπως τους πλίνθους, κατασκευάζοντας το πλοίο ως εξής: τα δίπηχα ξύλα τα στερεώνουν σε πυκνούς και μακριούς πασσάλους και στρώνουν από πάνω ξύλινες τραβέρσες. Κυρτά ξύλα δεν χρησιμοποιούν καθόλου· τους αρμούς τούς καλαφατίζουν από μέσα με πάπυρο. Πηδάλιο φτιάχνουν ένα, που περνάει μέσα από την καρίνα. Χρησιμοποιούν κατάρτι από ακακία, πανιά από πάπυρο. Τα πλοία αυτά δεν μπορούν να αναπλέουν τον ποταμό παρά μόνο αν φυσάει άνεμος, αλλά τα τραβούν από την ξηρά».

*Ο Αλεξάντερ Μπέλοβ, μέλος της επιστημονικής ομάδας του Φρανκ Γκοντιό, κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ship 17: a Baris from Thonis – Heracleion» (εκδ. Oxbow, 2020), το οποίο αναφέρεται στο εν λόγω ποταμόπλοιο

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News