Μέσα στην παγκόσμια πανδημική περιπέτεια, ζητήματα όπως ο ολικός εμβολιασμός και η απόλυτη ανοσία του πλήθους για την αναχαίτιση του 4ου κύματος της Covid-19 κυριαρχούν στο προσκήνιο της δημοσιότητας, παράλληλα με τις όλο και πιο συχνές καταστροφές λόγω της κλιματικής αλλαγής (βλ. Γερμανία), τροφοδοτώντας στα ψυχολογικά εξουθενωμένα άτομα φαντασιώσεις απόδρασης από την νοσηρή μονοτονία. Εδώ  θα άξιζε να θυμηθούμε  το εικαστικό έργο του Αλέξις Ρόκμαν (Alexis Rockman) «Εκδηλο Πεπρωμένο» («Manifest Destiny»), που βρίσκεται στο Smithsonian Museum of American Art, και απεικονίζει προειδοποιητικά κάποια μελλοντική περιβαλλοντική συμφορά με κύριο θύμα την ανθρωπότητα, την αυτοκαταστροφική παραγωγό  εξοντωτικών και αιωνόβιων δημιουργημάτων.

Ο μετα-αποκαλυπτικός πίνακας του σύγχρονου αμερικανού καλλιτέχνη συνδυάζει επιστημονικά και μυθοπλαστικά, φουτουριστικά στοιχεία, για να παρουσιάσει κάτω από το έντονο ηλιακό φως ένα σουρεαλιστικό (υπο) θαλάσσιο τοπίο αστικής κατάρρευσης, μοιραίο αποτέλεσμα  της σύγχρονης «ύβρης», η οποία χαρακτηρίζει και  την  τεχνολογική έκρηξη του αιώνα μας. Στην μετακλυσμιαία αυτή εικόνα  συμπεριλαμβάνεται ακόμα και ο πρόγονος της Covid-19, ο ιός SARS!

H εικαστική φαντασία του Ρόκμαν, οπλισμένη με επιστημονική ακρίβεια ύστερα από τέσσερα χρόνια επίμονης, διεπιστημονικής έρευνάς του, αναπαριστά με προφητική καθαρότητα την θαλάσσια αποσάθρωση αλλά και την αλλόκοτη ανακύκλωση ενός κατεστραμμένου αστικού τοπίου το έτος 5000. Τα απομεινάρια του Μπρούκλιν, κατακαθισμένα στον βυθό, πλαισιώνονται με δυο βυθισμένες γέφυρες στα δεξιά και αριστερά των τεσσάρων μεγάλων πανό που συνθέτουν τον εκτεταμένο πίνακα. Σε αυτήν την πλημμυρισμένη σκηνή τα μάτια ενός σύγχρονου θεατή που έχει βιώσει σε όλα τα στάδια την εξέλιξη της σημερινής πανδημίας εύκολα θα εντόπιζαν μια εξαιρετικά απωθητική μορφή. Μέσα στην καταποντισμένη Νέα Υόρκη επιπλέει αμέριμνα ένας διογκωμένος κορονοϊός, ο SARS, πρόδρομος της Covid-19, μαζί με άλλους θανατερούς ιούς, όπως ο HIV και ο ιός του Δυτικού Νείλου, παρέα με μεταλλαγμένα οστρακόδερμα και άλλα βακτηριόμορφα και γενετικά τροποποιημένα πλάσματα του μετα- βυθού  ή θαλάσσιου  νεκροταφείου μιας τωρινής παγκόσμιας πόλης.

 Στη σύνθεση αυτή  του 2003-4 για πρώτη φορά ο Rockman εστιάζει στις μοιραίες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η υπερθέρμανση του πλανήτη  έχει προκαλέσει την ακατάσχετη άνοδο των θαλασσών, αλλά και την αχρήστευση των αναχαιτιστικών φραγμάτων, που κατέληξαν και αυτά στον χορταριασμένο βυθό, μαζί με νεκρωμένους ουρανοξύστες, την ιστορική γέφυρα του Μπρούκλιν  και μια άλλη, φουτουριστική γέφυρα,  καθώς και τους χάσκοντες αγωγούς αερίου και αποχέτευσης. Ανάμεσα στα ανόργανα αστικά λείψανα, σε αέρα και νερό κυκλοφορούν τα έμβια όντα που τελικά επιβίωσαν. Θαλάσσια πτηνά, όπως κορμοράνοι, πελεκάνοι, γλάροι κα. φτερουγίζουν πάνω από την γαλήνια επιφάνεια του νερού, ενώ στον υποθαλάσσιο χώρο ακμάζουν  με ηγεμονική ελευθερία ποικίλα υδροπλάσματα, όπως μια γιγάντια μέδουσα, υπερτροφικά φύκια, κοράλια, γενετικά μεταλλαγμένα ψάρια, σαν τον σολομό με τις δύο ουρές, καθώς  και ευτραφείς μικροοργανισμοί, μεταξύ των οποίων η ανατριχιαστικά γνώριμη, ακιδωτή σφαίρα του SARS.  Οι άνθρωποι δεν υπάρχουν πουθενά. Την κραυγαλέα απουσία τους τονίζουν  τα άφθαρτα προϊόντα της καπιταλιστικής ανάπτυξης που συνεισέφεραν στην καταστροφή, όπως ένα υποβρύχιο, ένα βομβαρδιστικό αεροπλάνο, ένα βυθισμένο τάνκερ πετρελαίου και ένα βαρέλι  που επιπλέει έχοντας καταντήσει αποικία πληθωρικών υδρόφυτων.

Η κορονο-ιική σφαίρα SARS αποτελεί φυσικά μια μικρή λεπτομέρεια στην εικόνα, η οποία μας αναστατώνει με την ακρίβεια, την παραισθησιακή ατμόσφαιρα αλλά και τον συνταρακτικό συμβολισμό σχετικά με την ανθρώπινη μοιρολατρία, που τροφοδότησε μια τέτοια καταστροφή. Για να συνθέσει το έργο αυτό, ο Rockman συμβουλεύτηκε παλαιοντολόγους, αρχιτέκτονες, βιολόγους και αρχαιολόγους, ώστε να παρουσιάσει μέσα από ένα μίγμα φαντασίας και επιστημονικής πρόγνωσης την νέα γεωλογία που ήδη παράγουν οι συλλογικές ανθρώπινες δραστηριότητες και το δομημένο αστικό περιβάλλον.

Το «Εκδηλο Πεπρωμένο» –μαζί με μυθιστορήματα και νουβέλες επιστημονικής φαντασίας, δυστοπικά φιλμ κλπ.– ανήκει στα καλλιτεχνικά δημιουργήματα που μας σοκάρουν προειδοποιώντας πως το μέλλον, γέννημα των τωρινών επιλογών μας, δεν ανοίγεται μπροστά μας σαν αναγεννητική θάλασσα, για να ξεπλύνει τις τεχνολογικές υπερβολές μας σε αμόλυντα κύματα.

Και ύστερα, η έκδηλη παρουσία του SARS στην εικόνα, καθώς και η κυριαρχία του διαδόχου του εδώ και δύο περίπου χρόνια στον μολυσμένο πλανήτη μας, προκαλεί δύο σκέψεις.

Πρώτο, οι επιστημονικές προγνώσεις για το 4^ο κύμα λόγω της  μετάλλαξης Δέλτα και για την εξέλιξη του ιού βασίζονται σε στατιστικά δεδομένα, χωρίς κανένα συναίσθημα και φαντασία. Τα συμπεράσματα τους από τη μια  μας καλούν να αποδεχτούμε το αναπόφευκτο, δίνοντας προτεραιότητα στην σωματική ανοσία μας, αν βέβαια διαθέτουμε την ορθολογική ψυχραιμία. Από την άλλη τέτοιες ποσοτικές προγνώσεις είτε τροφοδοτούν ανορθόλογες αντιδράσεις, όπως φόβο, υποχονδριακή διάθεση για απομόνωση, ακόμα και πανικό, αλλά και φαντασιώσεις συνωμοσίας και το κίνημα κατά του εμβολιασμού. Αντίθετα, οι καλλιτεχνικές δημιουργίες – όπως το  «Έκδηλο Πεπρωμένο»  – παρότι ταρακουνούν το κοινό τους συναισθηματικά για το ανησυχητικό μέλλον του κόσμου μας και ιδίως για τον ανοίκειο μετασχηματισμό των πόλεων ενόψει ανεξέλεγκτων καταστροφών, τελικά ξυπνούν την φαντασία μας για την δημιουργική προσαρμογή μας σε τέτοιες συνθήκες.

Δεύτερο, τα εμπνευσμένα δυστοπικά καλλιτεχνήματα δεν μας καλούν να υποταχτούμε στο ολέθριο πεπρωμένο μας, αλλά αποκαλύπτουν τα ίχνη των μελλοντικών σφαλμάτων μας στον τωρινό κόσμο. Μέσα από ένα μίγμα γνώριμων και αλλόκοτων μυθοπλασιών τέτοια έργα κάνουν φανερή την ενοχλητική αλήθεια, πως τα καταστροφικά δημιουργήματά μας, συμπεριλαμβανομένων και των βιοτεχνολογικά σχεδιασμένων, μπορεί να αποδειχτούν πολύ πιο ανθεκτικά από εμάς στον χρόνο. Αλλά και μας προειδοποιούν ειρωνικά  πως η ίδια η φύση μπορεί να προσαρμόζεται παράγοντας νέες , ίσως και τερατώδεις  – για τα τωρινά δεδομένα μας – μορφές ζωής, από τις οποίες εμείς, οι καταλύτες μιας τέτοιας εξέλιξης, ίσως απουσιάζουμε.

Έτσι, παράλληλα με τις  αναγκαίες επιστημονικές προγνώσεις και αντί να προσηλωνόμαστε αποκλειστικά στις άμυνες των τρωτών σωμάτων μας, γιατί να μην αφήσουμε την φαντασία μας να αναλάβει αναγεννητική δράση, εμπνευσμένη, αρνητικά ή θετικά, από τα δημιουργήματα ευαίσθητων καλλιτεχνών; 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News