Πριν από ογδόντα χρόνια, στα μέσα του Ιουνίου του 1941, οι πιο σημαντικοί κατάσκοποι όλου του κόσμου γνώριζαν πως η ναζιστική Γερμανία προετοιμαζόταν για την εισβολή της στη Σοβιετική Ενωση. Το ζήτημα απασχολούσε τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες ήδη επί δύο μήνες ενώ ενήμεροι για τις προθέσεις των ναζιστών ήταν και οι σοβιετικοί κατάσκοποι στη Γερμανία και στην Αγγλία, οι οποίοι, φυσικά, δεν αμελούσαν να ενημερώνουν τη Μόσχα για τις όποιες εξελίξεις. 

Ωστόσο ο Στάλιν δεν τους πίστευε ή μάλλον δεν ήθελε να τους πιστέψει. Ο επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών του Κόκκινου Στρατού Φιλίπ Γκολίκοφ, γνώριζε πολύ καλά ποια ήταν η κατάσταση. Γνώριζε, όμως, επίσης ακόμη δύο πράγματα: πρώτον, ότι και οι πέντε προκάτοχοί του είχαν εκτελεστεί, και, δεύτερον, ότι ο σοβιετικός ηγέτης δεν ήθελε να ακούει δυσάρεστες ειδήσεις. Γίνεται, οπότε, απόλυτα κατανοητό γιατί δίσταζε να τον ενημερώνει άμεσα για την κατάσταση όπως αυτή διαμορφωνόταν στα δυτικά σύνορα της ΕΣΣΔ. 

Οταν, όμως, αναγκάστηκε να του μεταβιβάσει, την 17η Ιουνίου του 1941, μία αναφορά στην οποία επισημαινόταν ότι «όλες οι προετοιμασίες της Γερμανίας για μια ένοπλη επίθεση στη Σοβιετική Ενωση έχουν ολοκληρωθεί», ο Στάλιν πήρε ένα μολύβι και έγραψε πάνω στην αναφορά τα εξής: «Μπορείς να στείλεις την “πηγή” σου από το αρχηγείο της γερμανικής αεροπορίας στη γαμημένη τη μητέρα του». Επειτα από πέντε ημέρες, την 22α Ιουνίου του 1941, οι χιτλερικές δυνάμεις εισέβαλαν στην ΕΣΣΔ στο πλαίσιο της Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα. 

Το εν λόγω ανέκδοτο (εμπεριέχεται στο βιβλίο «An Impeccable Spy», μια βιογραφία του σοβιετικού πράκτορα Ρίχαρντ Ζόργκε που έγραψε ο βρετανός δημοσιογράφος και ιστορικός Οουεν Μάθιους) επικαλείται σε κείμενό του ο Σάιμον Κούπερ για να επισημάνει και να εξηγήσει γιατί η Δύση δεν πρέπει να ανησυχεί ιδιαίτερα για τη δράση των κατασκόπων της σύγχρονης Ρωσίας. 

«Οι ρώσοι κατάσκοποι και σαμποτέρ παραμένουν υπερδραστήριοι και σήμερα, εξαπολύοντας επιθέσεις κατά αποστατών στο εξωτερικό, προσφέροντας αμοιβές στους Ταλιμπάν για τον φόνο Αμερικανών, παρεμβαίνοντας σε εκλογικές αναμετρήσεις της Δύσης ή χακάροντας τον Παγκόσμιο Οργανισμό Αντιντόπινγκ. Εντούτοις τώρα, όπως και τότε, τα οφέλη είναι αμφίβολα. Φαίνεται πως τα θαλασσώνουν ακόμη περισσότερο σε σχέση με τους δυτικούς ομολόγους τους. Στην πραγματικότητα αποτελούν μία περιπτωσιολογική μελέτη της αναποτελεσματικότητας των αυταρχικών καθεστώτων. Ειδικά σε τομείς της γνώσης, τα αυταρχικά καθεστώτα δεν είναι ούτε κατά το ήμισυ τόσο αποτελεσματικά όσο φαντάζονται ενίοτε οι δημοκρατίες», υποστηρίζει σε κείμενό του ο αρθρογράφος των Financial Times, σημειώνοντας πως αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός πως «οι δικτατορίες επενδύουν υπερβολικά στην παράνοια».

Πρόσφατα ο Σάιμον Κούπερ έγραψε και αυτός μία βιογραφία ενός κατασκόπου. Στο «The Happy Traitor» (Ο Χαρούμενος Προδότης) ο βρετανός δημοσιογράφος αφηγείται την ιστορία του επίσης βρετανού διπλού πράκτορα της KGB Τζορτζ Μπλέικ ο οποίος αυτομόλησε, τελικά, στην ΕΣΣΔ το 1966. Εκει ανακάλυψε πως «εάν η υπηρεσία πληροφοριών παρείχε πληροφορίες που δεν ταίριαζαν με την άποψη του αφεντικού, τότε είτε δεν μεταβιβάζονταν, είτε τροποποιούνταν, ούτως ώστε να ταιριάζουν με την άποψη του αφεντικού. Οπότε δεν ήταν ποτέ σωστά ενημερωμένο». 

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Τζορτζ Μπλέικ, ολόκληρο το σοβιετικό σύστημα λειτουργούσε με αυτόν τον τρόπο. Το 1941, για παράδειγμα, οι πράκτορες των Σοβιετικών ήταν ενήμεροι και για τα σχέδιο του Χίτλερ να εισβάλει στη Σοβιετική Ενωση και για την πρόθεση των δυτικών δυνάμεων να κατασκευάσουν μία ατομική βόμβα. Ωστόσο ο Στάλιν αξιοποίησε μόνον τα στοιχεία που αφορούσαν τις πυρηνικές φιλοδοξίες της Δύσης.  

Επιπρόσθετα, όσον αφορά την αναποτελεσματικότητα των μυστικών πρακτόρων της σύγχρονης Ρωσίας, «υφίσταται μία τάση οι υπηρεσίες κατασκοπείας να παρεκτρέπονται, ειδικά σε χώρες δίχως δημοκρατικές διαδικασίες ελέγχου», αναφέρει ο Κούπερ. Οι ρώσοι κατάσκοποι διαθέτουν χρήματα, πληροφορίες και άδεια να σκοτώνουν. Συγχρόνως, όμως, ανταγωνίζονται με τα στελέχη άλλων ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών. Η GRU, για παράδειγμα, η υπηρεσία πληροφοριών του ρωσικού στρατού, κατά πάσα πιθανότητα γνώριζε πως η δηλητηρίαση του διπλού πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ στη Βρετανία θα εξόργιζε τις χώρες της Δύσης, αλλά ενδέχεται να ενδιαφερόταν περισσότερο να ξεπεράσει τους αντιπάλους της. 

«Σε κάθε περίπτωση οι κατάσκοποι αυταρχικών καθεστώτων σπανίως είναι οξυδερκείς αναλυτές των δημοκρατικών χωρών», γράφει ο Κούπερ, αναφερόμενος στην προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. Τότε τα στελέχη της GRU φαίνεται πως έχαψαν την «αστεία υπόθεση» ότι το ΝΑΤΟ θα αποδεχόταν την Ουκρανία ως μέλος και θα χρησιμοποιούσε το ουκρανικό λιμάνι της Σεβαστούπολης ως ναυτική βάση. Η εν λόγω άποψη ενδέχεται να ενθάρρυνε το Κρεμλίνο να προβεί άμεσα στην προσάρτηση της Κριμαίας. 

Ακόμα και όσες φορές επικρατούσε η εντύπωση πως οι ρώσοι πράκτορες είχαν πετύχει τον στόχο τους και με το παραπάνω – συνδράμοντας, λόγου χάρη, τον Ντόναλντ Τραμπ να κερδίσει την προεδρία των ΗΠΑ το 2016 – φαίνεται πως σημαντικό ρόλο διαδραμάτιζε η τύχη. «Συνομιλώντας με ανθρώπους που πρόσκεινται στο Κρεμλίνο δύο χρόνια αργότερα, μου είπαν ότι υπεύθυνοι για την εμπλοκή της GRU στις εκλογές ήταν κατώτερα στελέχη που ευελπιστούσαν απλά να αποδυναμώσουν την αναπόφευκτα επόμενη πρόεδρο, την Χίλαρι Κλίντον. Η νίκη του Τραμπ εξέπληξε την GRU», μας πληροφορεί ο Κούπερ.  

Οσον αφορά τη δράση των ρώσων κατασκόπων στην Ευρώπη, «συχνά υπονομεύουν τα ίδια τα συμφέροντα της Ρωσίας. Μια οξυδερκής Ρωσία θα στηριζόταν σε κράτη-μέλη που διάκεινται ιστορικά φιλικά προς αυτήν, όπως η Ελλάδα ή η Δημοκρατία της Τσεχίας, για να προωθήσει την ατζέντα της στις Βρυξέλλες. Αντιθέτως οι ρώσοι κατάσκοποι διαπρέπουν στο να αποξενώνουν τους συμμάχους τους». 

Σύμφωνα με σχετική έρευνα της Le Monde μέσα σε μόλις μία τετραετία, εξοργισμένες χώρες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής απέλασαν συνολικά 309 ρώσους διπλωμάτες και λοιπούς αξιωματούχους ενώ ο Οουεν Μάθιους υποστηρίζει στο βιβλίο του πως η κατασκοπευτική δράση των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών «έχει υπονομεύσει τρομακτικά τη στρατηγική θέση της Ρωσίας στον κόσμο». Οπως επισήμανε πέρυσι ο αξιωματούχος εθνικής ασφάλεια των ΗΠΑ Τζον Ντίμερς, η Ρωσία εξακολουθεί να «απρόθυμα να προκαλεί τεράστια ζημιά, επιδιώκοντας να κερδίσει μικρά τακτικά πλεονεκτήματα και να ικανοποιήσει την κακεντρέχειά της». 

Ολοκληρώνοντας το άρθρο του ο Κούπερ σημειώνει πως το «σύνδρομο κατωτερότητας της Δύσης ενώπιον των αυταρχικών καθεστώτων» κατά πάσα πιθανότητα κορυφώθηκε το 2020, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ αντιμετώπιζε την πανδημία με τον πλέον ακατάλληλο τρόπο ενώ η Κίνα ανακοίνωνε λιγότερους θανάτους και η Ρωσία επιδίωκε να κάνει το ίδιο. 

Πλέον, όμως, η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. Οι δυτικές δημοκρατίες ξεπέρασαν τους αντιπάλους τους στη μάχη των εμβολίων ενώ υπάρχουν πιθανότητες ο νέος κορονοïός να ξέφυγε από εργαστήριο της Γουχάν. Επίσης κατέστη ξεκάθαρο πως η Ρωσία δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον ιό καθώς οι υπερβάλλοντες θάνατοι στη χώρα κατά τη διάρκεια της πανδημίας είναι κατά 50% περισσότεροι σε σχέση με τους υπερβάλλοντες θανάτους που καταγράφηκαν την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ. «Το δέος μας για αυτές τις φτωχές, διεφθαρμένες δικτατορίες είναι λανθασμένο», καταλήγει ο Κούπερ.