Επιστροφή στη σοφία των παλιών: Το σύνθημα τις περισσότερες φορές αποδεικνύεται αποτελεσματικό, ειδικά σε εποχές σύγχυσης και γενικευμένου άγχους, όπως είναι αυτή που ζούμε με την πανδημία.

Η φιλοσοφία ζωής του παρελθόντος –του αρχαιοελληνικού εν προκειμένω– μπορεί να δώσει λύσεις για ένα καλύτερο παρόν. Αυτό πιστεύει η ιταλίδα φιλόσοφος Ιλάρια Γκάσπαρι, η οποία στο βιβλίο της «Μαθήματα ευτυχίας», αντλεί μαθήματα από τις σχολές της ελληνικής φιλοσοφίας για να ξεπεράσουμε τα προβλήματα του ταραγμένου σήμερα.

Μιλώντας στη γαλλική Monde, η ιταλίδα φιλόσοφος ερωτάται κατ’ αρχάς για την άρση των περιορισμών για την πανδημία. Τι σημαίνει αυτή η χαρά και η εκ νέου ανακάλυψη της ευτυχίας, την ώρα που μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς μας είναι ρυθμισμένο με κανόνες;

Η Γκάσπαρι πιάνει το νήμα από τον Σωκράτη, στον πλατωνικό «Φαίδωνα», που λέει ότι η ευχαρίστηση προκύπτει και από την στιγμή κατά την οποία θα τελειώσει ο πόνος. Η επιστροφή σε μικρές συνήθειες που είχαμε πριν από την πανδημία, όπως να βγούμε με φίλους μας ή να φάμε στο εστιατόριο, μας κάνει όλους περισσότερο ευτυχισμένους, γιατί αυτά τα μικρά πράγματα θα τα ζήσουμε ξανά από την αρχή.

Ολη αυτή η επιστροφή στην κανονικότητα μπορεί, ωστόσο, να μας πέσει «βαριά» έπειτα από ένα και πλέον χρόνο μέτρων και εγκλεισμού – μπορεί να βοηθήσει σε αυτό η φιλοσοφία; Φυσικά, απαντά η ιταλίδα συγγραφέας, που προσθέτει ότι η αρχαία φιλοσοφία είναι εκπαίδευση στην, ξεχασμένη στις μέρες μας, έννοια του μέτρου. Ας ακολουθήσουμε τη συνταγή του Επίκουρου και να ρωτάμε κάθε πρωί τον εαυτό μας: «Ποιες είναι οι ανάγκες μου;». Είναι κάτι απόλυτα αναγκαίο, μία φυσική ανάγκη ή κάτι παροδικό, ώστε να μην εθιστώ σε αυτή τη νέα ευχαρίστηση.

Για την ίδια την Γκασπάρι, η αρχαία ελληνική φιλοσοφία έγινε καταφύγιο μετά το άσχημο τέλος μιας ερωτικής σχέσης. Μελέτησε τα δόγματα έξι διαφορετικών αρχαίων ελληνικών φιλοσοφικών σχολών, των Πυθαγορείων, των Ελεατών,  των Σκεπτικών, των Στωικών, των Επικούρειων και των Κυνικών. Η φιλοδοξία της, όπως λέει, ήταν να αφήσει στην άκρη τους αυτοματισμούς που είχε και να αλλάξει την αντίληψη που είχε για την ίδια τη ζωή.

Αυτό που την εντυπωσίασε ήταν πώς άνθησαν οι φιλοσοφικές σχολές στα ελληνιστικά χρόνια. Ηταν μία περίοδος κρίσης και απώλειας κάθε σημείου αναφοράς. Οι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου σηματοδότησαν ένα τραυματικό πέρασμα από την εποχή της πόλης-κράτους σε αυτή των αυτοκρατοριών, δηλαδή από την εποχή των πολιτών, στην εποχή των υποκειμένων των βασιλέων.

Υπενθυμίζει ακόμα η ιταλίδα φιλόσοφος την αρχαία ελληνική λέξη «καιρός», η οποία σήμαινε την κατάλληλη στιγμή. «Βρισκόμαστε σε μια συλλογική κρίση που μας αναγκάζει να ξανασκεφτούμε. Το να σκέφτεσαι φιλοσοφικά σημαίνει να νιώθεις την ένταση της επιθυμίας να καταλάβεις, χωρίς να περιμένεις έτοιμες απαντήσεις και συνταγές» λέει.

Οι συμβουλές των αρχαίων

Ολοι οι φιλόσοφοι έχουν κάτι να προσφέρουν στον σημερινό ταλαιπωρημένο άνθρωπο, λέει η Γκάσπαρι.

Ο Επίκουρος, για παράδειγμα, μας καλεί να σκεφτούμε τη φύση των επιθυμιών μας και να μην αφήνουμε τον εαυτό μας να κυβερνάται από τον φόβο. Ο Επίκτητος, να διακρίνουμε τα πράγματα που εξαρτώνται από εμάς από εκείνα που δεν είναι δυνατόν να προσεγγίσουμε, για να επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας σε ό,τι μπορούμε πραγματικά να αλλάξουμε. Αλλά και ο Διογένης ο κυνικός μάς ενθαρρύνει να αναρωτιόμαστε τι πραγματικά χρειαζόμαστε στη ζωή μας.

Η φιλία είναι ένα από τα εφόδια. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα όπλα για την ευτυχία μέσα στη ζωή μας, όπως λέει και ο Επίκουρος, ο όποιος δεν περιορίζει τη φιλία στα συναισθήματα ανάμεσα στους φίλους, αλλά μιλούσε και για τη φροντίδα των άλλων, ακόμα και των ξένων. Η ιταλίδα φιλόσοφος μιλάει για τη φιλία σαν μια γενναιόδωρη στάση απέναντι στους άλλους ανθρώπους και εξηγεί ότι μέσα στην πανδημία, η οποία μας αναγκάζει να παραδεχτούμε ότι είμαστε και εμείς ευπαθείς, έχουμε μία πολύτιμη ευκαιρία να υιοθετήσουμε και εμείς αυτή τη στάση απέναντι στους συνανθρώπους μας.

Κλείνοντας, η Γκάσπαρι εξηγεί ότι χάρη στους Ελληνες, οι οποίοι ήταν πολύ προσκολλημένοι στον ελεύθερο χρόνο (τη «σχόλη», λέξη από την οποία προέρχεται το «σχολείο»), η ίδια έμαθε πώς να απελευθερωθεί εν μέρει από τη σύγχρονη τάση να επενδύει κανείς τον χρόνο του. Δάσκαλός της σε αυτό έγινε και το σκυλί της, που υιοθέτησε μετά τη μελέτη των κυνικών φιλοσόφων. Τα σκυλιά έχουν μια υπέροχη αίσθηση του παρόντος: η παρατήρηση άλλων μορφών ζωής, η ανταλλαγή στιγμών μαζί τους, είναι μια πολύ καλή άσκηση στη φιλοσοφία, επισημαίνει.

Και καταλήγει λέγοντας ότι η ευτυχία μπορεί να γίνει μία καινούργια ιδέα για την Ευρώπη. Οπως την κατανοούμε σήμερα, σαν μία ωραία φωτογραφία στο Instagram, η ευτυχία έχει φτάσει στα όριά της και ίσως πρέπει να ενεργοποιήσουμε εκ νέου την αρχαία αντίληψη για την ευτυχία, δηλαδή την ευδαιμονία, «πώς να ευχαριστείς τον προσωπικό σου δαίμονα». Το ταξίδι προς τα εκεί είναι γεμάτο παγίδες, αλλά οδηγεί στο να γνωρίσεις τον εαυτό σου και να γίνεις αυτό που είσαι, τονίζει η Γκάσπαρι.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News